Turkish Foreign Policy during the National Security Council (NSC) Era (1980-1983)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 3, 1405 - 1432, 30.11.2023

Mustafa Bostancı Nevzat Uysal

https://doi.org/10.11616/asbi.1327864

Öz

The military action, coded ‘Flag’ which was executed by the Turkish Armed Forces (TAF) under the management of the National Security Council (NSC) on the 12th of September, 1980, is a military coup. The domestic practices of military government took a heavy toll. In foreign policy, policies that were in accordance with national interests as well as policies that were not in accordance with were followed. While making no concessions about Cyprus issue and 12 miles in the Aegean sea, with the influence of regional security and domestic developments, the unconditional acceptance (without making any concessions on the Aegean and Cyprus issues) of Greece into the NATO’s military wing within the Rogers plan are among the striking examples of this policy. The foreign policy appeared to have domestic implications, as well. This study aimed to analyse the continuity and change in Turkish foreign policy during the National Security Council. In this context, the background of foreign policy applications is examined through discussing the developments before and aftermath of the coup. Subsequently, the close and active relations with international organizations and foreign states, distinctive foreign policies and the similarities and differences between the foreign policy applications of 1960 coup era and 1971 military memorandum era were investigated.

Anahtar Kelimeler

Coup, NATO, Rogers Plan, Kenan Evren, Foreign Policy

Milli Güvenlik Konseyi Dönemi Türk Dış Politikası (1980-1983)

Öz

12 Eylül 1980 tarihinde Milli Güvenlik Konseyi (MGK) yönetimindeki Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) tarafından gerçekleştirilen Bayrak kod isimli askeri harekât, askeri bir darbedir. Askeri yönetimin yurt içi uygulamalarının bilançosu ağır olmuştur. Dış politikada, ulusal çıkarlarla uyumlu politikalar yanında uyumlu olmayan politikalar da izlenmiştir. Yunanistan’ın bölgesel güvenlik ve yurt içi gelişmelerin de etkisiyle şartsız olarak (Ege ve Kıbrıs konularında taviz alınmadan) Rogers Planı çerçevesinde NATO’nun askeri kanadına kabulüne onay verilirken Kıbrıs sorunu ve Ege’de 12 mil konusunda taviz verilmemesi bu politikaların çarpıcı örneklerindendir. Uygulanan dış politikanın yurt içinde de etkileri görülmüştür. Çalışmanın amacı, Türk dış politikasında MGK dönemindeki süreklilik ve değişimi ortaya koymaktır. Bu kapsamda, öncelikle darbe öncesi ve sonrası gelişmeler ele alınarak dış politik uygulamaların arka planı incelenmiştir. Müteakip maddelerde, yakın ve etkin ilişkide bulunulan uluslararası örgüt ve devletlerle ilişkiler, münferit uygulamalar, 1960 darbesi ve 1971 askeri muhtıra dönemi dış politik uygulamaları ile benzerlik ve farklılıklar analiz edilmiş, sonuçları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Darbe, NATO, Rogers Planı, Kenan Evren, Dış Politika

Kaynakça

• Ek-1. Mevcut ekonomik antlaşma ve protokollere ilişkin MGK kararı, Dosya No: 196-391/6.
• Ek-2. Almanya’dan alınacak teçhizat yardımına ilişkin MGK kararı, Dosya No: 112-507/15.
• Ek-3. ABD’den önceki yıllarda alınan borçlara ilişkin MGK kararı, Dosya No: 165-57/23.
• Ek-4. Dünya Bankasından alınacak krediye ilişkin MGK kararı, Dosya No: 112-524/18.
• Resmi Gazete, “12 Eylül Bildirisi”, 12 Eylül 1980 tarih ve 17103 mükerrer sayılı.
• Resmi Gazete, “Kuzey Atlantik Antlaşmasına Türkiye Cumhuriyetinin Katılmasına Dair Kanun”, 19 Şubat 1952, Sayı: 8038.
• Resmi Gazete, “Kurucu Meclis Hakkında Kanun”, 30.06.1981, Sayı: 17386 mükerrer.
• Resmi Gazete, “Milletlerarası Antlaşma, SEİA”, 01 Şubat 1981, Sayı: 7238.
• Resmi Gazete, “Milli Güvenlik Konseyi Hakkında Kanun”, 12 Aralık 1980, Sayı: 17188 mükerrer.
• Resmi Gazete, “Tunceli Vilayetinin İdaresi Hakkında Kanun”, 02 Ocak 1936, Sayı: 3195.
• Cumhuriyet Gazetesi
• Hürriyet Gazetesi
• Sözcü Gazetesi
• Akça, B. ve Kıvanç, S. (2018). CIA ve 27 Mayıs 1960 Darbesi, Tarih Okulu Dergisi, 11/36, s. 528-564.
• Arı, T. (1995). Ege Sorunu ve Türk-Yunan ilişkileri: Son gelişmeler Işığında Kara Suları ve Hava Sahası Sorunları, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50/1, s. 51-68.
• Bayram, M. (2015). Soğuk Savaş Dönemi Türk-Amerikan İlişkilerinin Sürekliliğinde Askerî Darbelerin Rolü, Ahi Evran Üniversitesi SBE Dergisi, 2/1, s. 31-43.
• Bostancı, M. (2015). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin İlânı ve Buna Yönelik Tepkilerin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Tarih Dergisi, 37/57, s. 317-356.
• Bostancı, M. (2017). Türk- Suud İlişkilerine Katkısı Bakımından Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in Suudi Arabistan Ziyareti (21-24 Şubat 1984), Sosyal Bilimler Metinleri, 2017/1, s. 105-119.
• Bostancı, M. (2020). Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri, 1926-1990, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Bostancı, M. ve Karaca, E. (2023). İran-Irak Savaşında Türk Dış Politikası, Türk Dünyası Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. Mehmet Şahingöz’e Armağan, Berikan Yayınları, Ankara, s. 625-638.
• Coşkun, Y. (2016). İngiliz Belgelerinde 12 Eylül Süreci, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42, s. 530 535.
• Çakmak, H. (2010). 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi ve Dış Politikası, Türk Yurdu Dergisi, 99/277, s. 114-117.
• Çakmak, H. (2012). Türk Dış Politikası 1919-2012, Ankara, Barış Platin Yayınları.
• Çevikbaş, İ. (2021). Ermeni Terör Örgütü Asala ve Şehit Edilen Türk Diplomatlar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Erdem, G. (2015). 12 Eylül Darbesi’nin Türkiye’nin Avrupa İle İlişkilerine Etkileri: Avrupa Topluluğu ve Avrupa Konseyi’yle İlişkiler, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 14/1, s. 29-64.
• Erdoğan, M. M. ve Yakut, K. ve Bağcı, H. (2018). Türk Dış Politikası, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Fazla, H. (2006). Ege’de Hava Sahası, Fır ve Komuta Kontrol Sorunları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi.
• Karaca, E. (2017). 15 Temmuz Darbe Girişimi: Deutsche Welle (DW)’nin Darbeye Dair Haberciliği ve Değerlendirmeleri, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 12/16 (Darbeler ve Darbe Kalkışmaları Özel Sayısı), s. 309-342.
• Karaca, E. ve Özalper, M. (2022), Avrupa ve Avrupa Birliği, Turgut Özal’ın Türkiyesi, ed. M. Alican, S. Âşık, M. Özalper, Ankara: Berikan Yayınları.
• Karataş, M. (2019). Türkiye’de Asker ve Sivil İlişkileri Bağlamında 12 Mart Muhtırası ve Partiler Üstü Hükümet Modeli Üzerine Bir Değerlendirme, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2/3, s. 69-110.
• Kılavuz, N. (2022). DP’nin Sanayileşme Anlayışı ve Uygulamaları, Ekev Akatademi Dergisi, 26/89, s. 195 210.
• Neziroğlu, İ. ve Yılmaz, T. (2013). Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri: 1979-1989, Ankara, TBMM Yayınları.
• Öner, B. A. (2021). 1980 Darbesi ve Ulusu Hükümetinin Türkiye’de Dış Politikası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Özata, M. (2017). ABD ve 12 Eylül Darbesi: Bir Demokrasinin Darbeye Bakışı, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5/9, s. 48-63.
• Öztürk, Ş., Nas, F., İçöz, E. (2008). 24 Ocak Kararları, Neo liberal Politikalar ve Türkiye Tarımı, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,1/2, s. 15-32.
• Sarınay, Y. (1994). Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi, (1980-1983), Ankara, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Şahin, G. (2004). Yeni Dünya Düzeni Bağlamında Uluslararası Sistem, NATO’nun Rolü ve Türkiye’nin Stratejik Konumu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 25-41.
• Uslu, N. (2018). İslam İşbirliği Teşkilatı ve Çatışmaların Çözümü, İstanbul Zaim Üniversitesi Makale Koleksiyonu, 2/54, s. 27-64.
• Yetkin, Ç. (2011). Türkiye’de Askeri Darbeler ve Amerika, Ankara, Ümit Yayıncılık.
• Yıldız, M. (2018). 1945-1960 Dönemi Hazırlanan Yabancı Raporların Türk Sanayi Politikalarına Etkileri, Uluslararası Türk ve Türkiye Dil, Edebiyat ve Tarihi Dergisi, 12/31, s. 303-318.
• Yücealtay, C. (2022). İran-Irak Savaşı ve Türkiye Üzerine Etkileri, Bellek Uluslararası Tarih Ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 4/1, s. 21-34.
• Oran, B. (1989). Kenan Evren’in Yazılmamış Anıları, Ankara, Bilgi Yayınları.
• Google. “ABD Milli Güvenlik Kurulu Uzmanı Paul Henze’in darbe açıklaması”. Son güncelleme 15 Mayıs, 2023. https://web.archive.org/web/20210121144746/https://www.youtube.com/watch?v=TX7nAsbSsqo
• Google. “Avrupa Birliğinin Tarihçesi”. Son güncelleme 13 Mayıs, 2023. https://www.ab.gov.tr/avrupa-birliginin-tarihcesi_105.html
• Google. “Avrupa Konseyine Genel Bir Bakış”. Son güncelleme 17 Nisan, 2023. https://diabgm.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/avrupa-konseyine-genel-bir-bakis27022020030011
• Google. “İlter Türkmen, 12 Eylül ve Avrupa ile İlişkiler”. Son güncelleme 24 Şubat, 2023. https://www.diplomasikoridoru.com/anilar
• Google. “Kenan Evren’in Tv’de darbe bildirisi”. Son güncelleme 14 Nisan, 2023. https://www.youtube.com/watch?v=7Y4ifyHCeWQ
• Google. “Kıta Sahanlığı”. Son güncelleme 26 Nisan, 2023. https://www.mfa.gov.tr/baslica-ege-denizi-sorunlari.tr.mfa
• Google. “Milli Güvenlik Konseyi,1.Dönem Tutanak Dergisi”. Son güncelleme 25 Mart, 2023. https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.tutanak_sonuc?v_meclis=51&v_donem=1&v_yasama_yil =&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=KANUNLAR&v_altbaslik=&v_mv=&v_sb=&v_ozet &v_bastarih=&v_bittarih=&v_kayit_sayisi=671&v_gelecek_sayfa=601&v_kullanici_id=19448740
• Google. “Özallı Yıllar Belgeseli 1. Bölüm” , Son güncelleme 02 Ekim 2023. https://www.youtube.com/watch?v=mz7UspeS0Tc&t=1719s
• Google. “Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi”. Son güncelleme, 24 Mart, 2023. https://www.ab.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerinin-tarihcesi_111.html
• Google. “Türkiye-AB İlişkileri Kronolojisi”. Son güncelleme 23 Nisan, 2023. https://www.ab.gov.tr/files/5%20Ekim/turkiye_avrupa_birligi_iliskileri_kronolojisi.pdf
• Google. “Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri”. Son güncelleme 13 Mayıs, 2023. https://diabgm.adalet.gov.tr/arsiv/sozlesmeler/coktaraflisoz/bm_yeni.html
• Google. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”. Son güncelleme 23 Şubat, 2023. https://sozluk.gov.tr/