Klasik Türk Şiiri Meydan Savaşında Sevgili-Âşık-Rakip

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 161 - 175, 25.03.2025

Emre Vural

Öz

Mücadeleci ve savaşçı bir yapıya sahip olan Türk milletinin gerçek hayatta savaş meydanında göstermiş olduğu kahramanlıklar, savaş sırasında kullanmış olduğu silahlar ve uygulamış olduğu teknikler yazılı ve sözlü edebiyatımızda varlığını sürdürmektedir. Yaşanılan dönemin sosyal hayatı hakkında bilgiler veren ve tarihe bir anlamda ışık tutan klasik Türk edebiyatında da savaşa ait pek çok bilgi barınmaktadır. Oluşturdukları hayalî ortamda savaşa ait olan pek çok kavramı edebî bir şekilde kullanan divan şairlerinin özellikle cenk kavramını farklı bir şekilde kullandıkları görülür. Şairlerin cenk tasvirlerinde klasik edebiyatın temel tipleri olan âşık, sevgili ve rakip gerçek hayattaki cengin bir yansıması olarak birbirleriyle mücadele ederler. Tiplere ait özelliklerin birer savaş silahına dönüştüğü ortamda her bir tipin tek gayesi cengi kazanmaktır. Çalışmamızdaki asıl amaç, divan şairleri tarafından anlatılan aşk mücadelesinin cenk kavramı etrafında nasıl kurgulandığını ortaya koymak olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, cenk, sevgili, âşık, rakip

Beloved-Lover-Rival in the Battle of Classical Turkish Poetry

Öz

The heroism shown by the Turkish nation, which has a combative and warrior nature, on the battlefield in real life, the weapons it used during the war and the techniques it applied continue to exist in our written and oral literature. There is also a lot of information about war in classical Turkish literature, which provides information about the social life of the period and sheds light on history in a sense. It is seen that the divan poets, who used many concepts related to war in a literary way in the imaginary environment they created, used the concept of war in a different way. In the poets' war descriptions, the basic types of classical literature, the lover, the beloved and the rival, struggle with each other as a reflection of the war in real life. In the environment where the characteristics of the types turn into weapons of war, the only aim of each type is to win the war. The main purpose of our study will be to reveal how the love struggle described by the divan poets is structured around the concept of war.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, epic war, beloved, lover, rival

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (?), Ahmedî Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591 ,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Aksoyak, İ.H. (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Akün, Ö.F. (1994), Divan Edebiyatı. İslam Ansiklopedisi içinde (C.9 s.389-427), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arslan, M. (2020), Muhyî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78626,muhyi-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Aydemir, Y. (2018), Ramazan Behiştî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti- divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Aydın, A. (2018), Divan Şiirinde Rakip Portresi, İstanbul: Kitabevi.
• Batislam, H.D. (2003), Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm. Folklor/Edebiyat, IX, (XXXIV), s.186-199.
• Batislam, H.D. (2016), Divan Şiirinde Düşman ve Düşman Gazelleri, VIII. Milletlerarasi Türkoloji Kongresi, 3, s. 133- 156.
• Batislam, H.D. (2020), Divan Şiirinde Savaş ve Fehîm-i Kadîm’in Savaş Gazelleri, Journal of Turkish Language and Literature, 6(3), s. 318-327.
• Bayram, Y. (2018), Adlî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59923,adli-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Bektaş, E. (2017), Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55973,pertev- divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Çavuşoğlu, M. (2006), Divanlar Arasında, İstanbul: Kitabevi.
• Çelik, M.F. (2019), Klasik Türk Şiirinde Tipler, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetiner, A. (2003), 21.Yüzyılda Savaş Stratejileri, İstanbul: Selis Kitaplar
• Demir, H. (2017), Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (inceleme-metin), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Doğan, M.N. (2002), Eski Şiirin Bahçesinde, İstanbul: Ötüken.
• Doğan, M.N. (2016), Fâtih Dîvânı ve Şerhi, İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Eren, A. (2017), Mehmed Sıdkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56341,mehmed-sidki-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Ersoy, E. (2017), Münirî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56095,muniri-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Erünsal, İ.E. (2018), Tâcî-Zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer- celebi-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Gıynaş, K.A (2017), Pervâne Bey Mecmuası, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi- pdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Gönel, H. (2010), Divan Şiirinde Sevgiliye Dair, Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/(3), s.208-222.
• Işınsu Durmuş, T. ve Canım, R. (2018), Şevkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf? 0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• İlhan, S. (1999), Türk Askerî Kültürünün Tarihî Gelişmesi “Kutsal Ocak”, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• İpekten, H. (2020), Karamanlı Nizâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Ekle nti/73032,karamanli-nizami- divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Kaçalin, M.S. (?), Âhî Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10590,ahidivanimustafakacalinpdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Kafesoğlu, İ. (1997), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken.
• Kaya, B.A. (2017), Azmizâde Hâletî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti- divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Köksal, M.F. (2017), Mecma‘u’n-nezâ’ir, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli- nazmi-pdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Köprülü, M.F. (1980), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken.
• Kurtoğlu, O. (2009), Divan Şairinin Yerel Tarihe Katkısı Bağlamında Diyarbakırlı Lebîb’in Tarihleri, Gazi Türkiyat (4), s.63-82.
• Kuzubaş, M. (2006), XVII. Yüzyıl Şairi Mezâkî’ye Göre Lehistan Savaşı, Turkish Studies, 1(2), 236-248.
• Küçük, S. (2011), Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mengi, M. (2020), Mesîhî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Mermer, A. (2020), Karmanlı Aynî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf? 0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Özel, A. (1993), Cihad, İslam Ansiklopedisi içinde (C.7 s.527-531). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pala, İ. (2007), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saraç, M.A.Y. (2002), Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Sarıkaya, E. (2017), Bağdatlı Rûhî Divanında Osmanlı Savaş Kültürüne Ait Kavramlar, Akademik Hassasiyetler, 4(7), s.121-146.
• Selçuk, B. (2006), Nef’î’de Söz ve Savaş İlgisi, Ekev Akademi Dergisi, 10/(28), s.233-246.
• Sona, F. (2019), Osmanlı Şairlerinin Divanlarında Fetihler-Zaferler (18.yy), İstanbul: Kitabevi.
• Şentürk, A. A. (1995), Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair, İstanbul: Enderun Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2015), Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili, Turkish Studies, 10/(8), s.141-220.
• Toprak, M. (1993), Cevşen, İslam Ansiklopedisi içinde (C.7 s.462-464). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tulum, M. (2011), 17.yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, O. (2003), Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi – Türk Dünya Nizâmının Millî, İslamî ve İnsanî Esasları, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Üst, S. (2018), Edirneli Nazmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0, Erişim tarihi: 08.05.2024
• Yaman, A. (2009), Savaş, İslam Ansiklopedisi içinde (C.36 s.189-194). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.