Hâfız-zâde Sa’dî’nin Divan’ının Yeni Bir Nüshası ve Yayımlanmamış Bir Müseddes

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 1518 - 1532, 30.11.2025

Mutlu Muhammet Aktaş

https://doi.org/10.11616/asbi.1742556

Öz

XVII. yüzyıl şairlerinden Sa’dî, yaşadığı döneme hem şairliği hem de müderris olmasının etkisiyle ilmi yönüyle temayüz etmiştir. En önemli eseri Divan’ıdır. Bu eserin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde ve Millet Kütüphanesi Ali Emiri Yazma Eserler Koleksiyonundaki nüshalarına ait tenkitli metinleri içeren iki yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. Bu çalışmaya konu olan nüsha ise Avusturya Millî Kütüphanesinde yer almaktadır. Herhangi bir kaynakta varlığından bahsedilmemiş, literatürde de adı zikredilmemiştir. Çalışmada yeni nüsha, ayrıntılı incelemeden ziyade barındırdığı nazım şekillerinin tertip şekli ve sayısı yönleriyle değerlendirilmiştir. Bu nüshada yer alıp diğer yazmalarda bulunmayan şiirler olup olmadığı araştırılmıştır. Neticesinde henüz neşredilmemiş müseddes nazım biçiminde bir şiire rastlanmıştır. Manzume muhteva ve şekil yönünden incelenerek şaire aidiyeti hususu üzerinde durulmuştur. Çalışmanın temel amacı yeni nüshanın tanıtılmasının yanında şairin Divan’ının eksik kalan ve Sa’dî’nin şiir anlayışını genel manada aksettiren manzum parçasını incelemektir.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri , Sa’dî , XVII. yüzyıl , copy , müseddes

A New Manuscript of Hafiz-zâde Sa‘di’s Divan and an Unpublished Müseddes

Öz

Klasik Türk edebiyatı, her ne kadar sona ermiş bir gelenek olsa da gün yüzüne çıkan yeni eserler ve alanla ilgili çalışmalar vasıtasıyla âdeta canlılığını devam ettirmektedir. Ortaya çıkarılan her eser, yapılan her çalışma, klasik Türk edebiyatının zenginliğine değerli katkılar sunmakta ve keşfedilmeyi bekleyen oldukça fazla yeni ürünün olduğu düşüncesini de güçlendirmektedir. Bu durum geleneğin bıraktığı edebî mirasın oldukça büyük olduğunu da açıkça göstermektedir. Özellikle son yıllarda mecmûa ve cönkler yeni keşifler için itici bir güç hâline gelerek alana büyük katkılar sunmaktadır. Bununla birlikte neşredilmiş eserlere ait farklı kütüphanelerdeki yazmaların tespiti de klasik Türk edebiyatı sahası için önem arz etmektedir. Bu bağlamda geleneğe mensup sanatçıların eserlerine ait mevcut nüshalarıyla ilgili metin çalışmaları yapılmış olsa da başka kopyalarına ulaşılamamış ya da herhangi bir çalışmaya konu olmamış farklı yazmaların da bulunduğu düşünülmelidir. Yeni nüshaların keşfiyle veya çalışılmamış yazmaların incelenmesi ile birlikte yayımlanmamış ürünlerin ortaya çıkması oldukça olası bir durumdur. Bu nedenle cönk ve mecmûaların yanında şairlerin neşredilmiş başta divanları olmak üzere çeşitli eserlerine ait yeni nüshaların bulunarak incelenmesi önemli bir husus olarak durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry , Sadi , 17th century , copy , museddes.

Kaynakça

• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Esir, H. A. (1994). Hâfız-zâde Seyyid Mehmed Sa’dî Çelebi-Divanı: İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks, (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Esir, H. A. (2013). Hâfız-zâde Seyyid Mehmed Sa’dî Çelebi ve Divanı. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları
• Esir, H. A. (2020). “Sa‘dî Çelebi, Hâfız-zâde Seyyid Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-celebi-hafizzade-seyyid-mehmed (Erişim Tarihi: 05.04.2024)
• İpekten, H. (1985). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri. Ankara: Birlik Yayınları
• İsmail Beliğ. (1985). Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. (haz. Abdulkerim Abdulkadiboğlu). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları
• Karlığa, H. B. (2001). Kâdî Mîr Meybüdî. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 24: s. 118-119. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları
• Kurnaz, C. (1996). Gönül. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 14: s. 9-11. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları
• Mehmet Süreyyâ. (1996). Sa’dî Mehmed Efendi Hâfızzâde. Sicill-i Osmanî. (haz. Nuri Akbayar, Seyit Ali Kahraman). C. 5: s. 25-26. Ankara: Türk Tarih Vakfı Yayınları
• Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. (2018). Tezkiretü’ş-şuarâ. (haz. Adnan İnce). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 09.04.2025)
• Özerol, N. (2017). Sorularla klasik Türk edebiyatı. (ed. Özer Şenödeyici). İstanbul: Kesit Yayınları
• Sa’dî Çelebi. Dîvân-ı Hâfız-zâde Sa’dî Çelebi. İstanbul Üniversitesi Ktp., Yazma, T617.
• Sa’dî Çelebi. Divan-ı Sa’dî. Avusturya Millî Ktp., Yazma, Cod. Mixt. 20a.
• Sa’dî Çelebi. Divan-ı Sa’dî. Fatih Millet Ktp., Ali Emiri Efendi, Manzum, No. 207.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2015). Üniversiteler için eski Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları
• Şeyhî Mehmed Efendi. (2018). Vekâyi‘u’l-Fuzalâ: Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli (haz. Ramazan Ekinci). C. 3. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları
• Topaloğlu, B. (1997). Hâdî. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 15: s. 489-490. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları
• Uludağ, S. (1996). Dünyâ. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 14: s. 95-98. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları
• Uralçin, S. (2009). Divan-ı Sa’dî/Sa’dî Divanı (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara).
• Üstüner, K. (2007). Divan şiirinde tasavvuf. Ankara: Birleşik Yayınları