Sporcuların Algılanan Stres ile Bilinçli Farkındalık İlişkisinde Temel Psikolojik İhtiyaçların Aracı Rolü

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 657 - 669, 28.09.2025

Ali Rıza Atıcı

https://doi.org/10.38021/asbid.1766209

Öz

Bu çalışmanın amacı, algılanan stres ile bilinçli farkındalık ilişkisinde temel psikolojik ihtiyaçların aracı rol oynayıp oynamadığını ortaya koyabilmektir. Araştırma grubunu, Spor Bilimlerinde öğrenim gören 122’ si kadın, 120’si erkek olmak üzere toplam 244 spor yapan öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırma grubu, kolayda örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Araştırmada kullanılan model, ilişkisel tarama modelidir. Araştırmada, verileri toplamak amacıyla “Kişisel Bilgi Formu”, “Algılanan Stres Ölçeği”, “Sporcu Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) Ölçeği” ve “Egzersizde Temel Psikolojik İhtiyaçlar Ölçeği” kullanılmıştır. Analiz sürecinde betimsel analiz, regresyon analizi ve korelasyon analizleri kullanılmıştır. Çoklu regresyon için aracılık ilişkisi, Hayes tarafından geliştirilen SPSS PROCESS Macro v4.2 eklentisi kullanılarak analiz edilmiştir. Sporcuların algılanan stres düzeyleri ile sporda bilinçli farkındalık düzeyleri arasında yüksek düzeyde ve negatif yönde, algılanan stres düzeyleri ile temel psikolojik ihtiyaç düzeyleri arasında orta düzeyde negatif yönde, bilinçli farkındalık düzeyleri ile temel psikolojik ihtiyaç düzeyleri arasında zayıf düzeyde ve pozitif yönde bir ilişki olduğu görülmektedir. Regresyon analizine göre, algılanan stresin bilinçli farkındalığa doğrudan etkisi anlamlı bulunmuştur. Bununla birlikte, temel psikolojik ihtiyaçların bilinçli farkındalık üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmuştur. Aracılık analizine göre, algılanan stresin bilinçli farkındalık üzerindeki etkisinin bir kısmının temel psikolojik ihtiyaçlar aracılığıyla gerçekleştiğini doğrulamaktadır. Bireylerin algıladıkları stresin bilinçli farkındalıklarını doğrudan etkilediğini ve temel psikolojik ihtiyaçların bu ilişkiye aracılık ettiğini göstermektedir. Bu durum, bireylerin psikolojik ihtiyaçlarının tatmin edilmesinin, stresin bilinçli farkındalık üzerindeki etkisini azaltabileceğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Algılanan Stres , Bilinçli Farkındalık , Temel Psikolojik İhtiyaçlar

Etik Beyan

Etik Kurul İzin Bilgileri Etik değerlendirme kurulu: Aksaray Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu Etik değerlendirme belgesinin tarihi: 26.11.2024 Etik değerlendirme belgesinin sayı numarası: 2024-310

The Mediating Role of Basic Psychological Needs in the Relationship between Perceived Stress and Mindfulness in Athletes

Öz

The aim of this study is to reveal whether basic psychological needs play a mediating role in the relationship between perceived stress and mindfulness The research group consists of a total of 244 sports students studying in Sports Sciences, 122 of whom are female and 120 of whom are male. The research group was determined by convenience sampling method. The model used in the research is the relational survey model. In the study, “Personal Information Form”, “Perceived Stress Scale”, “Athlete Mindfulness Scale” and “Basic Psychological Needs in Exercise Scale” were used to collect data. Descriptive analysis, regression analysis and correlation analysis were used in the analysis process. The mediation relationship for multiple regression was analyzed using the SPSS PROCESS Macro v4.2 plug-in developed by Hayes. It is seen that there is a high level and negative relationship between athletes' perceived stress levels and their level of mindfulness in sport, a moderate level and negative relationship between their perceived stress levels and their level of basic psychological needs, and a weak level and positive relationship between their level of mindfulness and their level of basic psychological needs. According to the regression analysis, the direct effect of perceived stress on mindfulness was significant. However, a significant effect of basic psychological needs on mindfulness was found in exercise. According to the mediation analysis, it confirms that some of the effect of perceived stress on mindfulness is mediated through basic psychological needs. It shows that individuals' perceived stress directly affects their mindfulness, and basic psychological needs mediate this relationship. This suggests that satisfying individuals' psychological needs may reduce the impact of stress on mindfulness.

Anahtar Kelimeler

Basic Psychological Need , Mindfulness , Perceived Stress

Kaynakça

• Arslan, İ. (2018). Bilinçli farkındalık, depresyon düzeyleri ve algılanan stres arasındaki ilişki. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 73-86.
• Baer, R. A., Smith, G. T., Hopkins, J., Krietemeyer, J., & Toney, L. (2006). Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment, 13(1), 27-45. https://doi.org/10.1177/1073191105283504
• Baron, M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-me- diator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic and statistical con- siderations. Journal of Personality and Social Psy- chology, 51(6), 1173-1182. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Birrer, D., Röthlin, P., & Morgan, G. (2012). Mindfulness to enhance athletic performance: Theoretical considerations and possible impact mechanisms. Mindfulness, 3(3), 235–246. https://doi.org/10.1007/s12671-012-0109-2
• Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003). The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822–848. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.4.822
• Cenkseven Önder, F., & Utkan, Ç. (2018). Bilinçli farkındalık ve algılanan stres ilişkisinde ruminasyon ve olumsuz duygu düzenlemenin aracı rolü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 1004-1019.
• Chambers, R., Gullone, E., & Allen, N. B. (2009). Mindful emotion regulation: An integrative review. Clinical Psychology Review, 29(6), 560-572. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.06.005
• Cohen, S., Kamarck, T., & Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 385396. https://doi.org/10.2307/2136404
• Çetin, F., & Güçlü, M. (2019). Takım sporcularının stresle başa çıkma yöntemleri: İyimserlik, özgüven ve çaresizlik. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 8(3), 45-56.
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Springer Science & Business Media.
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., & Dereboy, Ç. (2013, October). Algılanan stres ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: güvenirlik ve geçerlik analizi. In New/Yeni Symposium Journal, 51(3),132-140.
• Gardner, F. L., & Moore, Z. E. (2004). Mindfulness and performance: Conceptualization and practical considerations. The Sport Psychologist, 18(4), 586–599. https://doi.org/10.1123/tsp.18.4.586
• Grossman, P., Niemann, L., Schmidt, S., & Walach, H. (2004). Mindfulness-based stress reduction and health benefits: A meta-analysis. Journal of Psychosomatic Research, 57(1), 35–43. https://doi.org/10.1016/S0022- 3999(03)00573-7
• Gül, A., & Güneş, E. (2024). Algılanan örgütsel destek ile işe adanmışlık arasındaki ilişkide işte kendini yetiştirmenin aracı rolü. Tourism and Recreation, 6(1), 1-12.
• Gürbüz, S. (2019). Mediator, moderator and situational effects analysis in social sciences. Seçkin Publishing.
• Hayes, A. F. (2022). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach (3rd Ed.). The Guilford Press.
• Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based stress reduction (MBSR). In J. Kabat-Zinn (Ed.), Full catastrophe living (pp. 145–168). Bantam Dell.
• Kabat-Zinn, J. (2009). Full catastrophe living: Using the wisdom of your mind and body to face stress, pain, and illness. Delacorte.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Kim, J., & Jung, H.-S. (2022). The Effect of Employee Competency and Organizational Culture on Employees’ Perceived Stress for Better Workplace. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(8), 4428. https://doi.org/10.3390/ijerph19084428
• Lazarus, R. S. (2000). Stress and emotion: A new synthesis. Springer Publishing Company.
• Liu, C., Huang, N., Fu, M., Zhang, H., Feng, X. L., & Guo, J. (2021). Relationship between risk perception, social support, and mental health among general Chinese population during the COVID-19 pandemic. Risk Management and Healthcare Policy, 14, 1843–1853. https://doi.org/10.2147/RMHP.S302521
• Odabaş, B. (2023). Anksiyete duyarlılığı ile bilinçli farkındalık arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi).
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. New York, NY: Guilford Press.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Pearson Education Limited.
• Thienot, E., Jackson, B., Dimmock, J., Grove, J. R., Bernier, M., & Fournier, J. F. (2014). Development and preliminary validation of the mindfulness inventory for sport. Psychology of Sport and Exercise, 15(1), 72–80. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2013.10.003
• Tingaz, E. O (2020). Sporcu Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) Ölçeği: Türkçe’ Ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(1), 71-80.
• Vlachopoulos, S. P., & Michailidou, S. (2006). Development and initial validation of a measure of autonomy, competence, and relatedness in exercise: The basic psychological needs in exercise scale. Measurement in Physical Education and Exercise Science, 10(3), 179–201. https://doi.org/10.1207/s15327841mpee1003_4
• Vlachopoulos, S. P., Asci, F. H., Cid, L., Ersoz, G., González-Cutre, D., Moreno-Murcia, J. A., & Moutão, J. (2013). Cross-cultural invariance of the basic psychological needs in exercise scale and need satisfaction latent mean differences among Greek, Spanish, Portuguese and Turkish samples. Psychology of Sport and Exercise, 14(5), 622–631. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2013.03.002