Ölümün Belirsizliğinin Yatırım Kararları Üzerine Etkisinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 706 - 736, 31.07.2023

Faruk Dayı , Özlem Taş , Mehmet Yaser Gencan

https://doi.org/10.11616/asbi.1205380

Öz

Tarih boyunca ölüm insanların hayatlarında var olan, insanların yaşam tarzını, tutum ve davranışlarını önemli derecede etkileyen önemli bir kavram olmuştur. Günümüzde birçok alanda yaşanan gelişmelerde ölümü ve ölüme karşı duyulan korkuyu silememiştir. İnsanların ölüm kavramını algılayış şekli verilen her kararda yönlendirici bir rol oynamaktadır. İnsanların hayatlarında verdikleri önemli kararlardan biride yatırım kararlarıdır. Kişisel, çevresel ve finansal faktörlerin yanı sıra ölüm ve ölüme karşı duyulan kaygınında insanların yatırım kararlarını etkilemesi beklenmektedir. Bu çalışmada bireylerinin ölüm kaygılarının yatırım kararları üzerindeki etkisi incelenmektedir. Anket yöntemiyle 394 katılımcıdan toplanan veriler ile SPSS 22 ve AMOS 23 programlarında istatistiki analizler yapılmıştır. Analiz sonucunda ölümün belirsizliğinin bireylerin aşırı güven, pişmanlıktan kaçınma ve sürü psikolojisi davranışı gösterme eğilimleri üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ölüm Kaygısı, Yatırım Kararı, Yatırımcı, Davranışsal Finans, Death Anxiety, Investment Decision, Investor, Behavioral Finance

Investigation of the Effect of Death Uncertainty on Investment Decisions

Öz

Throughout history, death has been an important phenomenon that significantly affects people's lifestyles, attitudes, and behaviors. Today, developments in many fields have not erased death and the fear of death. The way people perceive death plays a key role in every decision they make. Investment decisions are critical decisions that people make. Personal, environmental, and financial factors, as well as death and anxiety about death, are expected to influence people's investment decisions. This study examined the effect of death anxiety on investment decisions. The sample consisted of 394 participants. Data were collected using a survey method. The data were analyzed using the Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) and Analysis of Moment Structures (AMOS). Uncertainty about death had a significant effect on participants' tendency to show overconfidence, avoidance of regret, and herd behavior.

Anahtar Kelimeler

Death Anxiety, Investment Decision, Investor, Behavioral Finance, Death Anxiety, Investment Decision, Investor, Behavioral Finance

Kaynakça

• Abul, S. J. (2019). Factors Influencing Individual Investor Behaviour: Evidence From The Kuwait Stock Exchange. Asian Social Science, 15(3), 27-39.
• Akal, M. ve Kılıç, E. (2020). Bireylerin Finansal Yatırım Kararlarını Etkileyen Davranışsal Faktörler: İ.B.B Mali Hizmetler Birimi Çalışanları Örneği. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(1), 131-154.
• Alalwani, M. ve Dayı, F. (2019). Bireysel Yatırımcıların Yatırım Kararlarını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi: Irak Menkul Kıymetler Borsası'nda Bir Uygulama. Journal Of The Human &Social Science Researches (ITOBIAD), 8(4), 3289-3313.
• Al-Tamimi, H. A. (2006). Factors Influencing Individual Investor Behavior: An Empirical Study Of The UAE Financial Markets. The Business Review, 5(2), 225-233.
• Alvarado, K., Templer, D. I., Bresler, C. and Thomas- Dobson , S. (1995). The Relationship of Religious Variables To Death Depression and Death Anxiety. Journal of clinical psychology, 51(2), 202-204.
• Atak, O. ve Kutukız , D. (2021). Davranışsal Finans Eğilimlerinin, Bireysel Yatırımcıların Yatırım Tercihlerine ve Yatırımlarda Yararlandıkları Bilgi Kaynaklarına Göre Karşılaştırılması: Muğla İlindeki Turizm İşletme Yöneticileri Üzerinde Bir Uygulama. Turizm Akademik Dergisi, 8(1), 231-248.
• Atasever, G. ve Baydur, C. M. (2021). Muğla Konut Piyasasında Yatırımcı Psikolojisinin Analizi. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 6(1), 34-51.
• Awais, M., Laber, M. F., Rasheed, N. and Khursheed, A. (2016). Impact of Financial Literacy and Investment Experience on Risk Tolerance and Investment Decisions: Empirical Evidence from Pakistan. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(1), 73-79.
• Aygün, Y. E. ve Aytekin, M. (2016). Finansta Yeni Bir Alan “Davranışsal Finans". Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 143-156.
• Barak, O. (2006). Hisse Senedi Piyasalarında Anomaliler ve Bunları Açıklamak Üzere Geliştirilen Davranışsal Finans Modelleri–İMKB’de Bir Uygulama. Yayınlanmış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Benton, J. P., Christopher, A. N. and Walter, M. I. (2007). Death Anxiety As A Function of Aging Anxiety. Death Studies, 31(4), 337-350.
• Bilge, A., Embel , N. ve Kaya, F. G. (2013). Sağlık Profesyoneli Olacak Öğrencilerin Ölüme Karşı Tutumları,Ölüm Kaygıları Arasındaki İlişki ve Bunları Etkileyen Değişkenler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 4(3), 119-124.
• Boeuf, B. (2019). The Impact of Mortality Anxiety on Attitude Toward Product Innovation. Journal of Business Research(104), 44-60.
• Böyükaslan, A. (2012). Bireysel Yatırımcıları Finansal Yatırım Kararına Yönlendiren Faktörlerin Davranışsal Finans Açısından İncelenmesi: Afyonkarahisar Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Cicerelli, V. G. (1998). Personal Meanıngs Of Death In Relatıon To Fear Of Death. Death Studies, 22(8), 713-733. Cihangir, M., Şak , N. ve Bilgin , Ş. (2016). Bireysel Yatırımcı Demografileri: Osmaniye İlinde Risk Getiri Tercihlerinin Multinominal Probit Modeliyle İncelenmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi(70), 129-142.
• Civelek, M. E. (2018). Yapısal Eşitlik Modellemesi Metodolojisi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Collet, L. J. and Lester, D. (1969). The fear of Death and The Fear of Dying. 72(2), 179-181.
• Çelik, M. ve Yıldız, B. (2018). Hemşirelerde Mesleki Bağlılık, Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi: Kamu Sektörü ve Özel Sektör Karşılaştırması. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 47-75.
• Çetiner, M., Ayhan Gökçek, H. ve Turp Gölbaşı, B. (2019). Davranışsal Finans Perspektifinden Yatırımcı Davranışları Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Bankacılık Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-30.
• Çiftçi, A. (2017). Finansal Yatırım Kararlarında Davranışsal Eğilimlerin Davranışsal Finans Açısından İncelenmesi: Şanlıurfa İli Merkez İlçeleri Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman.
• Dastur, F. (2019). Ölümle Yüzleşmek: Felsefi Bir Soruşturma (2 b.). (S. Oruç, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Demireli, E. (2007). Finansal Yatırım ve Kararlarında Risk Unsuru ve Riske Maruz Değer. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 122-134.
• Doğukanlı, H. ve Ergün, B. (2011). İMKB’de Sürü Davranışı: Yatay Kesit Değişkenlik Temelinde Bir Araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 12(2), 227-242.
• Elmas, B. ve Aydın, S. (2022). Hisse Senedi Piyasalarında Sürü Davranışı. H. Çalışkan Terzioğlu, N. Kırcı Çevik, & E. İ. Çevik içinde, Davranışsal Finans: Yatırımcı Tercihleri, Piyasa Anomalileri Kısayollar ve Yanlılıklar (s. 1-31). Ankara: Özgür Yayınları.
• Erdoğdu, M. Y. ve Özkan, M. (2007). Farklı Dini İnanışlardaki Bireylerin Ölüm Kaygıları ile Rusal Belirtiler ve Sosyo-Demografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14(3), 171-179.
• Gashi, F. (2011). Türk ve Kosovalı Öğrencilerin Ölüm Kaygısı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Balkan Araştırmaları Dergisi, 45-65.
• Gökmen, M. S. (2021). Bireysel Yatırımcıların Yatırım Kararlarını Etkileyen Etmenlerin Davranışsal Finans Teorisi İle İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Hayta, A. B. (2014). Bireysel Yatırımcıların Finansal Risk Algısına Etki Eden Psikolojik Önyargılar. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183(183), 329-352.
• Hespos, R. F. and Strassmann, P. A. (1965). Stochastic Decision Trees For The Analysis of Investment Decisions. Management Science, 11(10), 244-259.
• Jonas, E., McGregor, I., Klackl, J., Agroskin, D., Fritsche, I., Holbrook, C., . . . Quirin, M. (2014). Threat and Defense: From Anxiety to Approach. Advances in Experimental Social Psychology(49), 219-286.
• Kalyoncu, H. (2011). Ölüm Korkusu ve Panik Atak (1 b.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kandemir, F. (2020). Bazı Demografik Değişkenler Bağlamında Covid19 Pandemi Neslinin Dindarlık ve Ölüm Kaygısı İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Tokat İlmiyat Dergisi, 8(1), 99-129.
• Karakuş, G., Öztürk, Z. ve Tamam, L. (2012). Ölüm ve Ölüm Kaygısı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 21(1), 42-79.
• Kesbiç, C. Y. ve Yiğit, M. (2016). Bireysel Yatırım Tercihlerinde Risk Faktörünün Önemi; Manisa İli Yatırımcı Profili Analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(613), 79-94.
• Keskin, T. (2019). Davranışsal Finans Perspektifinde Bireysel Yatırımcıların Yatırım Kararlarını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi: Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• Kılıç, S. (2016). Cronbach’ın Alfa Güvenirlik Katsayısı. Journal of Mood Disorders (JMOOD), 6(1), 47-48.
• Köroğlu, Ç., Gökbulut Kazan, H. ve Temel , E. (2022). Covid-19 Pandemi Sürecinde Finansal Yatırım Alışkanlıkları ve Davranışsal Finans Eğilimleri. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 29(1), 1-25.
• Küçüksille, E. ve Usul, H. (2012). Bilişsel Önyargılar ve Yatırımcı Kararlarına Etkileri. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 24-35.
• Mohammadzadeh, A., Ashouri, A., Vahedi, M. and Asgharipour, N. (2018). Death Distress Dimensions: Death Anxiety, Death Depression,and Death Obsession. Fundamentals of Mental Health, 20(6), 395-404.
• Özaltın, S., Ersoy, E. ve Bekçi, İ. (2015). Kar Dağıtım Politikasının Bireysel Yatırımcıların Yatırım Kararları Üzerine Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 397-411.
• Özan, M. H. (2010). İşletmelerde Alınan Finansal Kararların Yatırımcı Davranışları Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Özçelik, H. (2018). Bireysel Yatırımcıların Finansal Yatırım Tercihlerinin Davranışsal Finans Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztopçu, D. (2016). Bireysel Yatırım Kararlarının Davranışsal Finans Açısından Değerlendirilmesi ve Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Öztürk, Z., Karakuş, G. ve Tamam, L. (2011). Yaşlı Bireylerde Ölüm Kaygısı. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 12(1), 37-43. Pailer, M. K. ve Yıldız, B. (2021). Davranışsal Finansın Temel Psikolojik Eğilimleri ve Z Kuşağı. Ankara: İKSAD Publising House.
• Paksoy, S. ve Aykut, M. (2021). Yatırımcı Davranışlarının Davranışsal Finans Açısından Değerlendirilmesi. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 50-56.
• Pompian, M. M. (2006). Behavioral Finance and Wealth Management How to Build Optimal Portfolios That Account for Investor Biases. Canada: John Wiley & Sons, Inc.
• Sansar, N. G. (2016). Değişen Finansal Akımlar: Rasyonalizmden Davranışsal Finans Yaklaşımına. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 135-150.
• Sarıkaya, Y. (2013). Ölüm Kaygısı Ölçeği Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Sattar, M. A., Toseef, M. and Sattar , M. F. (2020). Behavioral Finance Biases in Investment Decision Making. International Journal of Accounting, Finance and Risk Management, 5(2), 69-75.
• Schumaker, J. F., Barraclough, R. A. and Vagg, L. M. (1988). Death Anxiety in Malaysian and Australian University Students. The Journal of social psychology, 128(1), 41-47.
• Sever, E., Çetiner, M. ve Paksoy, M. (2020). Bireysel Yatırım Kararları ile Davranışsal Finans Eğilimlerinin İlişkisi: İmalat ve Hizmet Sektörlerinde Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(49), 9-40.
• Sezer, S. ve Saya, P. (2019). Gelişimsel Açıdan Ölüm Kavramı. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 151-165.
• Spellman, W. M. (2017). Ölümün Kısa Bir Tarihi (1 b.). (A. B. Pekiner, Çev.) İstanbul: Can Sanat Yayınları. Suhail, K. and Akram, S. (2002). Correlates of Death Anxiety in Pakistan. Death studies, 26(1), 39-50.
• Sultana, S. T. and Pardhasaradh, S. (2012). An Empirical Analysis of Factors Influencing Indian Individual Equity İnvestors’ Decision Making And Behavior. European Journal of Business and Management, 4(18), 50-61.
• Taner, B. ve Akkaya, C. (2005). Yatırımcı Psikolojisi ve Davranışsal Finans Yaklaşımı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 27, 47-54.
• Tekin, B. (2018). Firmaların Finansman ve Yatırım Kararları Üzerinde İyimserlik Önyargısının Etkisi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 10(18), 158-171.
• Tharson, J. A. and Powell, F. C. (1988). Elements of Death Anxiety And Meanings of Death. Journal of Clinical Psychology, 44(5), 691-701.
• Tufan, C. ve Sarıçiçek, R. (2013). Davranışsal Finans Modelleri, Etkin Piyasa Hipotezi ve Anomalilerine İlişkin Bir Değerlendirme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 159-182.
• Üstüner Top, F., Saraç, A. ve Yaşar, G. (2010). Huzurevinde Yaşayan Bireylerde Depresyon Düzeyi, Ölüm Kaygısı ve Günlük Yaşam İşlevlerinin Belirlenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi , 13(1), 14-22.
• Yıldız, S. B., Demir, Y., Kalaycı, Ş. ve Göksu, A. (2009). Yatırımcıların Psikolojik Önyargıları: İMKB Üzerine Ampirik Bir Çalışma. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 46(537), 91-106.
• Yürekli, A. ve Yılmaz, H. (2021). Bireysel Yatırımcıların Finansal Davranış Eğilimleri ve Bu Eğilimlere Etki Eden Faktörler. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 23(1), 1-21.
• Zilboorg, G. (1943). Fear of death. The Psychoanalytic Quarterly, 12(4), 465-475.