HAKAS VE KIRGIZ ADI ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 23, 344 - 355, 30.05.2021

Emine Güven

Öz

Sibirya, binlerce yıl boyunca pek çok Türk kavmine ev
sa¬hipliği yapmıştır. Sibirya’nın güneyinde yer alan Türk
halk¬larından olan Hakas ve Kırgız Türkleri, zengin ve
köklü kültürleriyle bu coğrafyanın en eski sahiplerindendir.
Hakas ve Kırgızların dili, uzun yıllar sözlü kültür dairesinde
gelişim göstermiş, çağdaş manada ilk örneklerini XX. yüzyılda
ver-miştir. Hakasça ve Kırgızca ile ilgili ilk araştırmalar ise
Ruslar ve Batılılar tarafından 18. yüzyıldan itibaren yapılmaya
başlan¬mıştır. Özellikle Rusların bölgeyi ele geçirmek için
yaptıkları çalışmalar bölge yerel halklarının dil ve kültürlerini
de kap¬saması bakımından Hakaslar ve Kırgızlar için bir milat
olarak kabul edilebilir. Hakas ve Kırgız adının etimolojisi
hakkında efsanevi ve ilmi pek çok görüş vardır. Fakat biz bu
konuya tarihsel gerçekliklerle örtüşen dilsel hususları Hakas
ve Kırgız ilgisi noktasında ele alacağız. Etimolojisine kısaca
değinirsek Kırgız adı, ‘kırk’ sayısına ‘ız’ çoğul eki getirilerek;
‘kırk’ ve ‘cüz’ yani ‘kırkyüz’ biçiminde; ‘kırkyoz’ (kırk uruu)’
sözünden; Eski Türkçede yaşayan ‘kırkır’ veya ‘kırker’ kelimelerinden;
‘kıra-gız’, ‘kara el’, ‘kara çaçtu el’ adlarının birleşmesinden;
Kırk genç kızın soyundan gelen; eski Türklerde ‘kırgu-
kırıg (kızıl)’e; ‘kırgın’>’kırgıt’>’kırgız’ vb. şekillerde
oluşmuştur. Hakas adı ise Hakas Türkleri tarafından ilk kez
yerli halk tarafından 1917 yılında “Xакас” “Xakas” şeklinde
kabul edilmiştir. Çalışmada, günümüzde iki ayrı Türk grubu
olarak karşımıza çıkan Hakas ve Kırgızların tarihi süreçte nasıl
adlandırıldığına yer verilecektir. Terimler art ve eş zamanlı
olarak ele alınarak Hakas ve Kırgız terimlerinin birbiri yerine
kullanılıp kullanılmadığı hususu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hakas adı, Kırgız adı, Kökeni.

Kaynakça

• AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• AKTAŞ, E. (2007). Hakas Kahramanlık Destanı Han Orba, Ege Üniversitesi SBE Türk Dünyası Araştırmaları ABD Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• ANDERSON, D. G. (2002). “Hakaslar”, Türkler, 20. Cilt, (Ed. Hasan C. Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• ARIKOĞLU, E. (2003). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi C. 25 “Hakas Edebiyatı”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.