Türkiye’de Faaliyet Gösteren Faizsiz Finans Kurumlarının Yönetişim Uygulamalarına Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 3, 1680 - 1705, 30.11.2023

Berrin Karacaer

https://doi.org/10.11616/asbi.1328424

Öz

Faizsiz finans kurumları (FFK)’nın tüm faaliyetlerinin fıkhi ilkeler çerçevesinde yürütülmesinin gerekmesi, özgün bir fıkhi yönetişim sisteminin geliştirilmesi ihtiyacı ile sonuçlanmıştır. Çalışmanın amacı İslami Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Organizasyonu (AAOIFI), İslami Finansal Hizmetler Kurumu (IFSB) standartları ve mevcut düzenlemeler çerçevesinde Türkiye’deki fıkhi yönetişim uygulamalarını; i) Fıkhi Yönetişime Yönelik Yaklaşımlar, ii) Danışma Komitesinin Rolleri, iii) Danışma Komitesi Üyelerinin Nitelikleri, iv) Operasyonel Prosedürler ve v) Fıkhi Yönetişimin Gelişimine Yönelik Görüş ve Öneriler olmak üzere beş üst başlıktan oluşan bir yaklaşımla araştırmak ve analiz etmektir. Bu amaçla nitel araştırma yönteminin bir parçası olarak FFK’ların kurumsal yönetişim alanında yer alan katılımcılarla yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın bulguları belirlenen alanlarda fıkhi yönetişim uygulamalarında bir takım zayıflık ve eksiklikler olduğunu ortaya koymaktadır. Son olarak ampirik analizlere dayalı olarak, Türkiye’deki fıkhi yönetişim sistemini geliştirmek amacıyla önerilerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslami Finans, Faizsiz Finans Kuruluşları, Fıkhi Yönetişim, Fıkhi Danışma Kurulu

A Study on Governance Practices of Islamic Financial Institutions Operating in Turkey

Öz

The necessity for all activities of Islamic financial institutions (IFIs) to be carried out within the framework of Islamic principles has resulted in the need to develop a unique Shariah governance system. The aim of the study is the Shariah governance practices in Turkey within the framework of Accounting and Auditing Organization of Islamic Financial Institutions (AAOIFI), Islamic Financial Services Board (IFSB) standards and current regulations; i) Approaches to Shariah Governance, ii) Roles of the Advisory Committee, iii) Qualifications of Advisory Committee Members, iv) Operational Procedures, and v) Opinions and Recommendations for the Development of Shariah Governance, with an approach consisting of five headings. For this purpose, semi-structured interviews were conducted with the participants in the corporate governance field of IFIs as part of the qualitative research method. The findings of the study reveal that there are some weaknesses and deficiencies in the fiqh governance practices in the determined areas. Finally, based on empirical analysis, suggestions are made to improve the fiqh governance system in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Islamic Finance, Islamic Financial Institutions, Shariah Governance, Shariah Supervisory Board

Kaynakça

• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), Governance Standards for IFIs, No. 1-5, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 25.09.2020).
• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), Accounting, Auditing and Governance Standards, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 15.09.2020).
• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), External Shari’ah Audit, Auditing Standard for Islamic Financial Institutions No. 6, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 12.04.2021).
• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), Central Shari’ah Board, Governance Standard No. 8, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 18.05.2021).
• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), Shari’ah Compliance Function, Governance Standard No. 9, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 24.05.2021).
• AAOIFI, (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions), Internal Shari’ah Audit, Governance Standard No. 11, https://www.aaoıfı.com, (Erişim Tarihi: 24.05.2021).
• Albarrak, H., ElHalaby, S. (2019), AAOIFI Governance Standards: Sharia Disclosure and Financial Performance for Islamic Banks, Journal of Governance & Regulation, 8(1), s.19-37.
• BDDK, (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). (2018), TKBB tarafından Danışma Komitesi Oluşturulmasına İlişkin Karar, Karar No:7736, http:// https://www.bddk.org.tr/, (Erişim Tarihi: 14.02.2021).
• BDDK, (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). (2019), Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ, https://www.bddk.org.tr/, (Erişim Tarihi: 14.02.2021).
• Choudhury, M. A. and Hoque, M. Z. (2017), İslami Perspektiften Kurumsal Yönetim (Çev.: Erkan, M.K.), Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 3(2), s.253-272.
• Çalışır, M. (2019), Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ’e Yönelik Değerlendirme Metni, https://isefam.sakarya.edu.tr/, (Erişim Tarihi: 04.03.2020).
• Çekin, Ö., Soysal, B. (2014), İslami Finans Sisteminin Geliştirilmesi Sürecinde Merkezi Danışma Kurulu ve Danışma Kurulları Tespitler-Öneriler (Bildiri), İslam Ekonomisi ve Finansı Çalıştayları-3, Sakarya Üniversitesi, s.61-76.
• Çelik, İ. (2015), Din ve Kapitalizm Kıskacındaki Katılım Bankalarının Geleceği, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015(2), s.80-97.
• Ersoy, M. ve Süner, M. (2019), AAOIFI Standartlarının Türkiye’deki Katılım Bankalarına Olası Etkileri, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), s.226-245.
• Faizsiz Finans Koordinasyon Kurulu ile İlgili 2015/17 Sayılı Başbakanlık Genelgesi, Resmi Gazete, Sayı:29563, https://www.resmigazete.gov.tr, (Erişim Tarihi: 15.12.2021).
• Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ, Resmi Gazete, Sayı: 30888, https://www.resmigazete.gov.tr, (Erişim Tarihi: 14.12.2021).
• Faizsiz Finans Kuruluşlarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçiler İçin Etik Kurallar, Resmi Gazete, Sayı:30978, https://www.resmigazete.gov.tr, (Erişim Tarihi: 24.12 2021).
• Fatmawati, D., Ariffin, N. M., Abidin, N., Hafizah, Z., and Osman, A. Z. (2020), Shari’ah Governance İn Islamic Banks: Practices, Practitioners and Praxis, Global Finance Journal, Elsevier.
• Güney, N. (2015). İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış, Türkiye İslam İktisadı Dergisi, 2(2), s.45-69.
• IFSB (Islamic Financial Services Board), (2008), Survey on Shari’ah Boards of Institutions Offering Islamic Financial Services Across Jurisdictions, Kuala Lumpur: IFSB.
• IFSB (Islamic Financial Services Board), Guiding Principles of Risk Management for Institutions (Other than Insurance Institutions) Offering Only Islamic Financial Services, https://ifsb.org, (Erişim Tarihi: 24.12 2020).
• IFSB (Islamic Financial Services Board), Guiding Principles of Corporate Governance for Institutions Offering Only Islamic Financial Services (Excluding Islamic Insurance (Takaful) Institutions and Islamic Mutual Funds), https://ifsb.org, (Erişim Tarihi: 28.12 2020).
• IFSB (Islamic Financial Services Board), Disclosures to Promote Transparency and Market Discipline for Institutions Offering Islamic Financial Services, https://ifsb.org, (Erişim Tarihi: 12.01.2021).
• IFSB (Islamic Financial Services Board), Guiding Principles on Shari'ah Governance System in Institutions Offering Islamic Financial Services, https://ifsb.org, (Erişim Tarihi: 25.02.2021).
• IFSB (Islamic Financial Services Board), Core Principles for Islamic Finance Regulation (Banking Segment) (CPIFR), https://ifsb.org, (Erişim Tarihi: 11.03.2021).
• KGK (Kamu Gözetim Kurumu), Faizsiz Finans Denetim Standardı 6: Fıkhi Denetim (Faizsiz Finans Kuruluşlarının Fıkhî İlke ve Kurallara Uygunluk Sağlamasına Yönelik Güvence Denetimi), https://www.kgk.gov.tr, (Erişim Tarihi: 15.01.2022).
• Kartal, M. T. (2019), Katılım Bankacılığında Danışma Komiteleri: Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Bankacılık, Ekonomi ve Yönetim Araştırmalar Dergisi, 2(2), s.93-108.
• Malik, R. (2020), Shari’ah Governance Framework and AAOIFI, 14th Meeting COMCEC Financial Cooperation Working Group, AAOIFI, https://www.comcec.org/wp-content/uploads/2021/07/4-A.pdf, (Erişim Tarihi: 24.02.2021).
• Odabaşı, M. (2017), İslami Finansta Danışma Kurullarının Rolü-Türkiye Örneği, 6.İslami Bankalar ve Finans Kurumları Şer’i Denetim Konferansı, İstanbul.
• Polat, A. (2018), Mesleki Ahlak Kuralları ve Katılım Bankacılığı: Türk Bankacılık Etik İlkeleri ve AAOIFI Standartlarının Karşılaştırılması, 1. Uluslararası Sigortacılık, Bankacılık ve Finans Sempozyumu “Katılım Finansın Ekonomi Politiği”, Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
• Soysal, B. (2019), İslami Finans Kuruluşlarında Fıkhi Uygunluk Yönetimi (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam İktisadı ve Finansı Anabilim Dalı.
• Şağbanşua, L. (2016), İslami Finans Kurumlarında İslami Danışma Kurulları: Türkiye İçin Model Önerisi (Doktora Tezi), Turgut Özal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Ankara.
• TKBB (Türkiye Katılım Bankaları Birliği), Danışma Kurulunun Oluşumu, Görev, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ, Karar No:253, (Erişim Tarihi: 10.05.2021).
• TKBB (Türkiye Katılım Bankaları Birliği), Danışma Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında İç Yönerge, Karar No:260/2, https://tkbb.org.tr, (Erişim Tarihi: 10.05.2021).
• TKBB (Türkiye Katılım Bankaları Birliği), Faizsiz Finans Muhasebe Standartları İçerisinde Yer Alan Fıkhi Terimlerin Türkçe Karşılıklarının Tespit Edilmesi, Karar No:9, https://tkbb.org.tr, (Erişim Tarihi: 10.05.2021).
• TKBB (Türkiye Katılım Bankaları Birliği), Danışma Kurulu Sunum, https://tkbbdanismakurulu.org.tr/uploads/belgeler/, (Erişim Tarihi: 10.05.2021).
• Tunç, H. (2012), Katılım Bankacılığı Felsefesi, Teorisi ve Türkiye Uygulaması, İstanbul: Nesil Yayınevi.
• Yanpar, A. (2014), İslami Finans, İlkeler, Araçlar ve Kurumlar, İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Yıldırım, D. Ç. ve Yıldırım, S. (2018), İslami Bankacılık Sistemine Genel Bir Bakış, Bursa: Ekin Yayın.
• Yücel, E. (2017), İslam Hukukunda Tahkim ve Katılım Bankalarında Uyuşmazlıkların Tahkim Yoluyla Çözümü, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 3(2), s.137-160.