HAZAR BÖLGESİ’NDE ENERJİ ÜRETİMİ İLE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ VE HOLLANDA HASTALIĞI: AZERBAYCAN, KAZAKİSTAN VE TÜRKMENİSTAN ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 148 - 164, 22.12.2019

Hüseyin Naci Bayraç Fatih Çemrek

Öz

Dünya petrol rezervinin % 4’ünün, yer aldığı Hazar Bölgesinde yer alan Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın, ekonomik büyümelerinin gerçekleştirilmesinde enerjiden elde ettikleri kazanç önemli bir yer tutmaktadır. Geçiş ekonomisi niteliğinde olan bu ülkelerde petrol sektörü büyümenin temel kaynağı niteliğinde olup, sanayi üretiminin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu durum “Hollanda Sendromu-Hastalığı” olarak adlandırılan, petrol sektörünün hızlı gelişimi karşısında diğer sektörlerin gelişmemesi veya çöküşüne neden olması şeklinde ifade edilen bir sorun yaşadığını göstermektedir. Bu çalışmanın amacı; Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın bağımsızlık dönemi sonrası, uyguladığı enerji politikaları ve petrol üretimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkilerin ele alınmasıdır. Bu ülkelerin 1990-2016 dönemi arasındaki yıllık veriler kullanılarak, kişi başı petrol üretimi (kg) ile kişibaşı GSYİH (ABD doları ile 2010 sabit fiyatları ile) arasındaki nedensellik ilişkisi araştırılacaktır. Yapılan analiz sonucunda Hollanda Hastalığı'nın Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan ekonomilerinde yarattığı etkiler ele alınacak ve sorunun çözümü konusunda uygulanabilecek politikalar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Petrol Politikaları, Ekonomik Büyüme

Kaynakça

• AKÇA, E. E., BAL, H., DEMİRAL, M. (2015), “Doğal Kaynak Zenginliği ve Ekonomik Büyüme İlişkisinde Yönetişim Göstergelerinin Aracılık Etkisi: MENA ve Hazar Ülkelerinden Ampirik Bulgular”, Ege Akademik Bakış, 15 (3), s. 301-312. ARAS, O. N. (2006). “Asrın Anlaşması ve Azerbaycan Ekonomisine Etkisi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 30, s. 41-59. ARAS, O. N.(2008). Azerbaycan’ın Hazar Ekonomisi ve Stratejisi, Derin Yayınları, İstanbul. ARI, A. ve ÖZCAN, B. (2012), “Hollanda Hastalığı: Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Uygulama”, Sosyoekonomi, 2012 (2), s. 153-172. BAL, H. (2011),“İktisadi Gelişme ve Doğal Kaynaklar: Geçiş Ekonomileri Çerçevesinde Bir İnceleme”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (1), s. 87-104. BANERJEE, A., DOLADO, J., GALBRAITH, J.W., HENDRY, D., (2004), Co-Integration Error Correction and The Econometric Analysis of Non-Stationary Data, Oxford University Press, Dublin, Jun 2004. BP, (2017), BP Statistical Review of World Energy, June.
• BULUT, C., HASANOV, F., SÜLEYMANOV, E. (2014), “SSCB Sonrası Petrol İhraç Eden Ülkelerde Petrol Gelirlerinin Yaşam Standartlarına Etkisi”, International Conference on Euro-Asıan Economıes, (https://www.researchgate.net/publication/270340061_SSCB_Sonrasi_Petrol_Ihrac_Eden_Ulkelerde_Petrol_Gelirlerinin_Yasam_Standartlarina_Etkisi_The_Impact_of_the_Oil_Revenues_on_the_Standard_of_Living_in_Oil-_Exporting_Countries_of_the_Former_Soviet_Union, 4.9.2018). CROMWELL .B., HANNAN M.J., LABYS, W.C., TERRAZA M. (1994), Multivariate Tests for Time Series Models, Sage Publications Inc., USA. DICKEY, D. A. ve FULLER, W.A. (1979), “Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root”, Journal of American Statistical Association, Vol. 74, s. 427-431. DICKEY, D. A. ve FULLER, W.A. (1981), “Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series With Unit Root”, Econometrica, Vol:49, No.4, s. 1057-1073. DEMİRAL, M., BAL, H., AKÇA, E. (2016), “Petrol ve Seçilmiş Petrol Zengini Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Panel Veri Analizi”, Sosyoekonomi, 24 (27), s. 85-102. ENDERS, W. (2004), Applied Econometric Time Series, 2’nd Edition John Wiley&Sons Inc. USA. ENGLE, R.F. ve GRANGER, C.W..J. (1987), “Co-Integration and Error Correction Representation, Estimation, and Testing”, Econometrica, Vol.55, No.2, s. 251-276. GURBANOV, S. (2012), Hollanda Hastalığı, Akis Kitap Yayıncılık, İstanbul. HOLDEN, K. and THOMSON, J., (1992), “Co-Integration: An Introductory Survey”, British Review of Economic Issues, 14 (33), s. 1-55. KWIATKOWSKI, D., PHILLIPS, P.C.B., SCHMIDT, P., YONGCHEOL, S., (1992), “Testing the Null Hypothesis of Stationarity Against the Alternative of A Unit Root”, Journal of Econometrics, 54, s. 159-178. MADDALA, G.S. ve KIM In-Moo. (1998), Unit Roots, Cointegration and Structural Change, Cambridge University Press, United Kingdom. MERCAN, M. ve GÖÇER, İ. (2014), “Orta Asya Cumhuriyetlerinde Hollanda Hastalığı Riski: Ampirik Bir Analiz”, Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 32 (2), s. 251-274. MUKHTAROV, M. (2017), Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Ekonomisi ve Hollanda Hastalığı Açısından Değerlendirme, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat ABD, Yüksek Lisans Tezi, Aydın. ÖLMEZOĞULLARI, N. ve ALDİBEKOVA, G. (2018), “Kazakistan Ekonomisinde Petrolün Rolü”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (35), s. 669-705. PHILLIPS, P.C.B. ve PERRON, P. (1988), “Testing for A Unit Root In Time Series Regression”, Biometrika, 75(2), s. 335-346. RİYAZİ, İ. (2017).“Hollanda Hastalığının Sektörler Üzerine Etkisi: Suudi Arabistan ve İran’a Yönelik İncelemeler”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. SKA (2016), (Serhat Kalkınma Ajansı), Azerbaycan Cumhuriyeti Ülke Raporu, (http://www.serka.gov.tr/store/file/common/173762b6e5404f4631f2add153a28c72.pdf 8.10.2018). http://www.kto.org.tr/d/file/azerbaycan-ulke-notu-2017.pdf, (9.10.2019). http://www.kto.org.tr/d/file/kazakistan-ulke-raporu_2016.pdf, (9.10.2019). http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2012/03/043-049.pdf, (9.10.2019).