PANOFSKY ÖLÇEĞİNDE KARŞILAŞTIRMALI ADEM VE HAVVA İKONOGRAFİSİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 21, 107 - 126, 22.09.2020

Nur Sena Demir

Öz

Sanat Tarihi alanında Adem ile Havva’nın kutsal kitaplarda
yer alan hikayelerini anlatan resimler önemli yer tutmuştur.
Bu eserlerin birçok sanatçı tarafından farklı teknik (minyatür,
yağlıboya, fresk, mozaik vb.) ve kompozisyonlarda yapıldığı
bilinmektedir. Adem ve Havva’nın yaratılışı ile başlayarak,
yasak meyvenin yenmesi ve ardından cennetten kovulmaları
şeklinde anlatılan ikonografi sanatçıların bireyselliği ile eserlerinde
uygulanmıştır. İslam coğrafyasında minyatürlerde, Hristiyan
coğrafyasında ise Batı tarzı resimlerde Adem ile Havva’nın
çok sayıda betimini görmek mümkündür. Bu tasvirlerin ikonografileri
üzerinden birbirleri ile karşılaştırmaları ve analizleri,
Alman Sanat Tarihçi Erwin Panofsky’nin ortaya koyduğu görsel
sanatlarda anlam teorisi olarak niteleyebileceğimiz İkonografik
ve İkonolojik Eleştiri Yöntemi’ne uygun olarak değerlendirilmiştir.
Eserlerin geleneklerine bağlılığı, sanatçıların
bireyselliği, Adem ile Havva betimlemelerinin gelişmişliği ve
birbirleri ile benzerlik ve farklılıkları üzerinde durulmuştur.
Adem ve Havva ikonografisi; Adem’in Yaratılışı ve Meleklerin
Adem’e Secdesi, Havva’nın Yaratılışı, Yasak Meyve ve
Cennetten Kovulma başlıkları altında resimlerle incelenmiştir.
Çalışmaya konu olan minyatürler ve Batı tarzı resimler ait oldukları
toplumların öğretileri de dikkate alınarak birbirleri ile
karşılaştırılmıştır. Adem ve Havva’nın yaşam hikayesi üzerine
dünyada sayısız resim bulunmakla beraber, bu çalışmaya
hepsini dahil etme imkanı olmaması sebebiyle spesifik eserler
seçilmiştir. Çalışmada; Kur’an-ı Kerim kaynaklığında İslam
sanatçıları tarafından oluşturulan Falname, Kısassü’l-Enbiya,
Hadikatü’s-Süeda, Menafi El-Hayvan, Kitab’el-Asar el Bakiya
ve Zübdetü’t Tevarih gibi eserlerde yer alan minyatürler ile
Batı sanatında Michelangelo Buonarroti, Hugo Van der Goes,
Hieronymus Bosh, Albrecht Dürer, Jan Bruegel, Paolo Uccello,
Massaccio, Charles-Joseph Natoire ve Tiziano Vecellio gibi
ünlü sanatçıların Tevrat ikonografisi üzerinden yapmış oldukları
resimlere yer verilmiştir. İslam sanatında minyatürlerde
iki boyutlu uygulamalar ile perspektif anlayışının olmayışının
yanı sıra Batı sanatındaki üç boyutlu resmetme geleneği, derin
perspektif uygulamaları, canlı renkler ve gerçekçilik Erwin
Panofsky’nin anlam teorisini karşılamaları açısından oldukça
önemlidir. Tüm bu eserlerde özellikle Şeytan ve yılan tasvirlerindeki
çeşitlilik, Adem ile Havva’nın yasak meyve sahnesinden
önceki ve sonraki durumlarını ifade eden sembolik uygulamalar
ve yasak meyvenin resimlerde elma olarak nitelenmesi durumu
dikkat çekici noktalar olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İkonografi, Panofsky, Adem, Havva, Yasak Meyve

Kaynakça

• AKYILDIZ, E. (2017). Söylencelerde ve Masallarda Elma Sembolü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(21), 1043-1060.
• ALTUNA, S. (2019). Ünlü Ressamlar Hayatları ve Eserleri, İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• AND, M. (1998). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• AND, M. (2018). Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BAYRAK KAYA, E. (2020). Adem ile Havva’nın Yaratılış ve Cennetten Çıkarılış Öyküsünün Minyatür Sanatına Yansımaları, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (35), 204-224.
• BİLGİLİ, N. (2018). Türk Mitolojisi Türklerde Yaratılış ve Evren Tasarımı, Ankara: Kripto Kitaplar.
• CÖMERT, B. (2001). Mitoloji ve İkonografi, Ankara: De Ki Basım Yayım.
• ÇORAKLI, B. (2012). Çini ve Seramiklerde Tavuskuşu Figürü, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (6).
• DAĞLIOĞLU, A.-İNCE, M. (2018). İkonografi ve İkonoloji Eleştiri Yöntemine Göre Salvador Dali’nin “Çarmıhtaki Aziz Juan İsa’sı” Adlı Eserinin Analizi, Ulakbilge Dergisi, 6(26), 945-965.
• İNAL, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar), Ankara: AKM Yayınları.
• KAYA, H. Ö. (2018). Farklı Kültürlerden Osmanlı ve Ermeni Minyatür Sanatındaki Dini İçerikli Minyatürlerin Karşılaştırılması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 370-399.
• KONAK, R. (2013). İslam’da Tasvir Yasağı Sorunu ve Minyatür Sanatı, International Jorunal of Social Science, 6(1), 967-988.
• MAHİR, B. (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• MINOR, V.H. (2013). Sanat Tarihinin Tarihi, (C. Soydemir, Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• PANOFSKY, E. (1955). Meaning in the Visual Arts, New York: Doubleday.
• PANOFSKY, E. (1995). İkonografi ve İkonoloji: Rönesans Sanatının İncelenmesine Giriş. (E. Akyürek, Çev.), İstanbul: Afa Yayınları.
• RENDA, G. (1991). Chester Beatty Kitaplığı’ndaki Zübdetü’t Tevarih ve Minyatürleri, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 485-506.
• TÜKEL, U.-YÜZGÜLLER, S. (2019). Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi, İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• YAMAN, B. (2008). Türk Minyatür Sanatında Cennet: Belleten, LXXII, 263, 144-156.