On the Direction of Descriptions in the Tradition of Prose Stories in Classical Turkish Literature

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 32, 124 - 143, 29.05.2024

Halis Aydın

Öz

Classical Turkish literature constitutes the most important part of the history of literature with its works produced over a period of more six hundred years. Prose works have an important place in this literary, although they are not very visible. Prose stories also provide important information about economic social and cultural characteristics of the period in were are author. While presenting these elements, care was taken to ensure that the narrative was strong accordingly. Because it is possible to attribute it to the author / translator's style, or more precisely, to the care she has shown in her word choice. This study focuses on the classification and direction of the depictions in the story texts written within the framework of the prose story tradition of classical Turkish literature. In the study, firstly, story collections from different periods were meticulously scanned and examples of depictions were compiled and recorded. Afterwards, the types of the recorded samples were determined and classified. In this context, the descriptions in the story collections are generally grouped under the headings of Place Description, Event Description, Meeting/Assembly Description, Person Description, Psychological Description, Physical Description, Extraordinary Description, Time Description and the study has been tried to be presented are literature is recommended developed literary findings examined and identified the study have a great importance in terms of expressing the change and develeopment in the field of language and expression.

Anahtar Kelimeler

Description, Talk Story, Author, Translator, Corpus

KLASİK TÜRK EDEBİYATI MENSUR HİKÂYE GELENEĞİNDE TASVİRLERİN YÖNÜ ÜZERİNE

Öz

Klasik Türk edebiyatı altı yüz yılı aşkın bir süre zarfında ortaya koyduğu eserleri ile edebiyat tarihinin önemli bir bölümünü meydana getirmektedir. Bu edebiyat dairesi içerisinde çok göz önünde olmasa da mensur eserlerin başarılı bir yapıt olmasında edebî tasvîr hususu önemli bir yer tutmaktadır. Mensur hikâyeler kaleme alındıkları dönemin siyasi, sosyal, kültürel özellikleri hakkında önemli bilgiler de sunmaktadır. Bu unsurlar verilirken anlatımın güçlü ve etkileyici olmasına özen gösterilmiş ve ona göre anlatım tercihlerine gitmişlerdir. Çünkü müellif/mütercimin üslubuna, daha doğrusu yapacağı kelime tercihi için göstermiş olduğu özene bağlamak mümkündür. Bu çalışmada klasik Türk edebiyatı mensur hikâye geleneği çerçevesinde kaleme alınan hikâye metinlerinde yapılan tasvirlerin tasnifi ve yönü üzerinde durulmuştur. Çalışmada ilk olarak farklı dönemlere ait hikâye külliyatları titizlikle taranmış ve hikâyeler içerisindeki tasvir örnekleri derlenip fişlenmeye gayret edilmiştir. Daha sonrasında fişlenen örneklerin türleri belirlenip tasnif edilmiş ve eldeki örneklerin gruplandırılma aşamasına geçilmiştir. Bu bağlamda hikâye külliyatlarındaki tasvirlerin genel olarak Mekân Tasviri, Olay Tasviri, Toplantı/Meclis Tasviri, Kişi Tasviri, Psikolojik Tasvir, Fiziksel Tasvir, Olağanüstü Tasvir, Zaman Tasviri başlığı altında toplanmış ve çalışma bu doğrultuda ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma boyunca tetkik ve tespit edilen edebî bulgular, dil ve anlatım alanındaki değişim ve gelişimi ifade etmesi açısından büyük bir önem taşıdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tasvir, Mensur Hikâye, Müellif, Mütercim, Külliyat

Teşekkür

Derginin editör kuruluna çalışmalarında başarılar dilerim.

Kaynakça

• AKTAŞ, Ş. (1998). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Akçağ: Yayınları.
• AKTAŞ, Ş. (1991). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili, Teori ve Uygulama. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• ALİM, K. (2011). “Tasvir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 40, s. 136-138
• ASLAN, M. (2015). Türk Edebiyatından Temimü’d-dari Hikâyeleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• BARAN, E. (2021). Peyami Safa’nın Romanlarında Bir Anlatım Biçimi Olarak Betimlemenin Rolü, Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür-Sanat-Mimarlık Dergisi, C. 4, S. 2, s. 32-50.
• BOURNEUR, R. ve QUELLET, R. (1989). Roman Dünyası ve İncelemesi (Çev: Hüseyin Gümüş), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BÜLBÜL, T ve KILIÇ, F. (2017). Tercüme-i Tıbrü’l-Mesbûk Fî Nasâyihi’l-Vüzerâ Ve’l-Mülûk (İnceleme-Metin), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• BÜLBÜL, T. (2017). Hümâyûn-nâme (İnceleme-Metin), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• BÜLBÜL, T. (2011). Tarih-i Mısr-ı Cedid, Ankara: Grafiker Yayınları.
• CİĞA, Ö. (2018). Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab Tercümesi (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007). Ötüken/Türkçe Sözlük C.V, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇETİN, N. (2009). Roman Çözümleme Yöntemi, Ankara: Öncü Kitap Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İ. (2009). Metin Tahlillerine Giriş II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, F (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİKİCİ, D. (2015). Derviş Hasan Medhî’nin Esrâr-ı Hikmet’i (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• DUMAN, A. (2022). Klasik Türk Şiirinde Savaş Aletleri (XV-XVI. Yüzyıl Divanlarına Göre), İstanbul: Dby Yayınları.
• FİDAN, G. G. (2012). Türk Edebiyatında Sindbâd-nâme Çevirileri: Tuhfetü’l-Ahyâr ve Kitâb-ı Sindbâd-nâme (İnceleme-Çeviri Yazılı Metin-Tıpkı Basım), Yayımlanmamış Doktora Tezi Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• GÖRE, Z. (2019). Âsâfî Dal Mehmet Çelebi’nin Şecâ’at-nâmesi’nde Edebî Tasvîrler, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 16, s. 401-431.
• İPEK, İ. (2018). Paris Bibliotheque Nationale Supp. Turc. 344’te Kayıtlı Bir Kahraman-nâme Örneği: Kıssa-i Kahramân-ı Katil (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• KORKMAZ, R. (2007). Dil ve Edebiyat Yazıları (Mustafa İsen’e Armağan), Ankara: Grafiker Yayınları.
• MALGACA, E. (2006). Sıdkî’nin Hikâye-i Ucube vü Mahcûbe Adlı Eseri ve Eserdeki Eğitimle İlgili Unsurların Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• MAZIOĞLU, H. (2014). Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NARLI, M. (2002). Romanda Zaman ve Mekan Kavramları, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, S. 7, s. 91-106.
• NACİ, M. (2009). Lügat-ı Naci, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SAFA, P. (1999). Objektif II Sanat, Edebiyat, Tenkit. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• SAMİ, Ş. (2021). Kamus-ı Türki, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• SONA, İ. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Mensur Hikâyelerindeki Olağanüstü Unsurlara Bir Bakış, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 37, s. 228-233.
• SONA, İ. (2012). Türk Edebiyatında Tûtî-nâme Hikâyeleri (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ŞENTÜRK, A. A. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerde Edebî Tasvirler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• TEKİN, M. (2020). Roman Sanatı I, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TIFLARLIOĞLU, M. (2017). Ali Bin Nakîb ve Tuhfetü’l-Letâ’if (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• TOMBAK, S. (2017). Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme’sinin 67.Cildi (İnceleme-Tenkitli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• TÖREN, H. (1995). Nevâyî’nin Sedd-i İskenderî Adlı Eserinde Tabiat Tasvirleri, İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 1, s. 141-156.
• UĞUR, A. (2023). Ahmedî’nin İskender-nâme’sinde Edebî Savaş Tasvirleri, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (Estad), C.6, S.1, s. 274-296.
• ÜNLÜ, O. (2008). Cinânî’nin Bedâyi’ü’l-âsâr’ı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• ÜNVER, İ. (1986). “Mesnevi” Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı, S. 415, s. 455.
• YAĞCI, Ş. (2001). Süheylî’nin Acâ’ibü’l-me’âsir ve Garâ’ibü’n-nevâdir’i (Metin ve Küçük Hikâye Üzerine Teorik Bir İnceleme), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.