Tracing the Atom: A Historical Investigation from Philosophical Foundations to Modern Physical Theories

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 952 - 968, 31.07.2025

Ömer Fatih Tekin

https://doi.org/10.11616/asbi.1658351

Öz

Abstract: Throughout the history of science, efforts to understand the basic building blocks of the universe have been driven by the desire to answer one of humanity's deepest questions: What is matter and what is it made of? The concept of the atom is one of the oldest answers to this question. The idea of the atom has played a major role both in understanding the workings of nature and in laying the foundations for modern technology. The origins of this concept can be traced back to the ancient Greek philosophers, and it has been transformed in different epochs to reach the present day. The aim of this article is to analyse the historical development and scientific significance of the concept of the atom. First, the philosophical origins of the idea of atomism will be discussed, followed by its position in the Middle Ages. We will analyse how atomic theory took shape in modern times and how it has been deepened by the quantum revolution. Atomic theory is not only a scientific theory, but also a symbol of mankind's universal quest to understand nature. Studying the development of the atom therefore offers a broader perspective on human history.

Anahtar Kelimeler

Atom , History of science , Substance , Quantum , Particles

Atomun İzinde: Felsefi Kökenlerden Çağdaş Fizik Kuramlarına Tarihsel Bir İnceleme

Öz

Öz: Bilim tarihinde, evrenin temel yapı taşlarını anlamaya yönelik çabalar, insanlığın derin sorularından birine cevap arama arzusuyla şekillenmiştir: Madde nedir ve neden oluşur? Atom kavramı, bu soruya verilen en eski yanıtlardan biridir. Atom düşüncesi hem doğanın işleyişini anlamada hem de modern teknolojinin temellerini oluşturmada büyük bir rol oynamıştır. Bu kavramın kökeni, Antik Yunan filozoflarının zihninde filizlenmiş, ardından farklı dönemlerde dönüşüm geçirerek günümüze kadar gelmiştir. Bu makale, atom kavramının tarihsel gelişimini ve bilimsel önemini analiz etmeyi amaçlamaktadır. İlk olarak, atomculuk düşüncesinin felsefi kökenleri ele alınacak, ardından Orta Çağ’daki konumu tartışılacaktır. Modern dönemde atom teorisinin nasıl şekillendiği ve kuantum devrimiyle nasıl derinleştiği incelenecektir. Atom kuramı, yalnızca bilimsel bir teori değil, aynı zamanda insanlığın doğayı anlamaya yönelik evrensel çabasının bir sembolüdür. Bu nedenle, atomun gelişimini incelemek, insanlık tarihine yönelik daha geniş bir perspektif sunar.

Anahtar Kelimeler

Atom , Bilim tarihi , madde , Kuantum , parçacık

Kaynakça

• Aristoteles. (1996). Metafizik (Cilt 2). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aristoteles. (2001). Fizik (Cilt 2). İstanbul: YKY.
• Aquinas T. (1981). Summa Theologica. London: Sheed & Ward.
• Avicenna. (2009). The Physics of The Healing (Çev. J. McGinnis). Provo: Brigham Young University.
• Avogadro, A. (1811). Essay on A Manner of Determining The Relative Masses of The Elementary Molecules of Bodies, and The Proportions in Which They Enter into These Compounds. Journal de Physique, 73, s. 58-76.
• Başaran, V. (2019). Cürcânî’de Atom Kavramı ve Felsefesi. Dört Öge, 15, s. 111-122.
• Başaran, V., & Gözütok, T. T. (2022). Atom Teorileri Paradigma Değişimi Açısından Değerlendirilebilir Mi? Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21(2), s. 779-805. http://doi.org/10.20981/kaygi.1156777
• Baffioni. C. (1982). Atomismo et Antiatomismo Nel Pensiero Islamico. Naples: Istituto Universitario Orientale.
• Başdemir, H. Y. (2003). Thomas Aquinas’ta Tanrı Tasavvuru. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), s. 103-122.
• Bohr, N. (1913). On The Constitution of Atoms and Molecules. Philosophical Magazine, 26(1), s. 1-25.
• Boltzmann, L. (1872). Weitere Studien über das Wärmegleichgewicht unter Gasmolekülen. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• Bostock, D. (1995). Aristotle on Continuity in Physics VI. In L. Judson (Ed.), Aristotle’s Physics: A Collection of Essays (pp. 179-213). London: Oxford University Press.
• Boyle, R. (1661). The Sceptical Chemist. Oxford: Oxford University Press.
• Bulğen, M. (2013). Atomdan Kuantuma: Fizikteki Gelişmelerin Kelama Etkisi. Kelam Araştırmaları, 11(1), s. 243-252.
• Cevizci, A. (2017). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Chadwick, J. (1932). The Existence of A Neutron. Proceedings of the Royal Society A, 136(830), s. 692-708.
• Chalmers, A. F. (1999). What is This Thing Called Science? Cambridge: Hackett Publishing.
• Çakıroğlu, M. (2014). Higgs Parçacığı Neden Bir Arkhedir? III. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi Bildiri Kitabı II, 141-161.
• Çek, N. (2016). Parçacıklar ve Parçacıkların Enerji Kaynakları Üzerine Etkileri. European Journal of Science and Technology, 4(7), s. 1-8.
• Dhanani, A. (2021). İbn Sînâ’nın Atomculuk Eleştirisinin Sonraki Kelâm Atomculuk Tartışmaları Üzerindeki Etkisi (Çev. E. N. Erdem). Kader, 19(1), s. 322-346. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.915716
• Dalton, J. (1808). A New System of Chemical Philosophy. Manchester: R. Bickerstaff.
• Denkel, A. (1985). Demokritos-Aristoteles: İlkçağ’da Doğa Felsefeleri. İstanbul: Kalamış Yayıncılık.
• Denkel, A. (2013). İlkçağ’da Doğa Felsefesi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Erdoğan, E. (2017). Atomun Felsefe Tarihi ile Bilim Tarihindeki Yeri ve Önemi Üzerine. The Journal of Academic Social Sciences, 59, s. 16-26. https://doi.org/10.16992/ASOS.12962
• Fazlur R. (1984). İslam ve Modernizm: Bir Analiz. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Feynman, R. (1985). QED: The Strange Theory of Light and Matter. Princeton: Princeton University Press.
• Feynman, R. (1985). The Character of Physical Law. Cambridge: MIT Press.
• Gamow, G. (1966). Thirty Years That Shook Physics: The Story of Quantum Theory. New York: Dover Publications.
• Gökalp, Z. (1980). İslam Dünyasında Bilim ve Felsefe. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Graham, D. (2010). The Texts of Early Greek Philosophy: The Complete Fragments and Selected Testimonies of The Major Presocratics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Günaltay, Ş. & Bayın, İ. (2008). Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu. Ankara: Fecr Yayınları.
• Higgs, P. (1964). Broken Symmetries and The Masses of Gauge Bosons. Physical Review Letters, 13(16), s. 508- 509.
• Leucippus, & Democritus. (1999). The Atomists, Leucippus and Democritus: Fragments: A Text and Translation With A Commentary. Toronto: University of Toronto Press.
• Leukippos, & Demokritos. (2019). Atomcu Felsefe Fragmanları (Edt. C. C. Çevik). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Maxwell, J. C. (1860). Illustrations of The Dynamical Theory of Gases. The London, Edinburgh and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science, 4(20), s. 21-37.
• Maxwell, J. C. (1872). Theory of Heat. London: Longmans, Green, and Co.
• Mendeleev, D. (1891). Principles of Chemistry. London: Longmans, Green & Co.
• Nasr, S. H. (2007). Science and Civilization in Islam. Chicago: Harvard University Press.
• Özgür, S., & Bostan, A. (2007). Atom Kavramının Epistemolojik Analizi ve Öğrencilerin Konu ile İlgili Kavram Yanılgılarının Karşılaştırılması. E-Journal of New World Sciences Academy, 2(3), s. 214-231.
• Özlem, D. (2008). Felsefe ve Doğa Bilimleri. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Planck, M. (1901). Ueber das Gesetz der Energieverteilung im Normalspectrum. Annalen der Physik, 4(1), s. 553- 563.
• Rutherford, E. (1911). The Scattering of α and β Particles by Matter and The Structure of The Atom. Philosophical Magazine, 21(125), s. 669-688.
• Russell, B. (2002). Batı Felsefe Tarihi I. İstanbul: Say Yayınları.
• Salgar, E. (2022). Atomcu Felsefe ve Modern Bilim. Klikya Felsefe Dergisi, 2, s. 102-121.
• Schrödinger, E. (1926). Quantization as An Eigenvalue Problem. Annalen der Physik, 79(4), s. 361-376.
• Taslaman, C. (2012). Tanrı Parçacığı: Felsefi Bir Değerlendirme. Felsefe Dünyası, 2(56), s. 78-90.
• Topdemir, H. G., & Unat, Y. (1985). Bilim Tarihi (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Unat, Y. (2017). Modern Atom Kuramı ve Temelleri. Bilim ve Ütopya Dergisi, 279, s. 5-7.
• Weinberg, S. (1995). The Quantum Theory of Fields, Volume I. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yıldırım, C. (1995). Bilimin Öncüleri. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Yıldırım, C. (2003). Bilim Tarihi (8. Basım). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Yıldız, S., & Özerden, S. T. (2018). Teos Antik Kenti ve Leukippos: Atom teorisi. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(18), s. 426-429.
• Zerkân M. S. (1963). Fahreddîn Er-Râzî ve Ârâ’uhu’l-Kelâmiyye Ve’l-Felsefiyye. Kahire: Dârü’l-Fikr.
• Zeyrek, M. (2010). Higgs’i Ararken. Bilim ve Teknik, s. 42-45.