RUSSEL JACOBY’NİN BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM ADLI ESERİNDEN HAREKETLE MEHMED ÂKİF ERSOY’UN ŞİİRLERİNDE MÂZİ, AİLE VE DİN MEFHUMLARINA BİR BAKIŞ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 23, 226 - 241, 30.05.2021

Orçun Aydoğdu

Öz

Mehmed Âkif Ersoy, 1873 yılında İstanbul’da dünyaya
gelmiştir. İlk şiirlerinde Muallim Naci ve Abdülhak Hâmid
Tarhan’ın etkisi görülen Âkif’in şöhret kazanması, Sırât-ı
Müstakim mecmuasında yayımlamaya başladığı şiirler ile
gerçekleşmiştir. Etki alanı günümüze kadar uzanan şair hem
sanatta hem de edebiyat araştırmalarında varlığını gösterir.
Mehmed Âkif üzerine yapılan çalışmalar onun şiir dünyasında,
idealizme bağlı olarak bazı toplumsal kavramların öne çıktığını
ortaya koyar. Bu temel kavramlardan biri de toplumun
çekirdeğini oluşturan ailedir. Aile ona göre toplumu ayakta
tutan temel yapıtaşıdır. Bunun yanı sıra mâzi ve din kavramlarının
da aileye benzer şekilde şiirlerde bir anlam dünyası
oluşturduğu görülür. Şaire göre, geçmişten ders alınmalı ve bu
ders sayesinde gelecek şekillendirilmelidir. Dolayısıyla Mehmed
Âkif’in zihinsel dünyasında mâzi-hâl-âti kavramları aynı
bağlam içerisinde yer alır. Bu bağlamsal birliktelik, ideali inşa
etmeye çalışan sanatçıların ortak özelliği olarak görülmüştür.
Russell Jacoby’nin kaleme aldığı Belleğini Yitiren Toplum
adlı çalışma, aile ve toplumsal bilince temas etmektedir. Bir
toplumu şekillendirmek veya etkisiz hale getirmek için kullanılan
en mühim tekniğin toplumsal bilincin ortadan kaldırılması
olduğunu söyleyen yazar, zikredilen durumu “şeyleşme”
olarak nitelendirir. Âkif’in Safahat’taki şiirlerine bakıldığında,
Russel Jacoby’nin düşüncesine paralel metinlerin var olduğu
görülmektedir. “Meyhane”, “Azimden Sonra Tevekkül”
ve “Asım” geçmişe temas etmesi bakımından önemliyken,
“Mahalle Kahvesi” ve “Hakkın Sesleri” de aileyi ele alması
bakımından mühimdir. “Hüsran” ve “Vaiz Kürsüde” manzumelerinde
de din konusu ele alınır. Makalede bu kuramsal kaynağı
temel almakla birlikte, Mehmed Âkif’in şiirleri üzerine öncelikle
bir literatür taraması yapılmıştır. Çalışma, nitel araştırma
yöntemi esas alınmış ve araştırma problemi olarak da “Russell
Jacoby’nin Belleğini Yitiren Toplum adlı eserinde ortaya
koyduğu toplumsal yapıyla Mehmed Âkif’in şiirlerindeki aile,
mâzi ve ati kavramlarının oluşturduğu yapı arasında benzerlik
var mıdır?” sorusu belirlenmiştir. Çalışmada beliren sonuç ise
kayda değer benzerliklerin bulunduğu ve özellikle değerlerin
yitimiyle oluşan “şeyleşme” kavramının farklı şekilde ifade
edilse de bir ortaklık oluşturduğudur.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Âkif Ersoy, Russel Jacoby, Safahat, Belleğini Yitiren Toplum, Aile.

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU, A. ve ABDULKADİROĞLU, N. (1987). Mehmed Âkif Ersoy’un Makaleleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• DÜZDAĞ, M.E. (2014). Mehmet Akif Hakkında Araştırmaları 1-2-3. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• ERİŞİRGİL, M.E (2006). İslamcı Bir Şairin Romanı Mehmet Akif. Ankara: Nobel Yayın.
• ERSOY, M.A. (2018). Safahat. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• FERGAN, E.E. (2010). Mehmed Akif Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları. İstanbul: Beyan Yayınları.
• GASSET, O.Y. (1999). İnsan ve Herkes. İstanbul: Metis Yayınları.
• GÜRDOĞAN, N. (2007). Mehmet Akif, Türkiye’de Modernleşme ve Gençlik Bilgi Şöleni. M. DOĞAN(Ed.), Mehmet Âkif: Kökleri Geçmişte Olan Gelecek (182-185 ss), Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı Mehmet Akif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• İNAL, İ.M.K. (1969) Son Asır Türk Şairleri. Ankara: MEB Yayınları.
• JACOBY, R. (1996). Belliğini Yitiren Toplum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• KAYA, Y. (2011). Yirmibirinci Yüzyıla Girerken İdeoloji ve Sosyoloji. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0 (26), 165-176
• KAZDAL, İ. (2017). Modernleşmek mi İslamlaşmak mı?. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• KIR, İ. (1988). Mehmet Akif Ersoy’un Görüşlerinin Sosyolojik Analizi (basılmamış yüksek lisans tezi) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Elazığ.
• KUNTAY, M.C. (2015). Mehmet Akif Hayatı-Seciyesi-Sanatı. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1997). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MERİÇ, C. (2015). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKAY, O. (2015). Mehmed Akif Kalabalıklarda Bir Yalnız Adam. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TANSEL, F.A. (1991). Mehmed Akif Ersoy (Hayatı ve Eserleri). İstanbul: Mehmet Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Yayınları.
• TİMURTAŞ, F.K. (2006). Mehmet Âkif ve Cemiyetimiz. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YETİŞ, K. (1992). Mehmet Âkif’in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler. Ankara: TTK Yayınları.
• ZIZEK, S. (2011). İdeolojinin Yüce Nesnesi. İstanbul: Metis Yayınları.