Kapasitenin Sağlık Hizmeti Üretimine Etkisi: Avrupa Ülkeleri Örneği

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 33, 144 - 156, 30.09.2024

Aslı Köse

Öz

COVID-19 pandemisi, yakın dönemde sağlık sistemlerinin karşılaştığı halk sağlığı krizinin nedenidir. Küresel ölçekte birçok sistem bu virüsten olumsuz etkilenmiştir. Bu sistemlerden biri olan sağlık sistemlerinin temel amacı ise sağlık hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır. Bu araştırmanın amacı, COVID-19 pandemisinde yaşanan sağlık hizmetine ihtiyacın ani artışına cevap veren hastanelerin kapasite ve üretimleri arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Kapasite ve üretim ilişkisine göre Avrupa ülkelerinin benzerlik ve farklılıklarını değerlendirmektir. 2021 yılı verileri Avrupa İstatistik Ofisi web sayfasından alınmıştır. Araştırmada kullanılan parametreler üretim değişkeninde yatak doluluk oranı, ortalama kalış süresi, BT tetkik sayısı, MR tetkik sayısı, kapasite parametresinde hastane yatak sayısı, BT cihaz sayısı, MR cihaz sayısı, 100.000 kişi başına düşen hekim ve hemşire sayısıdır. Bağımsız değişken kapasite parametreleri, bağımlı değişken ise sağlık hizmeti üretim parametreleridir. Bu parametreler farklı ölçek türlerine sahip olduğundan z-skoruna dönüştürülerek analizler yapılmıştır. Verilerin analizinde korelasyon ve çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Regresyon analizi öncesinde değişkenler arasında korelasyon analizi yapılmıştır. BT cihaz sayısı ile ameliyat oranı arasında pozitif korelasyon, hastane yatak sayısı ile MR tetkik sayısı arasında negatif korelasyon belirlenmiştir. Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Çoklu regresyon analiz sonuçlarına göre kurulan Model 1’e göre ülkelerin konumları çok boyutlu ölçekleme analizi ile belirlenmiştir. Çok boyutlu ölçekleme analizine göre 1. Boyutta en çok benzeyen ülkeler Norveç ve İsviçre’dir. 2. Boyutta ise Bulgaristan ve Macaristan’dır

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Sağlık Hizmeti, Kapasite, Üretim

Etik Beyan

Bu araştırmada kullanılan veriler ikincil veriler olup etik kurul onayı gerektirmemektedir.

The Effect of Capacity on Healthcare Production: The Case of European Countries

Öz

The COVID-19 pandemic is the cause of the public health crisis facing healthcare systems in the recent period. Many systems on a global scale have been negatively affected by this virus. Among these systems, the main goal of health systems is to ensure the sustainability of health services. The purpose of this research is to determine the relationship between the capacity and production of hospitals responding to the sudden increase in the need for healthcare services during the COVID-19 pandemic. To evaluate the similarities and differences of European countries according to capacity and production relationship. 2021 data was taken from the European Statistical Office website. The parameters used in the research are bed occupancy rate, average length of stay, number of CT investigations, number of MRI investigations in the production variable, number of hospital beds, number of CT devices, number of MRI devices in the capacity parameter, number of physicians and nurses per 100,000 people. The independent variable is capacity parameters, and the dependent variable is healthcare production parameters. Since these parameters have different scale types, they were analyzed by converting them into z scores. Correlation and multiple regression analysis were used to analyze the data. Before regression analysis, correlation analysis was performed between variables. A positive correlation was determined between the number of CT devices and the surgery rate, and a negative correlation was determined between the number of hospital beds and the number of MRI examinations. Multiple regression analysis was performed to determine the effect of the independent variable on the dependent variable. According to Model 1, which was established according to the results of multiple regression analysis, the positions of the countries were determined by multidimensional scaling analysis. According to multidimensional scaling analysis, the countries most similar in the first dimension are Norway and Switzerland. In the second dimension, they are Bulgaria and Hungary.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Healthcare, Capacity, Production.

Kaynakça

• ADAN, I. J. B. F. ve VISSERS, J. M. H. (2002). Patient mix optimisation in hospital admission planning: a case study. International Journal of Operations & Production Management, 22(4), 445-461. Erişim adresi: https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/01443570210420430/full/html
• BLOFIELD, M., HOFFMANN, B. ve LLANOS, M. (2020). Assessing the political and social impact of the COVID19 crisis in Latin America. Erişim adresi: https://www.gigahamburg.de/en/publications/18749084-assessing-political-social impact-covid-19-crisis-latinamerica/
• BOZ, C. ve SUR, H. (2016). Avrupa Birliği üyesi ve aday ülkelerin sağlık harcamaları açısından benzerlik ve farklılık analizi. Sosyal Güvence Dergisi, 9, 23-46. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-7720-9197.pdf
• BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. (2017). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. İstatistik araştırma deseni –SPSS uygulamaları ve yorum. Ankara: Pegem Akademi.
• COULTHARD, P. (2020). Dentistry and coronavirus (COVID-19) - moral decision-making. British Dental Journal, 228 (7), 503-505. doi.org/10.1038/s41415-020-1482-1
• ÇALIŞKAN, Z. (2008). Sağlık ekonomisi: Kavramsal bir yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26 (2), 29-50. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/huniibf/issue/7871/315862
• ÇELİK, Y.(2016). Sağlık Ekonomisi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• ÇELEBİ, K.A. ve CURA, S. (2013). Etkinlik göstergeleri açısından sağlık sistemleri: karşılaştırmalı bir analiz. Maliye Dergisi, 164, 47–67. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/maliye-dergisi/etkinlik-gostergeleri-acisindan-saglik sistemleri-karsilastirmali-bir-analiz-106019
• ÇEVİK, Ş. ve TAŞAR, M.O. (2013). Public spending on health care and health outcomes: Cross-country comparison. Journal of Business, Economics and Finance, 2(4), 82-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/jbef/issue/32413/360481
• DING, C. S. (2018). Fundamentals of applied multidimensional scaling for educational and psychological research. ABD: Springer.
• DJALANTE, R., SHAW, R. ve DEWIT, A. (2020). Building resilience against biological hazards and pandemics: COVID-19 and its implications for the Sendai Framework. Progress in Disaster Science, 6, 1-7. doi.org/10.1016/j.pdisas.2020.100080
• DURMAZ, T. ve ERDEM, R. (2017). Hastanelerde arz kaynaklı gereksiz sağlık hizmeti kullanımının hasta algısı üzerinden değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(4), 579-604. Erişim adresi: https://sbedergi.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/343/files/29-sayi-yazi26-02012018.pdf
• DUYGULU, S., BAŞARA AÇIL S., KURUCA ÖZDMİR E. ve ERDAL Y. (2020). COVID-19 salgını: Yönetici hemşirelerin rol ve sorumlulukları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 7; 34-46. doi.org/10.31125/hunhemsire.776215
• FİLİZ, M. (2023). OECD ülkelerinde sağlık hizmetleri arz ve talebi üzerinde bir değerlendirme. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 633-659. doi.org/10.14520/adyusbd.1170913
• GERFIN, M., KAISER, B. ve SCHMID, C. (2015). Healthcare demand in the presence of discrete price changes. Health economics, 24(9), 1164-1177. doi.org/10.1002/hec.3154
• GENÇOĞLU, P., Kuşkaya, S. ve Toğuç, N. (2021). Sağlık hizmetleri vergilerle finanse edilen ülkeler üzerine ampirik bir analiz. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi Yönetim ve Organizasyon Özel Sayısı, 1598-1614. doi.org/10.26466/opus.792754
• GÜRSAKAL, S. (2019). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik. Bursa: Dora Yayınları.
• IŞIK, K. (2005). Sağlık ekonomisine giriş. Bursa: Ekin Kitabevi.
• KLASSEN, K. ve ROHLEDER, T. (2004). Outpatient appointment scheduling with urgent clients in a dynamic, multi‐period environment. International Journal of Service Industry Management, 15(2), 167‐86. doi.org/10.1108/09564230410532493
• KOÇ, Z. (2021). Covid-19 salgınında hastane uygulamaları- özel hastane örneği. Afet ve Risk Dergisi, 4 (2), 351-370. doi.org/10.35341/afet.982097
• KÜÇÜKOĞLU, M. ve ERCAN, H. (2019). Norveç'te refah devletinin ortaya çıkışı ve gelişimi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 2275-2308. doi.org/10.26466/opus.501680
• MAZZUCATO, M. ve KATTEL, R. (2020). COVID-19 and public-sector capacity. Oxford Review of Economic Policy, 36 (1), 256-269. doi.org/10.1093/oxrep/graa031
• MCDERMOTT, C. ve STOCK, G.N. (2007). Hospital operations and length of stay performance. International Journal of Operations & Production Management, 27(9), 1020-1042. doi.org/10.1108/01443570710775847
• ODIER, N. (2010). The US health-care system: A proposal for reform, Journal of Medical Marketing, 10(4), 279-304. doi.org/10.1057/jmm.2010.1
• OECD/European Union (2022). Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle. OECD Publishing: Paris, Erişim adresi: https://doi.org/10.1787/507433b0-en
• ORHANER, E. (2006). Türkiye’de sağlık hizmetleri finansmanı ve genel sağlık sigortası. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 1-22. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gaziticaretturizm/issue/49897/639575
• PANDIT, J.J. (2020). Demand–capacity modelling and COVID-19 disease: identifying themes for future NHS planning. Anaesthesia, 75(10), 1278-1283. doi.org/10.1111/anae.15144
• PARIS, V., M. DEVAUX ve L. WEI (2010). Health systems ınstitutional characteristics: A survey of 29 OECD countries. Paris: OECD Publishing.
• SINGER, D. (2020). Clinical and health policy challenges in responding to the COVID-19 pandemic. Postgrad Medical Journal, 96, 373–374. doi:10.1136/postgradmedj-2020-138027
• SINGH, R., KANG, A., LUO, X., JEYANATHAN, M., GILLGRASS, A., AFKHMAI, S. ve XING, Z. (2021). COVID-19: Current knowledge in clinical features, immunological responses, and vaccine development. The FASEB Journal, 35(3), 2-23. doi: 10.1096/fj.202002662R
• ŞAHİN, K. ve CEZLAN, E.Ç. (2023). OECD ülkelerinin sağlık göstergeleri ve sağlık finansman modellerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 41(1), 44-61. doi.org/10.17065/huniibf.1096257
• ŞENER CÖMERT, S. (2020). COVID-19 olgusunun klinik özellikleri ve yaklaşım. Southern Clinics of Istanbul Eurasia, 31, 13-15. doi: 10.14744/scie.2020.73645
• TABACHNIC, B. ve FIDELL, L. (2018). Using multivariate statistics. New Jersey: Pearson Education.
• TATAR, M (2011). Sağlık hizmetlerinin finansman modelleri: sosyal sağlık sigortasının Türkiye’de gelişimi. Sosyal Güvenlik Dergisi, (1), 103-133. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/282892
• TEY, J., HO, S., CHOO, B.A., HO, F., TUANI, J.F.K., LEONG, C.N., CHEO, T. ve WANG M.L.C. (2020). Navigating the challenges of the COVID-19 outbreak: perspectives from the radiation oncology service in Singapore. Radiotherapy and Oncology, 148, 189-193. doi.org/10.1016/j.radonc.2020.03.030
• THOMPSON, D. (2020). What’s behind South Korea’s COVID-19 exceptionalism? Erişim adresi: https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2020/05/whats-south-koreassecret/611215/
• TÜRKOĞLU, S.P. (2018). Avrupa ülkelerinin sağlık göstergelerinin TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (1), 65-78. doi.org/10.11616/asbed.v18i38800.459468
• WILLAN, J., KING, A.J. ve JEFFERY, K. ve BIENZ, N. (2020). Challenges for NHS hospitals during covid-19 epidemic. BMJ, 1-2. doi.org/10.1136/bmj.m1117
• YARDIM, M. ve ESER, S. (2020). COVID-19 pandemisi ve fazladan ölümler: İstanbul örneği. Turkish Journal of Public Health COVID-19 Special, 14-24. doi.org/10.20518/tjph.776138
• YILDIRIM, H.H. (2005). Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülke sağlık sistemlerinin karşılaştırmalı performans analizi: Veri zarflama analizine dayalı bir uygulama. Verimlilik Dergisi, (4), 9-46. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/verimlilik/issue/30709/331844
• YILMAZ, B. (2008). Hastane işletmelerinde rekabet üstünlüğü sağlamada faaliyet esasına dayalı maliyetleme yönteminin rolü, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15, 229-256. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/issue/28424/302721
• YÜKÇÜ, S ve YÜKSEL, İ. (2015). Hastane işletmelerinde kısıtlar teorisi yaklaşımı ve örnek bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (3), 557-578. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/atauniiibd/issue/2718/36118