Sensing the Sound and Sparkle of the Anklet through Diwans as an Element of Material Culture

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 588 - 606, 31.07.2024

Kamile Çetin

https://doi.org/10.11616/asbi.1453758

Öz

A wide range of inspirations were used in the poems written in different verse forms such as ghazals, odes and mesnevi, which constitute the divans in Classical Turkish Poetry. In this context, various jewelry and accessories worn by both women and men have also been the subject of poems within the framework of different interests. The article focuses on the characteristics of the anklet as a jewelery item that the poets in Classical Turkish literature mentioned in their poems. Sometimes it is discussed through its real features such as its sound, sometimes the type or quality of the material it is made of, being used to decorate brides, and being worn by birds, camels. Furthermore, the use of precious stones such as turquoise and ruby in the decoration of anklets has also been the subject of poems. Apart from these, celestial bodies such as crescent, throne, heaven, lover, poetic power etc. have been evaluated as a means of simile or comparison for the elements.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, Divan, Jewelry, Anklet

Bir Maddi Kültür Ögesi Olarak Divanlarda Halhalın Sesini Duymak ve Pırıltısını Görmek

Öz

Klasik Türk şiirinde divanları oluşturan gazel, kaside, mesnevi gibi farklı nazım şekilleriyle kaleme alınan şiirlerde oldukça geniş bir malzeme yelpazesinden istifade edilmiştir. Bu bağlamda hem kadınlar hem de erkekler tarafından kullanılan çeşitli takı ve aksesuarlar da şiirlere konu olmuştur. Bahsi geçen takılardan biri de halhaldır. Farklı yüzyıllara ait birçok divanın taranması neticesinde şairler tarafından halhalın geniş şekilde ve farklı ilgiler bağlamında söz konusu edildiği görülmüştür.
Makalede, Klasik Türk edebiyatında şairlerin bir takı olarak halhalı hangi özellikleriyle şiirlerinde konu ettikleri üzerinde durulmuştur. Bazen sesi, bazen yapıldığı malzemenin cinsi, gelinlerin süslenmesinde kullanılması, kuşlara, develere takılması gibi reel özellikleriyle ele alınmıştır. Diğer taraftan, halhalın tezyininde firuze, yakut gibi değerli taşlardan yararlanılması da şiirlere konu olmuştur. Bunların dışında, hilâl, arş, felek, sevgili, âşık, şairlik kudreti vb. unsurlar için teşbih veya mukayese vasıtası olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Divan, Takı, Halhal

Kaynakça

• Akpınar, Ş. (2010), Divan Edebiyatında Bir Kadın Seyyâre: Zühre, 3. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak ‘Kadın’: Edebiyat, Dil, Kültür ve Sanat Çalışmalarında Kadın Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 28-30 Nisan 2010, Konya: Aybil Yayıncılık. s. 333-342.
• Akpınar, Ş. (2017), Âgâh ve Dîvânı Semerkandî-i Âmidî Hacı Hâfız Mehmed Bulak, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55914,agah-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
• Aksoyak, İ. (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Divanlar, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 18.11.2023).
• Albayrak, N. (1993), Cem, DİA, c. 7, İstanbul: TDV Yayınları, s. 279-280.
• AnaBritannica (2004), Halhal, AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, c. 10, İstanbul: Ana Yayıncılık A.Ş. s. 305.
• Armutlu, S. (2015), Erken Dönem Farsça Mesnevilerde Bezm -1-, Şu’arâ Hocası Mâderzâd Bir Şâir: Zâtî. Doğu Esintileri İranoloji, Fars Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (3), s. 57-132.
• Avşar, Z. (2017), Revânî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 18.11.2023).
• Aydemir, Y. (2018), Behiştî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Bahadır, S. C. (2013), Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Bal, E. (2019), Karamanlı Sabûhî Divanı (İnceleme, Tenkitli Metin ve Dil İçi Çeviri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Başpınar, F. (Tarihsiz), Beyânî [ö. 1075/1664-65)] Dîvân İnceleme-Metin A, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti /10598,beyani-apdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Batislam, H. D. (2017), Divan Şiirinde Kadeh ve Kadeh Redifli Gazeller, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (18), s. 1-28.
• Bozkurt, N. (2002), Kuyumculuk, DİA, c. 26, Ankara: TDV Yayınları, s. 513-515.
• Bozkurt, N. (2010), Şemse, DİA, c. 38, İstanbul: TDV Yayınları, s. 518
• Büyük Larousse (1986), Halhal, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, c. 8, Gelişim Yayınları A.Ş., s. 4956.
• Çakır, M. S. (2018), Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sivas.
• Çapık Önal, H. (2020), Mardin ve Çevresinde Dövme Geleneği ve Giysi Tasarımlarına Uygulanabilirliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çankırı Karatekin Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anabilim Dalı, Çankırı.
• Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri, M. A. (2023), Hayretî Dîvan Tenkidli Basım, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118576,hayreti- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
• Çeltik, H. (2017), Ahmed-i Rıdvan Divanı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55738,ahmed-i-ridvan-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 25.11.2023).
• Demirbağ B., İ. (1996), Türk Geleneksel Giyiminde Takı ve Aksesuarlar, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Güzel Sanatlar Anasanat Dalı Musiki Sanat Dalı Türk Halk Müziği Alanı, İstanbul.
• Demirel, Ş. (2017), 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55755,divan- ve-sehr-engiz-i-bursapdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Deniz, S. (2004), Divan Şiiri Güzelinin Saç Rengi, Saç Kitabı, (Editör: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 262-314.
• Dikmen, M. ve Çetin, K. (2012), Klasik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları, Bilig, (61), s. 71-98.
• Durmuş, İ. (2010), Şiir, DİA, c. 39, İstanbul: TDV Yayınları, s. 144-154.
• Ercan, Ö. (2008), Peşteli Hisâlî Dîvânı, İstanbul: Gaye Kitabevi.
• Erdem, S. (1991), Amber, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c. 3, İstanbul: TDV Yayınları, s. 7-8.
• Erdoğan, M. (2009), Divan Şiirinde Mahallileşme Kavramı ve Bâkî Divanı’nda Bazı Mahallî Unsurlar, Turkish Studies International Peridocial For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (5), s. 114-165.
• Erünsal, İ. E. (2018), Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
• Gürgendereli, M. (2017), Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Harmancı, M. E. (2017), Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvân, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2024)
• Hünerel Sarıkaya, Z. (2018), Takının Sanata Dönüşümü, IKSAD Publishing Home.
• Işıkhan, D. (2022), Gökyüzünün En Zarif ve Estetik Gezegeni: Zühre, KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (5), s. 21-34.
• İrepoğlu, G. (2005), Osmanlı Sarayında Mücevher, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 03.05.2005, Konferans Metni, http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/MAKALE/M3816.pdf, (Erişim Tarihi: 04.02.2024).
• İsen, M. ve Kurnaz, C. (1990), Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karavelioğlu, M. A. (2014), Şem’î Dîvânı (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 27, http://ekitap.yek.gov.tr/urun/sem%E2%80%98i-divani_562.aspx, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Kavruk, H. (Tarihsiz), Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti /10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Kılıç, F. (2017), Âşık Çelebi Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Kılınç, A. (2021), Fuzûlî Dîvânı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 194, http://ekitap.yek.gov.tr/urun/fuz%C3%BBli-divani_765.aspx, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
• Koçu, R. E. (1969), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları.
• Komisyon (1981), Halhal, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler (TDEA), c. 4. İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 42-43.
• Köroğlu, G. (2004), Anadolu Uygarlıklarında Takı, İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Kul, N. (2015), 16. Yüzyıl Şairlerinde Felek Kavramı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ordu.
• Kurtoğlu, O. (2009). Klasik Türk Şiirinde Saçı Geleneği, Millî Folklor, (81), s. 89-99.
• Kurtoğlu, O. (2017), Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
• Kuşoğlu, M. Z. (1998), Tılsımdan Takıya, İstanbul: Pimapen Kültür Evi Yayınları.
• Küçük, S. (1994), Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Ankara: Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 601.
• Küden, O. (2019), Türk Kültür Tarihinde Yırtıcı Kuşlar İle İlgili İnançlar ve Motifler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Programı, Manisa.
• Macit, M. (2017), Nedîm Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Mengi, M. (2010), Divan Şiiri ve Bikr-i Mana, Divan Şiiri Yazıları, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, s. 23-30.
• Mengi, M. (2020), Mesîhî Dîvân, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 18.11.2023).
• Minaz, Ö. (2013), Truva Dönemi Takıları ve Günümüze Yansımaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tekstil ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı Tekstil ve Moda Tasarımı Programı, İstanbul.
• Ocak, F. (2019), Amasyalı Âkif Divanı (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul.
• Oğuz Kutlar, F. (2017), Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvân, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade- mustafa-sami-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 09.02.2024)
• Onay, A. T. (2000), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özbağı, T. (2002), Geleneksel Türk Takıları, Türkler Ansiklopedisi, (Editörler: Hasan Celâl Güzel-Kemal Çiçek- Salim Koca), c. 7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 785-799.
• Özdemir, H. (1993), Şarabın İcadı ve Dört Vasfı, Türkoloji Dergisi, 11 (1), 135-60.
• Özen, M. E. (1998), Türk Cilt Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özer, S. (2015), Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Posta Güvercinleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, (55/2), s. 167-188.
• Pakalın, M. Z. (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pala, İ. (2002), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 9. Baskı, İstanbul: L & M Yayınları.
• Peker, P. (2013), Erken Tunç Çağı Anadolu Takıları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Saraç, M. A. Y. (Tarihsiz), Emrî Dîvânı, T.C. Kültür ve Turzim Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?o, (Erişim Tarihi: 19.11.2023).
• Sarıca, B. (2004), Van’da Güvercin Yetiştiriciliğinde Kullanılan Sözcükler, Kebikeç, (18), s. 317-332.
• Sevimli, E. (2021), Klasik Şiirde Âşığın İstiğna Mülkünün Sultanlığına Doğru Yolculuğu: Melâmî Âşıklığın, Melâmeti Selâmete Tercihi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AİCUSBED), (7/1), s. 404-434.
• Solmaz, M. (2022), Kölelik ve Zarafetin Birleştiği Halka: Halhal, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 10, (31), s. 127-136.
• Şemseddin Sami. (2015). Kamus-ı Türkî (Haz. Paşa Yavuzarslan), Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şenel, S. (2018), Geç Dönem Osmanlı Urfa’sında Kadın, Kadının Sosyo-Ekonomik Statüsü ve Mahremiyeti (1845-1915), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Şanlıurfa.
• Şentürk, A. A. (2015), Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (8), s. 141-220.
• Şentürk, A. A. (2019), Deve (ba’îr, cemel, ibil, nâka, şütür, üştür), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, c. 3, İstanbul: OSEDAM Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi DBY Yayınları, s. 157-165.
• Şentürk, A. A. (2020), Felek, felekler (âsümân, çarh/çerh, dehr, devrân, eflâk, gerdûn, sipihr/sipehr), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, c. 4, İstanbul: OSEDAM Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi DBY Yayınları, s. 356-384.
• Şentürk, A. A. (2022), Halhal (halhâl), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, c. 6, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, s. 134-136.
• Şentürk, A. A. (2022), Halka-i Kalenderî, Osmanlı Şiiri Kılavuzu, c. 6, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, s. 148-152.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018), Kalkandelenli Mu’îdî Dîvân, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi- divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 18.11.2023).
• Tarlan, A. N. (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• Tarlan, A. N. (1992), Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, R. (2018), XVI. ve XVII. Yüzyılda İstanbul Kadınının Ziynet Eşyası, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), (63), s. 533-555.
• Tezci, A. H. (2021), Mücevherde Osmanlı ve Günümüz Karşılaştırmaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Altınbaş Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Plastik Sanatlar Anabilim Dalı Sanat Tasarım (Takı Tasarımı) Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
• Tulum, M. ve Tanyeri, M. A. (1977), Nev’i Divanı Tenkidli Basımı, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Uludağ, S. (1995), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Gözden Geçirilmiş, İlâveli İkinci Baskı, İstanbul: Marifet Yayınları.
• Yavlal, Ç. (2009), Anadolu’da Takı Sanatı ve Kuyumculuk, I. Uluslararası Katılımlı Mücevher-Takı Tasarımı ve Eğitimi Sempozyumu, 26-28 Haziran 2009 Bildiri Kitabı, Aydın: T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Karacasu Memnune İnci Meslek Yüksekokulu. s. 62-67.
• Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016), Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri Kânûnî Sultan Süleyman 2. Cilt, Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 69, http://ekitap.yek.gov.tr/Uploads/ProductsFiles /_69.%20MUHiBBi%20DiVANI%202.%20CiLT.pdf, (Erişim Tarihi: 25.11.2023).
• Yavuz, Y. Ş. (1991), Arş, DİA, c. 3, İstanbul: TDV Yayınları, s. 406-409.
• Yekbaş, H. (2020), Sehî Bey Dîvân, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 18.11.2023).
• Yılmaz, O., Savaş, T. ve Ertuğrul, M. (2012), Batman, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa İllerinde Güvercin Yetiştiriciliği Kültürü, Kimi Sorunlar ve Çözüm Önerileri, HR. Ü.Z.F. Dergisi, 16 (1), s. 49-53.
• Yılmaz, O. (2015), Necâtî Bey Dîvânı, Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını: 449.
• Yiğit, N. (2022), Miraçnameler ve Minyatürlenme Süreci, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı, Ankara.