Avrupa Birliği'nin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikaları Işığında İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik İlkesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 984 - 1004, 31.07.2025

Hakan Cindemir

https://doi.org/10.11616/asbi.1658363

Öz

Bu makale, Avrupa Birliği’nin toplumsal cinsiyet eşitliği politikaları çerçevesinde, iş ve sosyal güvenlik hukukunda ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesi düzenlemeleri ile bu yöndeki uygulamaları ele almaktadır. Hukukun temel ilkelerinden biri olan eşitlik kavramı, tarihsel gelişimi içinde farklı yorumlara tabi tutulmuş ve demokratik hukuk sistemlerinde normatif bir ilke olarak benimsenmiştir. Avrupa Birliği, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik çeşitli hukuki düzenlemeler ve politika mekanizmaları geliştirmiştir. Çalışmada, Avrupa Birliğinde iş hukuku ve sosyal güvenlik mevzuatında toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden yapılan düzenlemeler, özellikle ikincil mevzuatın önemli bir bölümünü oluşturan yönergeleri kapsayacak şekilde, Avrupa Adalet Divanı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla birlikte ele alınarak incelenmektedir. Özellikle kadın ve erkek çalışanlar arasındaki fiili eşitliğin sağlanması amacıyla getirilen pozitif ayrımcılık önlemleri, hukuki dayanaklarıyla birlikte ele alınmaktadır. Ayrıca, Avrupa Birliği’ne üye ülkeler ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf ülkelerde uygulanan cinsiyet kotaları ve bu politikaların çalışma hayatına etkileri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği , Ayrımcılık Yasağı , İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Eşitlik , Pozitif Ayrımcılık , Cinsiyet Kotaları

The Principle of Equality and the Prohibition of Discrimination in Labor and Social Security Law in Light of the European Union's Gender Equality Policies

Öz

This article examines the regulations and implementations concerning the principle of equality and the prohibition of discrimination in labor and social security law within the framework of the European Union’s gender equality policies. The concept of equality, as one of the fundamental principles of law, has been subject to various interpretations throughout history and has been adopted as a normative principle in democratic legal systems. The European Union has developed various legal regulations and policy mechanisms to ensure gender equality. This study analyzes the regulations made from a gender equality perspective in labor law and social security legislation within the European Union, particularly focusing on directives, which constitute a significant part of secondary legislation, alongside the case law of the European Court of Justice and the European Court of Human Rights. In particular, affirmative action measures introduced to achieve de facto equality between male and female workers are examined along with their legal foundations. Additionally, gender quotas implemented in EU member states and countries party to the European Convention on Human Rights, as well as the impact of these policies on the labor market, are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Gender Equality , Prohibition of Discrimination , Equality in Labor and Social Security Law , Affirmative Action , Gender Quotas

Kaynakça

• Albayrak H. (2013), Medeni Usul ve İcra İflas Hukukunda Yaklaşık İspat, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Asborn E. (1994), Torkel Opsahl, Equality and Non- Discrimination, Proceedings of the 7th International Colloguy on the European Conventiomn on Human Rights, Council of Europe.
• Aydınöz G. (2009), Avrupa Birliği Direktifleri ile ATAD Kararları Çerçevesinde Ayrımcılık Yasağı ve Ayrımcılığın İspatı, C.3 S.22, Çalışma ve Toplum, s.163-192.
• Bakırcı K. (2012), Uluslararası Hukuk, AB ve ABD Hukuku ile Karşılaştırmalı İş Hukukunda Cinsiyet Yasağı İlkesinin
• İstisnaları ve Objektif Haklı Nedenler, Seçkin Yayınları, Seçkin Yayınları, Ankara.
• Bhargava A, Arnold AP, Bangasser DA, Denton KM, Gupta A, Hilliard Krause LM, Mayer EA, McCarthy M, Miller WL, Raznahan A ve Verma R. (2021), Considering Sex as a Biological Variable in Basic and Clinical Studies: An Endocrine Society Scientific Statement., C.42 S.3 Endocr Rev., s.219-258.
• Başözen A. (2015), Güncel Yargıtay Kararları Işığında İhtiyati Tedbirlerde Yaklaşık İspat ve İhtimal Kavramı, Özel Sayı, C. 16, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 653-694.
• Berkel B., Börsch A.S. (2003), Pension Reform in Germany: The Impact on Retirement Decisions, NBER Working Paper Series, Cambridge.
• Chopin I., Germaine C. (2024), A Comparative Analysis of Non-discrimination Law in Europe 2023, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
• Courtney C. C., Börsch A.S. (2021), Social Security Programs and Retirement Araound The World Reforms and Retirement Incentives, NBER University of Chicago Press, Cambridge.
• Çelik N., Caniklioğlu N., Canbolat T. ve Özkaraca E. (2021), İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınları, İstanbul.
• Deana F. M. (2006), Sexual Orientation and Gender Identity Expression” Sexual Orientation and Gender Expression in Social Work Practice: Working with Gay, Lesbian, Bisexual, and Transgender People, Columbia University Press, New York.
• Derin N. (2020), Dünyadan ve Türkiye’den Örneklerle Cam Tavan Sendromu, S.2, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, s. 137-154.
• Erdem R.A. (2020), Ayrımcılığın Kavramsal Analizi, C.4, Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, s.12-20
• Gören Z. (2016), Genel Eşitlik İlkesi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmalar Dergisi, S.3, C.22, s.3279-3301
• Ginny N. (1990), Women in the Workforce the Effect of DemographicCchanges in the 1990s, Industrial Society Press, New York.
• İdil G. I. (2006), Fiziksel Engellilerin Uluslararası Hukukta Korunması ve Uluslararası Standartların İç Hukuka Yansıması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• İdil G. I., Karan U. (2011), Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Karan U. (2009), Avrupa Birliği Ülkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Kurumları, İnsan Hakları Ortak Platformu Yayınları, Ankara.
• Karan U. (2012), Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı: Hukuksal Çerçeve, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Kaya G. (2023), AB’de Kadınların Üst Yönetimde Temsili: 2022/2381 Sayılı AB Direktifi ve Yenilikleri, S.49, Sicil İş Hukuku Dergisi, s. 148-170
• Netzley S.A.D. (1998), Women Above the Glass Ceiling: Perceptions on Corporate Mobility and Strategies for Success , S.3, C.12, Gender&Society.
• Nowak M. (2005), UN Covenant on Civil and political Rights CCPR Commentray, N.P. Engel, Kheil am Rhein.
• Onaran Y. M. (2000), Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Türk İş Hukukunda Kadın-Erkek Eşitliği, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Öden M. (2003), Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Ökçesiz H. (2001), Hukuk ve Adalet Üstüne Duygular, S.13, Doğu Batı Düşünce Dergisi, s.225-232.
• Öztan E. (2005), Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Olumlu Ayrımcılık, S.55, C.4, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, s.203-235.
• Pekcanıtez H., Atalay O. ve Özekes M. (2016), Medeni Usul Hukuku, Yetkin Yayıncılık, Ankara.
• Rawis J. (2007), Siyasal Liberalizm, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Sacha P. , Burrows N. (1990), Gender Discrimination law of the European Community, Darthmouth Pub. Co., London.
• Steiner J., Woods L., Twigg-Flesner C. (2003), Textbook on EC Law, Oxford University Press, Oxford.
• Şenel A. (1969), Eşitlik Kavramı ve Tarihsel Gelişmesi, Yavuz Abadan’a Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Şenel A. (1970), Eski Yunan’da Eşitlik ve Eşitsizlik Üstüne, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Tamara H. (1993), Justifications for Sex Discrimination Employment, Butterwort& Co Ltd., London.
• Tobler C. (2005), Indirect Discrimination, A Case Study into the Development of the Legal Concept of Indirect Discrimination under EC Law, Intersentia Antwerpen, Antwerp.
• Topakkaya A., Özyürek Ş. (2015), Sakıncalı Rejim Demokrasi: Platon- Aristoteles Örneği, S.20, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi.
• Türkoğlu Üstün Kamile, Kamu Hizmetine Girişte ve Yükselmede Kadınlara Pozitif Ayrımcılık Yapılması ve Avrupa’daki Örnekler, S. 133-2, C.30, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, s. 93-124.
• Yıldız G. B. (2008), İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu, Yetkin Yayınevi, Ankara.
• Yuvalı E. (2012), İşçinin Kişisel Özellikleri Bakımından İşverenin Eşit Davranma Borcu, Turhan Kitapevi, Ankara.