PROF. DR. MUHAMMED ALİ FERZÂNE’NİN HAYATI VE TÜRK EDEBİYATI ÜZERİNE ETKİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 11, 14 - 27, 30.11.2018

Mustafa Recebi Rageb

Öz

Merhum Dr. Muhammed Ali Ferzâne, Türk Edebiyatı’nın İran’daki önde gelen
şahsiyetlerinden, Türkolojinin kurucularından ve Azerbeycan Halk Edebiyatı’nın
öncülerinden biri sayılır. Ünlü düşünür ve bilirkişi Dr. M.A. Ferzâne, farklı
dilleri öğrenerek ve onlara saygı göstererek kendisini o dilin mensuplarına
karşı sorumlu hisseder, her koşulda anadilini savunup yurdunun halkının;
kimiliğini, tarihini ve kültürünü korumak amacıyla değerli eserler ortaya
koymuştur; Azerbeycan Dilbilgisi Temelleri, Bayatılar, Uşak Folkloru ve
Terminler gibi kitaplar söz konusu değerli eserlerin bir kısmını teşkil
etmektedir. Dr.  Ferzâne Pehlevi iktidarı
döneminde, Türkoloji ve Azerbaycan Halk Edebiyatı’nın ilk öncülerindendir. Dr.
Ferzâne, Pehlevi Devleti müffetişleri ve bazılarının ileri sürdüğü, ‘Siz  Farsça’yı bu kadar güzel yazdığınız halde,
niye devletin yasakladığı yerel dilin okunulup yazılması alanında faaliyet
gösteriyorsunuz?’ sorusuna ilişkin, “Ben bir İran vatandaşı olarak, İran
halkının ortak dili, dünya edebiyatına manzum ve mensur eser sunan bir tatlı ve
eski dil niteliğinde olan Farsça’ya saygı 
duyarak, ömrümün bir kısmını da bu dilin öğrenim, incelenme, eğitim ve
öğretimine (Farsça  öğretmenlerinden daha
güzel bir şekilde)  adadım. Azerbaycan
Türkçesi’ne etnik ve anadil olarak bağlıyım. Bu bağlılık herhangi bir şüphe ve
önyargıdan uzak, doğal ve meşru bir eğilimdir. Ülkenin resmi diliyle beraber,
kendi anadilini de öğrenmek herkesin doğal hakkıdır” diye yanıt verdi. Baskıcı
Pehlevi Hükümeti’nin döneminde, Muhammed Ali için yeni mücadele dönemi
başlamıştı. Onun üstün kişiliği, değerli hizmetleri, eserlinin yeteri kadar
tanınmaması ve bu eserlerin Türk Edebiyatı üzerinde olan etkilerini dikkate
alarak; bu makalede yazarın kişiliği, eserleri ve eserlerinin çeşitli
alanlarda özellikle de halk edebiyatında olan etkisi incelenip tanıtılacaktır.
Dr. Ferzâne, Azerbaycan Halk Edebiyatı’nın öncülerinden olup tüm zorluklara
rağmen değerli hizmetlerde bulunmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Muhammed Ali Ferzâne, Azerbeycan Halk Edebiyatı, Türkoloji, Türk Dili ve Edebiyatı, Halk Edebiyatı

Kaynakça

• Adaleti, Sedike, Dr. Ferzâne’nin Hatıraları, Almanya, 2010
Ferzâne.
• Muhammed Ali, Uşak Folkloru, Endişe-i Nev, 2014, Tahran. 

• Ferzâne, Muhammed Ali, Azerbaycan Türkçesi’nin Dil Bilgisi Temelleri, 1965, Tahran.
• Ferzâne, Muhammed Ali, Bedıyı Edebiyat Terminlerine Açıklamalar, 2009, Tahran.
• Ferzâne, Muhammed Ali, Bayatılar, 1966, Tahran.