FİLİBELİ AHMET HİLMİ’NİN MATERYALİZM ELEŞTİRİSİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 4, 532 - 539, 30.04.2019

Necmiye Kanaş

Öz

Bir
ülkenin bir düşünce akımıyla tanışması onu savunan ve eleştiren fikir adamları
arasında geçen fikri tartışmaların seyrine bağlıdır. Osmanlı Devleti’nin son
dönemleri de materyalizm açısından böyle bir sürece tanıklık etmiştir. Toplumun
geri kalmışlığına çare olarak ise Batı’nın geçtiği yolları aynen takip etmek
gerektiğini düşünen materyalist düşünürler ülkenin düşünce çevrelerinde bu
akımın yayılmasına neden olmuştur. Bu tutumu özgünlüğe aykırı ve taklitçi bir
yaklaşım olarak nitelendiren II. Meşrutiyet Dönemi’nin önemli düşünürlerinden
Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi ise bu akıma sert bir şekilde karşı çıkmış
ve onu çürütmeye çalışmıştır.

Materyalizmi
milli ve dini değerlere aykırı olması nedeniyle net bir şekilde dışlayan
Filibeli Ahmet Hilmi, materyalizmle bilimin eş anlamlı kullanılmasına karşı
çıkmıştır. Materyalizmle kendi kökeni arasında tercihe zorlanan bir toplumun ise
gerçekte dini ve milliyetini reddetmekle ilme düşman olmak arasında da bir
tercih yapma zorunda kalacağını savunur. Bilime ya da ilime ulaşmak için dini
reddetmek gibi bir zorunluluğun olmadığı düşüncesinden yola çıkan Filibeli,
hayatının önemli bir kısmını materyalizmin savlarını çürütmeye adamıştır.

Bu
çalışmanın amacı, düşünceleri ve eleştirileriyle materyalizm karşıtlığının
günümüzde geldiği konum üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu düşünülen
Filibeli Ahmet Hilmi’nin konuyla ilgili görüşlerini araştırmacılar için tek bir
başlık altında toplamaktır.

Anahtar Kelimeler

Materyalizm, Filibeli Ahmet Hilmi, Spiritüalizm

Kaynakça

• Akgün, M. (1988), Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Bektaş, E. “II. Meşrutiyet Dönemi Entelektüel Hayatının Önemli Bir Siması: Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi”, Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Bolay, S. H. (1979), Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, İstanbul: Polat Matbaası.
• Bulğen, M. (2016), “Osmanlı Yeni İlm-i Kelamında Materyalizm Eleştirileri, Bilimname.
• Cevizci, A. (2013), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Doğan, C. (2013), “Filibeli Ahmet Hilmi’nin Geç Dönem Osmanlı Materyalistlerine Cevapları”, Kutadgu Bilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24.
• Filibeli Ahmet Hilmi, (1913-1914), Hangi Meslek-i Felsefeyi Kabul Etmeliyiz?, İstanbul: Matbaa-i İslamiyye-i Hikmet.
• Filibeli Ahmet Hilmi, (1962), Taklitle Medeniyet Olmaz, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Kara, İ. (2012), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Koçak, A. (2009), Hikmet Yazıları, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Lacey, A. R. (1996), A Dictionary of Philosophy, New York: Routledge.
• Runes, D. (1942), The Dictionary of Philosophy, New York: Philosophical Library.
• Topaloğlu, F. (2014), “Filibeli Ahmet Hilmi Efendi ve Son Dönem Osmanlı Düşüncesine Bir Bakış”, Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu, Ankara: Gümüşhane Üniversitesi Yayınevi.
• Ulaş, S. E. (2002), Felsefe Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.