Tek Parti Dönemi İslamcı Sözel Tarih Anlatıları

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 920 - 937, 31.07.2025

Ertuğrul Meşe

https://doi.org/10.11616/asbi.1658342

Öz

Sözlü tarih, geçmişe bakışımızı büyük oranda değiştirme gücüne sahip olduğu için kimi zaman geçmişi onarmayı hedeflediği gibi kimi zaman da bugünden geçmişi suçlamayı da içerebilir. Geçmişi suçlama üzerine yapılan sözlü tarih çalışmaları eleştirel fakat gerçeklikten uzak bir dili ve bu dil ile bezenmiş muhalif bir söylemi dolaşıma sokabilir. Ancak bu tür söylemler, yeni mağduriyetler üretme kapasitesine sahiptir. İslamcı çevrelerde Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme politikalarının mağduriyet ürettiği iddiası mevcuttur. Bu çevrelerde üretilen literatür günümüze değin canlılığını korumuş ve kimi yazarlar bu dönemde yaşananları kendilerine çalışma alanı olarak seçmiştir. Hasan Hüseyin Ceylan ve Mustafa Öcal’ın sözlü tarih çalışmaları makalenin ana konusudur. Makalede tanıklığına başvurulanların saltanat ve hilafetin ilgası, tekkelerin kapatılması, Latin harflerinin kabulü ve ibadetin Türkçeleştirilmesi gibi değişimleri nasıl algıladıkları ve aktardıkları verileceği gibi ayrıca bu anlatılara hâkim olan dilin ve oluşturulmak istenen anlamın söylem analizi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözel tarih , Tek Parti Dönemi , laiklik , modernleşme , muhalefet , İslamcılık.

Etik Beyan

Bu çalışmanın bilimsel etik kurallara ve bilimsel yönteme uyularak hazırlanan özgün nitelikte bir araştırma makalesi olduğunu, başka hiçbir dergide yayınlanmadığını veya sunulmadığını, etik ve bilimsel açıdan sorumluluğun makalenin yazarına ait olduğunu kabul ederim.

Destekleyen Kurum

Yok

Islamist Oral History Narratives of the Single Party Period

Öz

Since oral history has the power to change our view of the past to a great extent, it can sometimes aim to repair the past, or it can sometimes involve blaming the past from the present. Oral history studies based on blaming the past can circulate a language that is critical but far from reality and an oppositional discourse adorned with this language. However, such discourses have the capacity to produce new victimizations. Islamist circles claim that the modernisation policies of the Republic of Turkey produced victimisation. The literature produced in these circles has maintained its vitality until today and some authors have chosen the events of this period as their field of study. Hasan Hüseyin Ceylan and Mustafa Öcal's oral history studies are the main subject of this article. In the article, how the witnesses perceived and narrated the changes such as the abolition of the sultanate and the caliphate, the closure of tekkes, the adoption of Latin letters and the Turkishisation of worship will be presented, as well as a discourse analysis of the language dominating these narratives and the meaning that is intended to be created.

Anahtar Kelimeler

Oral history , Single Party Period , secularism , modernisation , opposition , Islamism.

Kaynakça

• Aslanpay, N. (1973), Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluşu, Çalışması ve Birimlerin Tanıtılması, Ankara: DİB Yayınları.
• Albayrak, S. (1989), Siyasi Boyutlarıyla Türkiye’de İslamcılığın Doğuşu, İstanbul: Risale Yayınları.
• Albayrak, S. (1991), Türkiye’de Din Kavgası, İstanbul: Araştırma Yayınları.
• Albayrak, S. (2014), Son Devrin İslam Akademisi, İstanbul: İz Yayınları.
• Aralov, S. İ. (2010), Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları (1922-1923), Çev. Hasan Ali Ediz, İstanbul: İşbankası Yayınları.
• Bein, A. (2013), Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Berkes, N. (2022), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: YKY.
• “Büyük Millet Meclisinde Arapça Ezan okuyanlar”, Akşam, 06.02.1949
• Ceylan, H. H. (1992a), Cumhuriyet Dönemi Din-Devlet İlişkileri 1, Ankara: Rehber Yayıncılık.
• Ceylan, H. H. (1992b), Cumhuriyet Dönemi Din-Devlet İlişkileri 2, Ankara: Rehber Yayıncılık.
• Ceylan, H. H. (1992c), Cumhuriyet Dönemi Din-Devlet İlişkileri 3, Ankara: Rehber Yayıncılık.
• Connerton, P. (1999), Toplumlar Nasıl Anımsar? Çev. Alaeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cündioğlu, D. (1998), Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Cündioğlu, D. (1999), Bir Siyasi Proje Olarak Türkçe İbadet, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çakır, S. (2013). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Danacıoğlu, E. (2001), Geçmişin İzleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Emiroğlu, A. (2016), Türkiye'de Din Eğitimi Bağlamında İmam Hatip Okulları (1924-1980), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Evci, A. (2017), “Atatürk’ün Hazırlattığı İlk Türkçe Hutbe Kitabı”, Hutbe Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Genç, R. (2005), Türkiye’yi Laikleştiren Yasalar, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Goloğlu, M. (2007), Devrimler ve Tepkileri, İstanbul: İşbankası Yayınları.
• Gökaçtı, M. A. (2005), Türkiye’de Din Eğitimi ve İmam Hatipler, İstanbul: İletişim Yayınları
• Gözaydın, İ. (2009), Diyanet Türkiye Cumhuriyeti'nde Dinin Tanzimi, İstanbul: İletişim Yayınları
• Gül, E. (2017), “İlk Türkçe Hutbeler”, Hutbe Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Halbwachs, M. (2016), Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Çev. Büşra Uçar, Ankara: Heretik Yayınları.
• Hirsch, E. E. (2005), Anılarım: Kayzer Dönemi Weimar Cumhuriyeti Atatürk Ülkesi, Çev. Fatma Suphi, Ankara: TÜBİTAK Yayınları.
• İggers, G. G. (2003), Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kaplan, A. (2014), Kurtuluş Savaşının Manevi Reisi M. Rıfat Börekçi, Ankara: Hitabevi Yayınları.
• Kara, İ. (2001), İslamcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2008), Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam 1, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2019), Kutuz Hoca’nın Hatıraları: Cumhuriyet Devrinde Bir Köy Hocası, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2022), Resimli Cumhuriyet Din Kitabı, 3 Cilt, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, S. (2012), Tek Partiden Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Türkiye’de Din Politikalarındaki Değişim Üzerine 1945-1950, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karpat, K. H. (2004), İslam’ın Siyasallaşması, Çev. Şiar Yalçın, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2011), Son Devrin Din Mazlumları, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (Eski Bir Türk Subayı) (2019), Put Adam, Çev. Cemal Gönüldaş, İstanbul: Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi Yayınları.
• Kutay, C. (1998), Türkçe İbadet 2 Cilt, İstanbul: Aksoy Yayıncılık.
• Kyvig, D. E. ve Myron A. Marty (2000), Yanıbaşımızdaki Tarih, Çev. Nalan Özsoy, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Lambert, A. J., vd. (2015), “Kolektif Bellek Topluluk Ruhunu Nasıl Yaratır?”, Zihinde ve Kültürde Bellek, Haz. Pascal Boyer, James V. Vertsch, Çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: İşbankası Yayınları, s. 247-275. Lewis, B. (1996), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Ankara: TTK.
• Lord, C. (2023), Cumhuriyet’in Doğuşundan AKP’ye Türkiye’nin Din Siyaseti, Çev. Sami Oğuz, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mannheim, K. (2002), İdeoloji ve Ütopya, Çev. Mehmet Okyayuz, İstanbul: Epos Yayınları.
• “Meclisteki hadise: Arapça ezan okumağa kalkan iki dinleyici tevkif edildi”, Ulus, 05.02.1949.
• “Mecliste ezan okuyanlar: Üç kafadar dün adliyeye verildi”, Ulus, 06.02.1949. Meşe, E. (2023a), Mukaddesatçı Anti-Kemalizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meşe, E. (2023b), “Kapanmayan Hesap: Mukaddesatçı/İslamcı Anlatıda Cumhuriyet Algısı”, Cumhuriyet Tarihini Yeniden Okumak, Der. Nuray Mert, İstanbul: Alfa Yayınları. s.157-215.
• Mısıroğlu, K. (1993), İslam Yazısına Dair, İstanbul: Sebil Yayınları.
• Mısıroğlu, K. (2013), Doğru Türkçe Rehberi Yâhud Bin Uydurma Batı Menşe’li Kelimeyi Boykot, İstanbul: Sebil Yayınları.
• Mısıroğlu, K. (2015), Geçmiş Günü Elerken 1, İstanbul: Sebil Yayınları.
• Mihraba Adanmış Gönüller, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2020.
• “Millet Meclisindeki ezan hadisesi, tertip eseri”, Cumhuriyet, 06.02.1949.
• Nora, P. (2006), Hafıza Mekânları, Çev. Mehmet Emin Özcan, Ankara: Dost Yayınları.
• Nursi, S. (2016), Sırr-ı İnna A’tayna Risalesi, İstanbul: Derin Tarih Dergisi Kültür Yayınları.
• Okur, H. Y. (1962), Atatürk’le On Beş Yıl, İstanbul: Sabah Yayınları.
• Öcal, M. (2008a), Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat 1, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Öcal, M. (2008b), Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat 2, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Öcal, M. (2008c), Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat 3, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Özdemirci, İ. C. N. (2022), Fötr Şapkalı Şıh, İletişim: İletişim Yayınları.
• Özel, O. (2009), Dün Sancısı, İstanbul: Kitap Yayınları.
• Pennebaker, J. V. ve Gonzales, A. L. (2015), “Tarih Yazmak: Kolektif Belleğin Altında Yatan Sosyal ve Psikolojik Süreçler”, Zihinde ve Kültürde Bellek, Haz. Pascal Boyer, James V. Vertsch, Çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: İşbankası Yayınları, s. 217-245.
• Ricoeur, P. (2012), Hafıza, Tarih, Unutuş, Çev. M. Emin Özcan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Sabri, M. (1992), Hilafet ve Kemalizm, Haz. Sadık Albayrak, İstanbul: Araştırma Yayınları.
• Sabri, M. (2017), Türkün Başına Gelen Şapka Meselesi, Haz. Ömer Hakan Özalp, İstanbul: Derin Tarih Dergisi Kültür Yayınları.
• Sabri, M. (2018a), Türkün Başına Gelen Şapka Meselesi, Çev. Abdulkadir Coşkun, İstanbul: İslami Medrese Yayınları.
• Sabri, M. (2018b), Kemalistlerin Din Düşmanlığı, Çev. Abdulkadir Coşkun, İstanbul: İslami Medrese Yayınları.
• Sabri, M. (2018), Hilafet ve Ümmet Nimetini İnkâr Edene Reddiye, Çev. Abidin Korkmaz, İstanbul: İslami Medrese Yayınları.
• Sabri, M. (2019), Hilafetin Esasları ve Kemalistlerin Hilafet Düşmanlığı, Çev. Feridun Dinçer, İstanbul: İslami Medrese Yayınları.
• Saltık, E. (2021), Devrim Yarası: Travma Sosyolojisi, Harf İnkılabı ve Toplumsal Hafıza, Ankara: Liberte Yayınları.
• Saran, A. K. (2016), Omuzumda Hemençe, Cumhuriyet Devrinde Bir Medrese Talebesinin Hatıraları, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Scheler, M. (2004), Hınç, Çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Kanat Kitap.
• Seyyid Abdülhâkim-i Arvasi (2019), Bütün Eserleri, Haz. F. A. Arvas, Ş. Er, İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları.
• Sitembölükbaşı, Ş. (1995), Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TBMM Tutanak Dergisi, 04.02.1949.
• Thomson, P. (1999), Geçmişin Sesi, Çev. Şehnaz Layıkel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tosh, J. (2005), Tarihin Peşinde, Çev. Özden Arıkan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Traveso, E. (2009), Geçmişi Kullanma Kılavuzu, Çev. Işık Ergüden, İstanbul: Versus Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2003a), Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938) 1, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2003b), İslamcılık Cereyanı, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2004), Türkiye’de Siyasal Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçay, M. (1999), Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uyanık, N. ve Kara, S. (2016), Birinci Cumhuriyet Dönemi Din-Siyaset ve Toplum İlişkileri Üzerine, Konya: Palet Yayınları.
• Vett, C. (2022), Dervişler Arasında İki Hafta, Çev. Ethem Cebecioğlu, Darcan Çiftçi, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Wertsch, J. V., (2015), “Kolektif Bellek”, Zihinde ve Kültürde Bellek, Haz. Pascal Boyer, James V. Vertsch, Çev. Yonca Aşçı Dalar, İstanbul: İşbankası Yayınları, s. 149-174.
• Yates, F. A. (2020), Hafıza Sanatı, Çev. Ayşe Demir Temiz, İstanbul: Metis Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2004), Modern Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, İstanbul: İletişim Yayınları.