OSMANLI-FRANSA İLİŞKİLERİNDE DİPLOMATİK PROTOKOL UNSURU OLARAK “İSKEMLE” (XVI.-XVII. YÜZYILLAR)

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 6, 98 - 117, 30.06.2018

Sevil Gözübüyük

Öz

Bir devleti temsil
etmek amacıyla başka bir devlet nezdinde görevlendirilen elçiler arasında
diplomatik öncelik mevzuu önemli bir rekabet alanıydı. Devletlerarası
ilişkilerde elçilerin siyasi yetkinliği, tecrübesi ve nüfuzu önemli bir rol
oynamakta ve hem görev yaptığı ülkeyi hem de tâbi olduğu devleti doğrudan
etkilemekteydi. Bu nedenle elçilik görevini üstlenen kişilerin siyasetten
anlayan ve mevcut diplomasiye hâkim olan şahıslardan seçilmesine ihtimam
gösterilirdi. Bu elçiler Osmanlı Devleti’nde bağlı bulundukları
devleti temsil eden en üst düzey bürokratlardı. Elçinin törenle karşılanması,
sadrazam ve padişahın huzuruna kabul edilmesi gibi teşrifata ilişkin hususlarda
belirli kaideler bulunmaktaydı. Osmanlı bürokrasisi tarafından belirlenen bu
ritüeller muhatap alınan ülkeye ve dönemin koşullarına göre değişiklik
göstermekteydi. Bu değişim devletin gücünün gösterilmesinin yanı sıra ilgili
devletle olan diplomatik ilişkilerin de bir yansımasıydı. Diplomasi dilinde ülkelerin birbirlerine olan
tutumlarını belirleyen bir husus da elçilere karşı sergilenen davranışlardı.
Elçilere karşı takınılan tutum ya da en basitinden elçinin İstanbul’a gelişinde
onun karşılanma şekli, karşılamaya giden kişilerin sayısı ya da rütbesi, ilgili
devletle olan ilişkilerin bir nevi ifadesiydi. Bu uygulamaların dışında elçinin
ya da onu temsilen görev yapan maslahatgüzarın sadrazamın huzuruna
çıkışlarında, kiliselerde yapılan ayinlerde ya da katıldıkları törenler
esnasında oturacağı iskemlenin yüksekliği ve diğer devlet elçilerine göre
kaçıncı sırada oturduğu önemli hususlardan biriydi. Bu çalışmada XVI. ve XVII. yüzyıl Osmanlı-Fransa
ilişkilerine ve bu ilişkilerin bir yansıması olarak Fransız elçileri ile
yaşanan iskemle sorunlarına yer verilerek, diplomasi dilinde bir araç olarak
kullanılan iskemle meselesi değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Fransa, Diplomasi, Elçilik, Teşrifat, İskemle

Kaynakça

• Akım, Pınar, II. Selim Dönemi Elçi Kabulleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, İstanbul 2013.
• Belin M., Des Capitulations et Des Traités de la France En Orient, Paris 1870.
• Bilici, Faruk, XIV. Louis ve İstanbul’u Fetih Tasarısı, TTK, Ankara 2004.
• Boogert, Mautris H. Van den, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi 18.Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çev. Ali Coşkun Tuncer, İstanbul 2014.
• Düzbakar, Ömer, “XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasına Bursa’nın Yeri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, 2009, s.182-194.
• François- Emmanuel Guignard Comte de Saint-Priest, Mémoires sur l’ambassade de France en Turquie et sur Le commerce Des Français Dans Le Levant, Ed. Charles Henri Auguste Schefer, École des Langues Orientales Vivantes Publications, Paris 1877.
• Galland, Antoine, İstanbul’a Ait günlük Hâtıralar (1672-1673), çev. Nahid Sırrı Örik, TTK, Ankara 1998, C. I.
• Goffman, Daniel, “Rönesans Devletleriyle Müzakere Etmek: Osmanlı İmparatorluğu ve Yeni Diplomasi’’, Erken Modern Osmanlılar İmparatorluğun Yeniden Yazımı, ed. Virginia H. Aksan, Daniel Goffman, çev. Onur Güneş Ayas, İstanbul 2011.
• Hammer, Baron Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat, çev. Vecdi Bürün, C. 7, 11, İstanbul 1986.
• Koçu, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar: 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923, İstanbul 1934.
• Kurdakul, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, İstanbul 1981.
• Mehmet Tevfik Bey, İkinci Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, C.2, Haz. Rezzan Hürmen, Arba Yayınları, İstanbul 1993.
• Mustafa Naîmâ, Tarih-i Naʽîmâ, C. 2, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007.
• Poumarède, Géraud, “ La Querrelle Du Sofa. Étude Sur Les Rapports Entre Gloire Et Diplomatie”, Histoire, Économie Et Société, 2011, s. 185-197.
• Refik, Ahmed, Âlimler ve Sanatkârlar, Haz. Necip Yılmaz, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2013.
• Reinhold Lubenau Seyahatnamesi Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589, çev. Türkis Noyan, C. I, Kitap Yayınevi, İstanbul 2016.
• Safa, Emrah Gürkan, “ Bir Diplomasi Merkezi Olarak Yeni Çağ İstanbul’u”, Büyük İstanbul Tarihi, C. 2, çev. Öykü Özer, Ahmet Özer, İstanbul 2015, s. 404-449.
• Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara 1999.
• Özkan, Nevin, “Bir İtalyan Arşiv Belgesine Göre Şehzade Mehmet’in Sünnet Düğünü (1582)” U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, 2003, s. 89-110.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK, Ankara 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 3/2, TTK, Ankara 2011.
• Usson, Jean-Louis, Marquis de Bonnac, Mémoire historique sur l’ambassade de France à Constantinople, publié avec un précis de ses négociations à la Porte Ottomane par C. Schefer, Ernest Leroux, Paris 1894.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2011.
• Tevkiʽî Abdurrahman Paşa, Osmanlı Devleti’nde Teşrifat ve Törenler, haz. Sadık Müfit Bilge, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011. Yıldırım, İbrahim, Osmanlı Devleti’nde Elçi Kabulleri, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.