AKŞEMSEDDİN MEHMED B. HAMZA VE MAKÂMÂT-I ENBİYÂ ADLI ESERİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 6, 225 - 242, 30.06.2019

Selvi Güz

Öz

İnsanlar, tarih boyunca var oluşlarıyla ilgili sorulara cevaplar
aramıştır. Bu sorulara bilim, felsefe ve din adına benzer ya da farklı cevaplar
bulmuşlardır. Başta İslâmiyet olmak üzere çoğu dinde insanın var olma sebebi “iyiyi
arama, iyiyi bulma çabası” şeklinde tezahür etmiştir. İslam dininde bu konuyla
özellikle ilgilenen ve belirli kavramlar geliştiren bir alan da tasavvuftur. “İnsan-ı
kâmil” olma yolunda insanın yaşadığı zorluklar ve kat etmeye çalıştığı aşamalar
gerek dinî-tasavvufî halk edebiyatında gerekse klasik Türk edebiyatında
özellikle de klasik şiirde sıkça dile getirilmiştir. Çoğu şairin ve yazarın,
eserlerinde “insan-ı kâmil” olma yolunda halka rehberlik için eserlerini bir
araç olarak kullandığını görmekteyiz. Bu niyetle ilk sûfiler, geniş halk
kitlelerine ulaşmaya çalışmışlar ancak bu yolda her bilgiyi halk ile
paylaşmamışlardır. Akşemseddin, onlardan farklı olarak herkesin merak ettiği
tasavvuf terimlerini, özellikle de Ricâlu'l-Gayb ve Rûh-ı Muhammedî konusunu
Makâmât-ı Evliyâ adlı eserinde veciz bir şekilde anlatmaktan çekinmemiştir. Bu
tebliğde, Akşemseddin Mehmed bin Hamza’nın Makâmât-ı Enbiyâ adlı eseri çeşitli
yönleriyle tanıtılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Akşemseddin, Tasavvuf, Makâm, Enbiyâ, Evliyâ

Kaynakça

• Aktan, Bilal- Güneş, Mustafa (2011) , Menakıb-ı Akşemseddin, İstanbul: H Yayınları:24-28. Alp, Gökhan (2018). “Tasavvuf ve Klasik Şiirimiz”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD] , C.I (1) : 415-418 Altuntaş, İhramcızâde İsmail Hakkı, Makâmât-ı Evliyâ, (Evliyâ Makamları). Baltacı, Cahid (1994). “Akşemseddin ve Yetiştiği İlim Çevresi”. Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Akşemseddin Hazretleri Vakfı Yayınları. 24. Bardakçı, M. Necmettin (1997). “Akşemseddin'in Tasavvuf ve Devlet Anlayışı”. Süleyman Demirel Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S.4. Başer, Hacı Bayram (2015). “Sünni Tasavvufun Teşekkül Sürecinde Şeriat-Hakikat İlişkisi Sorunu (Hicri III. ve IV. Yüzyıllar)”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Bilgin, Azmi (2007) . “Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.V (10): 331-352. Cebecioğlu, Ethem (2001). Akşemseddin'de Bazı Tasavvufi Kavramlar-I. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.42, 1:77-95. Çakmak, Hacer (2018). “Abraham Maslow’un ‘Kendini Gerçekleştirme’ Kavramının Aziz Nesefî’nin “İnsan-ı Kâmil” Kavramıyla Karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Çelik, Metin (2011) , Makâmât-ı Evliyâ , İstanbul: Özgü Yay.2.baskı Çor, Eyyüp (1995). “Tasavvufta Makamlar ve Velayet”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Soyal Bilimler Enstitüsü Demir, Mustafa (2017). “II. Bayezid Devrinde Padişah Tarikat İlişkisi Bağlamında Devlet-Din İlişkisi”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Sayı/No. 2 Güz/Fall. Demir, Eyyüp , Yüksek Lisans Öğrencisi,Tasavvuf Istılahları (Terimleri-Kavramları-Prensibleri), Dicle Üniversitesi , tarihsiz. Güneş, Mustafa (2011).”Klasik Türk Edebiyatında Menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi IV (16) Kaya, Murat, “Zemahşerî’de Tasavvufî Kavramlar (MakÀmât Örneği)” Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, 2006 Kırtan, Gülay, “Akşemseddin” ,Doğu Batı Ekseni, Muş Alparslan Üniversitesi Tarih Araştırmaları Topluluğu Dergisi, C. 1, S. 2 , Mart 2017 Köprülü, F. Orhan - UZUN, Mustafa (1989).”Akşemseddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.II: 299-302. Kürkçüoğlu, Kemal Edib (1953). “Tasavvuf’a Dair”. C.II (4): 023-011. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Okumuş, Ömer (1993). “Câmî, Abdurrahman”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.VII:94-99. Olguner, Fahrettin (1990). “Türk-İslam Medeniyeti İçinde Akşemseddin’in Yeri”. Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Akşemseddin Hz.Vakfı Yay. 27-38. Özcan, Abdülkadir (2010). eş-Şekāiku’n-Nu‘mâniyye. TDV İslâm Ansiklopedisi C.XXXVIII: 485-486. Özdemir, Rifat (1993) , “Osmanlı Devleti'nin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset” Bu makalenin kısa bir özeti Fırat Üniversitesi tarafından Elazığ'da 29-30 Nisan 1993 tarihleri arasında tertiplenen “Hoca Ahmet Yesevi Sempozyumu” ile Erciyes Üniversitesi'nce 26-29 Mayıs 1993 tarihleri arasında Kayseri'de tertiplenen “Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevi Sempozyumu”na tebliğ olarak sunulmuştur. Öngören, Reşat (2011). “Tasavvuf”. İslâm Ansiklopedisi C.XL, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 119-126. Öztürk, Kâzım (2010). Şems-i Tebrîzi’nin Evrensel Mesajları. NKM Yay. Şeker, Necmettin.”Hadislerle Temellendirilen Tasavvufî Hâller”. Sosyal Bilimler Dergisi / Journal of Social Sciences ,Sayı / No: 2, Ekim / October 2012: 125-155. Uludağ, Süleyman (1991). “Avârifü’l-Maarif”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.IV:109-110. Uludağ, Süleyman (2003). “Makam”. TDV İslâm Ansiklopedisi C. XXVII:409-410. Uzun, Mustafa [t.y.] “Akşemseddin Hayatı , Eserleri Hakkında Bazı Meseleler”. Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri (haz. Muhsin Macit) , Ankara: Akşemseddin Hz.Vakfı Yay. 7-16. Yakıt, İsmail [t.y.] “Akşemseddin’in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları Üzerine Bir İnceleme”. Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri (haz. Muhsin Macit), Ankara: Akşemseddin Hz.Vakfı Yay. 39-47. Yetkin, Saffet Kemalüddin (1952). “Tasavvuf Istılahları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ,C.I (4) : 001-012. Yıldız, Muhammed Ali (2016a). “Akşemseddin’in Meşhur Eseri Makâmât’ül-Evliyâ’nın İçeriği, Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, (KİİFAD), Yıl I, Sayı I. Yıldız, Muhammed Ali (2016b). “Akşemseddin'de Allah, Kâinat ve İnsan”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yıldız, Muhammed Ali (2016c). “Akşemseddin’in Eserlerine Genel Bir Bakış”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.V (9)