OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA CİZVİT TARİKATININ YAYILMASINDA FRANSIZ ELÇİLERİN ROLÜ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 12, 635 - 654, 30.12.2018

Sevil Gözübüyük

Öz

            Katolik
Kilisesi 16. yüzyılda Protestan reformuna karşı bir hareket olarak kendi
bünyesinde bir yenilenme hareketi başlatmıştır. Dominiken, Fransisken ve Cizvit
tarikatı tarafından desteklenen bu hareket kiliseyi içinde bulunduğu kaotik
durumdan kurtarmanın yanı sıra, Protestanlarla da mücadele içine sokmuştur. Katolik Hristiyanlığının İsa Cemiyeti de
denilen Cizvit tarikatı başlangıçta Roma Katolik Kilisesi’nin tepkisiyle
karşılaşmıştır. Fakat daha sonra sahip olduğu misyoner karakteri ve
teşkilatlanma yapısıyla Katolik Kilisesi nezdinde önemli bir yere sahip
olmuştur. Osmanlı
topraklarındaki faaliyetlerine başlamalarından evvel, Osmanlı Devleti’nde
Cizvit tarikatı mensuplarına yönelik menfi bir tutumun olduğunu söyleyebiliriz.
Bu tutumun keskinleşmesinde İngiliz ve Venedik elçilerinin bilinçli
politikalarının rolü de yadsınamaz. 
Bununla birlikte Cizvitler’in Osmanlı topraklarındaki insani yardım
faaliyetleri ve özellikle çocuklara ve hastalara özen göstermeleri,
haklarındaki olumsuz imajın değişmesine neden olmuştur. İlk olarak Fransız parlamentosu tarafından
sürgün edilen Cizvitler Venedik’ten kovulmuş, Osmanlı Devleti’nde de benzer
sorunlarla karşılaşarak birçok mensubu tutuklanmış ya da İstanbul’dan
sürülmüştür. Hem Osmanlı Devletin’de hem de Avrupa’daki Cizvit karşıtı eylem ve
söylemler karşısında zor durumda kalan Cizvitler, liyakatli ve yetenekli
Fransız elçileri sayesinde ayakta kalarak misyonlarını sürdürebilmişlerdir.
Doğudaki çıkarların savunulması görevini üstlenen Fransız elçiler, bu eylemleri
nedeniyle sık sık Osmanlı devleti ile karşı karşıya gelmek durumunda
kalmıştır.  Tüm olumsuzluklara rağmen
faaliyetlerini sürdürmekten geri kalmayan elçilerin bu eylemleri Cizvitler
konusunda dikkate değer bir meseledir ve çalışmamızın esas konusunu teşkil
etmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Fransa, Cizvit, Fransız Elçiler.

Kaynakça

• ANTOCHE, Emanuel Constantin, “Un Ambassadeur Français à la Porte Ottomane: Achille de Harlay, Baron de Sancy et de la Mole (1611-1619)” Académie Roumaine, Cluj-Napoca, 2015, s. 747-760.
• AYDIN, Mehmet, “Türkiye’ye Yönelik Katolik Misyonerliğin Dünü ve Bugünü”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, 43, İstanbul 2005, s. 93-122.
• BELGİL, Vehbi, “Fransa Krallarının İstanbul’daki Elçilere Talimatı”, Tarih ve Toplum Dergisi, S.14, 1985, s. 66-70.
• BİRSEL, Haktan, “Fransız Misyonerler Tarafından İstanbul ve Levant Misyonunun Oluşturulması (Papaza J. Baptist Piolet’nin Mektubu)”, Turkish Studies, 9/4, Ankara 2004, s. 207-223.
• BİRSEL, Haktan “Peder Monier’in Gözlemleri ile Fransız Cizvit Misyonerlerinin Osmanlı Topraklarındaki Çalışmaları”, Journal of the Human and Social Science Researches, S.2, 2013, s. 100-128.
• CLINES, Robert John, Confessional Politics and Religious Identity in the Early Jesuit Missions to the Ottoman Empire, Syracuse University, Dissertations, 2014.
• DAVIES, Norman, Avrupa Tarihi, İmge Kitapevi, Ankara 2011.
• DELBEUF, Régis, Ambassadeurs de France Morts a Constantinople, Les Éditions Isis, İstanbul 2011.
• FRAZEE, Charles A., Katolikler ve Sultanlar, Kilise ve Osmanlı İmparatorluğu 1453-1923, Küre Yayınları, Çev. Cemiler Erdek, İstanbul 2009.
• GÜNGÖR, Ali İsra, Tanrı’nın Şövalyeleri Cizvitler, Çağlar Yayınları, Ankara 2004.
• HAMILTON, Alastair, “The Unfortunate Embassy of Henri Gournay de Marcheville” The Republic Of Letters and The Levant, Ed. Alastair Hamilton, Maurits H. Van den Boogert, Bart Westerweel, Brill Leiden, Boston 2005, s. 123-150.
• HAMMER, Baron Joseph Von Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat, çev. Vecdi Bürün, C. 8, İstanbul 1986.
• HARAI, Dénes, “Une chaire aux enchères. Ambassadeurs catholiques et protestants à la conquête du patriarcat Grec de Constantinople”, Revue d’histoire moderne et contemporaine, 2011/2, s. 49-71.
• KARAKOYUN, Ebru, Fransa Ahkâm Defteri (1666-1687), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul 2014.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), C.V, TTK, Ankara 1988.
• KILIÇ, Davut, “Osmanlı Ermenileri Arasında Katolik Kilisesi’nin Kuruluş Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, S. 38, s. 726-734.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar: 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923,Türkiye Matbaası, İstanbul 1934.
• KURDAKUL, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, Döler Neşriyat, İstanbul 1981.
• MUN, Gabriel de, “L’établissement des Jésuites a Constantinople sous le régne d’Achmet Ier (1603-1617)”, Revue des Questions Historiques, 74, 1903, s. 163-172.
• PIERRE, Benoist, “Le père Joseph, l’empire Ottoman et la Méditerranée au début du XVIIe Siècle”, Cahiers de la Méditerranée, 71, 2006, s. 185-202.
• RUIU, Adina, “Conflicting Visions of the Jesuit Missions to the Ottoman Empire, 1609–1628”, Journal of Jesuit Studies 1, 2014, s. 260-280.
• SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara 1999.