18. YÜZYILIN İLK YARISINDA İRSALİYE HAZİNESİ BAĞLAMINDA MISIR MALİYESİNE BAKIŞ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 25, 69 - 85, 31.01.2022

Osman Onur Genç

Öz

Mısır, Osmanlı Devleti’nin coğrafi olarak en geniş, tarımsal üretim bakımından en zengin eyaletidir. Buna rağmen 18. yüzyılın ilk yarısındaki malî yapısı ve ekonomik işlevi üzerinde yeteri kadar araştırma yapılmamıştır. Bu sebeple bakir bir çalışma sahasıdır. Mısır’dan vergi toplanması Devlet-i aliyye
için her zaman bir sorun teşkil etmiştir. Geniş bir coğrafyayı yönetmek, vergisini toplamak zaruri fakat bir o kadar da zor bir süreçtir. Merkezi hükümet bu sorunu Mısır’ın geleneksel aktörleri olan Memlûkleri kullanarak çözme yoluna gitmiştir. Eyalet yönetimini İstanbul’dan atanan Osmanlı valisi ile sağlarken vilayetlerin yönetimini kâşif adı verilen Memlûk yöneticilere bırakmıştır. Malî denetim ise İstanbul’dan atanan defterdâr ve rûznâmçeci tarafından yapılmıştır. Bu süreç köylü, mültezim ve kâşif arasında kurulan ilişki ile sağlanmıştır. Toplanan vergiler icmâl defterlerine kaydedilmiştir. Masraflar ve gelirler göz önüne alınarak hazırlanan bu belgeler eyaletin İstanbul’a karşı hesap vermesindeki temel araç olmuştur. Bu belgelerde toplanan yekûn vergi miktarı îrâdlar başlığı ile yer alırken yapılan harcamalar ise el- mesârif olarak kayda geçmiştir. Masraflar merkezi hükümetin izni ile Haremeyn’in ve eyaletin kendi ihtiyaçları doğrultusunda yapılmıştır. Vilayetlerden toplanan vergilerin hazırlanarak kontrol edilmesiyle irsâliye hazînesi oluşmuştur. Bu çalışma 18. yüzyılın ilk yarısındaki Mısır’ın malî yapısını icmâl belgelerine dayanarak incelemeyi amaçlar. Bu doğrultuda yirmişer yıllık periyodlarla incelenmiş olan icmâl kayıtlarıyla irsâliye hazînesi arasındaki organik ilişki ortaya çıkartılacaktır. Ayrıca çalışma Mühimmeler ve arşiv belgeleriyle desteklenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mısır, İrsâliye Hazînesi, İcmal Kayıtları, Mühimme Kayıtları, Memlük

Teşekkür

Gebsis 2020 konferansında bildiri olarak sunulmuştur.

Kaynakça

• AL- JABERTİ, A. A. (1994). Abd al- Rahman al- Jabarti’s History of Egypt Ajaib al- Athar fil- Tarajim wal – Akhbar. T. Philipp, M. Perlmann (ed). D. Crecelius, B. Abd al-Malik, Ch.Wendell, M. Fishbein (çev). Stuttgart: Steiner Press.
• AL- SHİRBİNİ, Y. (2016). Brains Confounded by the Ode of Abu Shaduf Expounded. Humphrey Davies, James E. Montgomery, Geert Jan van Gelder, Philip F. Kennedy (Ed.). Vol. 1. Newyork: Newyork University Press.
• AL- SHİRBİNİ, Y. (2016). Brains Confounded by the Ode of Abu Shaduf Expounded. Humphrey Davies, James E. Montgomery, Geert Jan van Gelder, Philip F. Kennedy (Ed.). Vol. 2. Newyork: Newyork University Press.
• ABDUL RAHMAN, R. (1976). Financial Burdens on the Peasants under the Aegis of the Iltızam System in Egypt. Journal of Asian and African Studies, 12, 122-137.
• ABDUL RAHMAN, R. (1995). The Iltizam System in Egypt and Turkey. Yuzo Nagata. (ed.) Studies on the Social and Economic History of the Ottoman Empire. İzmir: Akademi Kitabevi.
• BAER, G. (1959). The Dissolution of the Egyptian Village Community. Die Welt des Islams. Vol. 6. (1/2.). 56-70. BARKAN, Ö. L. (1943). XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Malî Esasları. C. 1. İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
• CUNO, K. (1992). The Pasha’s Peasant: Land, Society, and Economy in Lower Egypt, 1740-1858. Cambridge: Cambridge University Press.
• ÇELEBİ, E. (2007). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. C.10. (Haz: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff). İstanbul: YKY.
• DYKSTRA, D. (1998). The French Occupation of Egypt. In M. W. Daly, (Ed.), The Cambridge History of Egypt, C. 2 (pp. 113- 138). Cambridge: Cambridge University Press.
• ES-SEYYİD MAHMUD, M. (1990). XVI. Asırda Mısır Eyaleti. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• GENÇ, O. O. (2021). Osmanlı Mısırı’nda Bir Yerel Hazine Örneği “Keşufiyye” (1711-1795. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GÜNER, S. (2013). Mısır’da Asi bir Memlûk: Bulut Kapan Ali Bey (El Kebir) (1768/69-1773). Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. 53 (1), 155-182.
• HATHAWAY, J. (1999). The Household: An Altarnative Framework For The Military Society of Eigteenth Century Ottoman Egypt. Oriente Moderno, Vol. 18 (79), 57-66.
• HATHAWAY, J. (2016). Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları. Gül Çağalı Güven. (çev.). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• HOLT, P. (1961). The Beylicate in Ottoman Egypt during the Seventeeth Century. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. Vol. 24 (2), 214-248.
• MİKHAİL, A. (2020). An Irrigated Empire: The View From Ottoman Fayyum. International Journal of Middle East Studies,42, 569-590. Cambridge University Press.
• MİKHAİL, A. (2019). Osman’ın Ağacı Altında Osmanlı İmparatorluğu Mısır ve Çevre Tarihi. Seda Özdil (çev). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• PHİLİPP, T. (2004). The Last Mamluk Household. Michael Winter, Amalia Levanoni. (ed.). The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society. (pp .317-338 ). Leiden: Brill.
• RAYMOND, A. (2002). A Divided Sea: The Cairo Coffe Trade in the Red Sea Area during the Seventeeth and Eighteenth Centuries. (ed.). Modernity and Culture From the Mediterranean to the Indian Ocean. (pp. 46-57.). Newyork: Columbia University Press.
• RAYMOND, A. (2016). Yeniçerilerin Kahiresi. Alp Tümertekin. (çev.). İstanbul: YKY.
• SHAW, J.S. (1962). The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt 1517-1798. New Jersey: Princeton University Press.
• TABAKOĞLU, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergah Yayınları.