İkinci Dünya Savaşı Sırasında İran'da Bulunan Alman Vatandaşları Meselesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 424 - 436, 25.03.2025

Kamuran Karabalık

https://doi.org/10.11616/asbi.1585805

Öz

İkinci Dünya Savaşı henüz başlamadan önce İran’da, Alman mühendis, teknisyen, tüccar, öğretmen ve teknik personel bulunuyordu. Sovyet Rusya’ya göre, İran’da bulunan Almanlar, İran vasıtasıyla Rusya’nın Kafkasya’da bulunan petrol alanlarını ele geçirebilirlerdi. Ayrıca Rusların sıcak denizlere inme planlarını sekteye uğratabilirlerdi. İngilizlere göre ise İran’da bulunan Almanlar, Hindistan sömürgelerine ve Güneybatı Anglo-İran Petrol Şirketi’nin çıkarlarına zarar verebilirlerdi. Bu sebeple savaş başladıktan sonra bu iki devlet, Almanların İran’dan çıkarılmasını istediler. Ancak İran hükümeti önce bu talebi red etse de 25 Ağustos 1941’de toprakları Sovyet Rusya ve İngiltere tarafından işgal edilince Almanları ülkeden çıkarmak zorunda kaldı.
Bu çalışmanın amacı, İkinci Dünya Savaşı sırasında İran’da bulunan Almanların ülkeden çıkarılmalarını talep eden Sovyet Rusya ve İngiltere’nin İran hükümeti üzerindeki baskılarını telif-tetkik eserler ışığında incelemektir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, İran, Sovyet Rusya, İngiltere, Almanya

The Issue of German Citizens in Iran During World War II

Öz

Before the start of World War II, there were German engineers, technicians, merchants, teachers and technical personnel in Iran. According to Soviet Russia, the Germans in Iran could capture Russia's oil fields in the Caucasus through Iran. They could also disrupt the Russians' plans to reach the warm seas. According to the British, the Germans in Iran could harm the Indian colonies and the interests of the Southwest Anglo-Iranian Oil Company. For this reason, after the war began, these two states wanted the Germans to be expelled from Iran. However, although the Iranian government initially rejected this request, it was forced to expel the Germans from the country when its territory was invaded by Soviet Russia and England on August 25, 1941.
The aim of this study is to analyze the pressure exerted by Soviet Russia and England on the Iranian government, who demanded the expulsion of the Germans from Iran during World War II, in the light of copyrighted works.

Anahtar Kelimeler

World War II, Iran, Soviet Russia, England, Germany

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA)
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)
• 31455/124448/1, Tarih: 07.09.1939
• Akşam: 9 Eylül 1941, 10 Eylül 1941, 11 Eylül 1941, 19 Eylül 1941, 21 Eylül 1941, 27 Eylül 1941
• Anadolu: 11 Eylül 1941, 13 Eylül 1941, 19 Eylül 1941,
• Cumhuriyet: 27 Eylül 1941, s. 1,3
• İkdam: 9 Ağustos 1941, 22 Ağustos 1941, 30 Ağustos 1941, 2 Eylül 1941
• Yeni Sabah: 22 Ağustos 1941
• Telif-Tetkik Eserler
• Abadiyan, H. (1347), Amerika ve Ehemmiyet-i Nizami-yi İran Der Ceng-i Cehani-yi Dovvom, Fasılname-yi Tarihi Revabıt-ı Harici, Sal Devazdehom, Şomare Çehel-i Heft, s. 1-30.
• Abrahamian, E. (2019), Modern İran Tarihi, (Çev.: D. Şendil), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ahmadi N. ve Sadeghi, Y. (92), Ceng-i Cehani Devvom Huzur-ı Müttefikin der İran (ba Takid ber Nekşi İngilis), Pojoheşname-i Tarihi, Şomare 8/32, s. 1-21.
• Akdevelioğlu, A. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2001), Ortadoğu’yla İlişkiler, (Editör.: B. Oran), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1980, s. 357-370, Cilt I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Benhür, Ç. (2015), İkinci Dünya Savaşında İran’ın İşgali ve Türk Basını (1941), Turkish Studies, Sayı 10/9, s. 75-104.
• Beset, A. (1388), Der Tarih-i Revabıt-ı İran ve Alman, Tehran: Müessese-yi İntişarat-ı Emir Kebir.
• Beygedli, A. (1386), Revabıt-ı Diktatori Şarki ba Cumhuri Vaymar ve Naziha, Mecele-i Zamane, Şomar 60, s. 113-148.
• Elahi H. (1377), Ahamiyate Tarihi-yi İran der Ceng-i Cehani-yi Dovvom, Tehran: Payame Noor.
• Emini, A. (1382), Tarih-i Revabıt-ı Harici İran ez Kajariye ta Sukut-ı Reza Şah, Tehran.
• Eslami, R. (1394), Erzeyabi Alguha-yı Siyaset-i Harici Beyni Do Enkelab, 1, Tehran: İdare-i Neşr-i Vezaret-i Umur- ı Harici.
• Ferdost, H. (1369), Zuhur ve Sukût-ı Saltanat-ı Pehlevi, Tehran.
• Görgen, İ. (2021), Rus Kaynaklarına Göre Kafkaslarda Rus-Alman Nüfuz Mücadelesi (1933-19459, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Gürakar, T. (2012), Türkiye ve İran Gelenek, Çağdaşlaşma, Devrim, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Hart, B. L. (2016), İkinci Dünya Savaşı Tarihi, (Çev.: K. Bağrıaçık), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hasanlı, C. (2005), Soğuk Savaşın İlk Çatışması İran Azerbaycanı, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kara, P. (2010), Türkiye-İran İlişkileri (1923-1960), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Karadeniz, Y. (2006), İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı, (1795-1925), İstanbul: Bakış Yayınları.
• Kodal, T. (2024), Bilim İnsanlarının Raporlarına Göre Hitler Almanya’sının Orta Doğu’ya Yönelik Nüfuz ve Kültür Politikası, XIX. Türk Tarih Kongresi, (3-7 Ekim 2022), Cilt VII, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mazendarani, V. (1328), 1907 –Rus ve İngiliz Raci ba İran, Tehran: Kitabhane-i Sograt.
• Mehdevi, A. H. (1387), Tarih-i Revabıt-ı Harici İran, Tehran: Emir Kebir.
• Mehdevi, A. H. (1388), Siyaset-i Harici İran der Devarn-i Pehlevi, Tehran: Neşr-i Peygan.
• Mekki, H. (1380), Tarih-i Bist Sale-i İran, Cilt 7, Tehran: İntişarat-ı İlmi.
• Pira, F. (1379), Revabıt-ı Siyasi- İktisadi-yi İran ve Alman Beyn-i Do Ceng-i Cehani, Tehran: İntişarat-ı Merkez-i İsnad Cumhuri-yi İslami.
• Rafi, H. ve Marzbali, M. A. (1397), Berersi Revabıt-ı İran ve Alman der Asrı Pehlevi, Fesılname-i Mutalaat-ı Siyasi, Sal 11, Şomar 42, s. 113-148.
• Rezun, M. (1981), The Soviet Union And Iran Soviet Policy in Iran from the Beginings of the Pahlavi Dynasty until the Soviet Invasion in 1941, Geneve: Sijthoff & Noordhoff International Publishers.
• Barıjough, S. M. (2015), İran’da Siyasi ve Ekonomik Çıkar Çatışmaları (1921–1950), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi.
• Şehitoğlu, M. (2019), İkinci Dünya Savaşı’nda ve Sonrasında İran 1938-1953, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Şehitoğlu, M. ve Doğanay, R. (2019), İran Kaynaklarına Göre Nazi Döneminde Almanların İran’daki Casusluk ve Propaganda Faaliyetleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 29, Sayı 1, s. 449-465
• Toloui, M. (1388), Ez Tezar ta Şah-Zendegname ve Hatırat Sepehbed Amanullah Cihanbani, Tehran: Neşr-i Ali.
• Türkay, N. ve Açıkses, E. (2021), İran Kaynaklarına Göre Şah Rıza Pehlevi Dönemi İran-Almanya Siyasi İlişkileri (1925-1941), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 31/3, s. 1311-1320.
• Zarinkob, A. (1378), Ruzagaran-Tarih-i İran ez Ağaz ta Sukut-ı Saltanat-ı Pehlevi, Tehran: Sokhone.
• Zibakelam, S. (1398), Reza Şah, Tehran: Rozene.
• Zovki, İ. (1368), İran ve Kudretha-yı Bozorg der Ceng-i Cehani-yi Dovvom, Tehran: Neşr-ı Pajeng.