AHMED YESEVÎ VE MEVLÂNÂ'NIN HAYATI, DÜŞÜNCESİ VE ESERLERİNDEN DÎVÂN-I HİKMET VEMESNEVÎ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 21, 90 - 106, 22.09.2020

Darkhan Abishev

Öz

Türk kültür ve edebiyat tarihinde karşılaştırmalı çalışmalar
önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin tarih boyunca farklı
coğrafyalarda devlet kurduğu düşünüldüğünde gerek şahsiyet
gerek eser odaklı karşılaştırmalı çalışmaların gerekliliği
anlaşılacaktır. Türklerin farklı asırlar ve mekânlarda hüküm
sürmüş olsalar bile yaşayış tarzı ve eserleri arasındaki benzerlikler,
aynı kültürel köklerden beslenildiği ve etkilenildiğini
ortaya koymaktadır. Çalışmanın konusu bu bağlamda farklı
asırlarda ve coğrafyalarda yaşayan ve ürün veren iki önemli
Türk mutasavvıfı olan Ahmed Yesevî ve Mevlânâ arasındaki
benzerlik ve farklılıklardır. Böylece iki bilgenin yetiştiği
çevre, gördüğü eğitim, hocaları ve önceden belirlenmiş bazı
konulardaki görüşleri dikkate alınarak ikisinin arasında ortak
bir bağın kurulması amaçlanmaktadır. Türkiye’de özellikle
1990’lardan sonra Ahmed Yesevî ile ilgili çalışmaların büyük
bir ilgi gördüğü anlaşılmaktadır. Bu tarihten günümüze yayımlanan
kitaplar, makaleler, düzenlenen bilgi şölenleri bunu
açıkça göstermektedir. Son yıllarda Ahmed Yesevi Üniversitesi
tarafından geleneksel olarak düzenlenen uluslararası
Yesevî sempozyumları da bu ilgiyi canlı tutmaktadır. Türkiye’de
yapılan çalışmaların çoğu, Pîr-i Türkistan adıyla meşhur
Ahmed Yesevî’nin başlattığı Türk tasavvuf hareketinin Anadolu
topraklarındaki mutasavvıflar üzerindeki etkisini konu edinmektedir.
Bilhassa Ahmed Yesevî’nin Hacı Bektâş-ı Velî, Hacı
Bayrâm-ı Velî ve Yunus Emre gibi mutasavvıflar arasındaki
müştereklik tespit edilmiş, onların aynı irfan ekolünden oldukları
söylenerek ve bu iddia delillerle desteklenmiştir. Ancak adı
geçen mutasavvıflar kadar önemli olan ve dünyaca daha çok
tanınan Mevlânâ ile Ahmed Yesevî’yi karşılaştırarak inceleyen
birkaç bildiri dışında müstakil ve kapsamlı herhangi bir çalışmaya
rastlanılmamaktadır. Çalışmada, Ahmed Yesevî ve Mevlânâ’nın
hayatı, yetiştiği ortam, ilim tahsili ve eserleri üzerinde
kısa bilgiler verildikten sonra ikisi arasındaki benzerlikler tespit
edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca her iki mutasavvıfın en çok bilinen
eserleri olması açısından Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet
ile Mevlânâ’nın Mesnevî adlı eserleri de metin inceleme yöntemiyle
ele alınmıştır. Üstelik Ahmed Yesevî’den bahsedilirken
onunla ilgili yeni bulgular dikkate alınmıştır. Karşılaştırma neticesinde
bu iki tasavvuf ehlinin hayatı, düşüncesi ve eserlerinde
bazı ortak noktaların ve benzerliklerin olduğu belirlenmiştir. Bu
çalışmanın özellikle dinî tasavvufi halk edebiyatı başta olmak
üzere ve ileride yapılabilecek benzer karşılaştırmalı araştırmalara
katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevî, Mevlânâ, Dîvân-ı Hikmet, Mesnevî, karşılaştırma

Kaynakça

• Ahmed Yesevi (1993). Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. Haz. Kemal Eraslan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ______ ______ (2016). Günümüz Aşk Yolcusuna Dîvân-ı Hikmet. Haz. H. Bice, H Yayınları, İstanbul.
• ______ ______ (2018). Divan-ı Hikmet. (Çev.) H. Bice, TDV yayınları, Ankara.
• Karamustafa, Ahmet T. (2017). Yesevîlik, Melametîlik, Kalendarîlik, Vefâîlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu, Hoca Ahmed Yesevî Seçme Makaleler, Merkez Repro Basım Yayın, Ankara.
• Aytaş, Gıyasettin (2017). Ahmet Yesevi'nin Divan-ı Hikmeti'nde İnsan, I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, (Ed.) Ahmet Kartal, ss. 877-891, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Can, Şefik (2017). Mevlânâ Hayatı, Şahsiyeti ve Fikirleri. 11. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Cebecioğlu, Ethem (2009). Mevlana Söyleşileri. İstanbul.
• Cebecioğlu, Ethem (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. OTTO Yayınları, Ankara.
• Çiçek, M. Halil (2019). Uslubu’l-ʻazamati fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Daru’l-Muktabas, Beyrut.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî (2013) Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. El-Maktebe el-ʻAsriyye, Beyrut.
• Eraslan, Kemal (1989). Ahmed Yesevî, TDV İslam Ansiklopedisi.
• ______ ______ (2018). Fakr-Name ve Özellikleri, Hoca Ahmed Yesevi Seçme Makaleler, (Ed.) N. Tosun, ss. 169-176, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Eraslan, Kemal/ Tosun, Necdet (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Hasan, Nadirhan (2018). Hoca Ahmed Yesevî’nin Hocaları, Kur Hoca Ahmed Yesevî, (Ed.) N. Hasan, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Hayati Bice ile Ahmed Yesevî ve Yesevîlik üzerine (2019) https://www.dunyabizim.com/soylesi/hayati-bice-ile-ahmed-yesev-ve-yesevlik-uzerine-h25802.html, erişim: 10.03.2020 İ bn Mâce (1983). Es-Sünen. (Nşr.) M. Mustafâ el-A‘zami, Riyad.
• Karaismailoğlu, Adnan (2005). Mevlana ve Kültürümüz. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya.
• ______ ______ (2004).Vatan Etmek. Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kenjetay, Dosay (2018). Hoca Ahmed Yesevî: Hayatı ve Tarihî Önemi, Kul Hoca Ahmed Yesevî, (Ed.) N. Hasan, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• ______ ______ (2018). Yesevilik Kültürünün Önemi, Türkistan’dan Anadolu’ya İrfan Mektebinin Hocaları Uluslararası Panel Bildirileri, ss. 131-150, Ankara.
• Kılıç, Cevdat (2018). Türk Yurdundan Anadolu’ya, Anadolu’dan Dünyaya Mevlana’nın Sunduğu Ahlaki Değerler, Türkistan’dan Anadolu’ya İrfan Mektebinin Hocaları Uluslararası Panel Bildirileri, ss. 91-116, Ankara.
• Köprülü, Fuat (1997) Ahmed Yesevi, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları.
• Mevlânâ Bibliyografyası (2013). T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2. Baskı.
• Mevlana (2017). Mesnevi. (Çev.) A. Karaismailoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Savi, İnal Saime (2009). Senâî, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Temizkan, Mehmet (2010). Türk Dünyasında Mevlânâ ve Mevlânâ’nın Türk Dünyasında Tanıtılması Meselesi, Dünyada Mevlânâ İzleri Uluslararası Sempozyumu Bildiriler (13-15 Aralık 2007), Selçuk Üniv. Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi (SÜMAM) Yayınları, Konya.
• Tosun, Necdet (2013). Yûsuf el-Hemedânî, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul.
• Yeniterzi, Emine (2017). Sevginin Evrensel Mühendisi Mevlana. TDV Yayınları, Ankara.
• Yesevî, İsmetullah (2018). Kul Hoca Ahmed Yesevî, Kul Hoca Ahmed Yesevî, (Ed.) N. Hasan, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara.