GARİFULLA KEYEKOV’UN AYN ER-RIZA ADLI ESERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 9 - 12, 03.01.2020

Gülnara Abdrafikova

Öz

Ünlü Başkurt aydını, maarifçi, din adamı Garifulla Keyekov (1861–1918) zengin bir edebî miras bırakmıştır. Yazılı edebî mirasının çok kısmı el yazısı şeklinde korunmasına rağmen G. Keyekov’un hayattayken yayımladığı iki kitabı günümüze kadar ulaşmıştır. Onlar “Ayn Er-rıza” (Rızalık kaynağı, 1900) ve “Divani sıbyan veya Kafiyati sıbyan” (Çocuklar için şiir kitabı veya Çocuklar için kafiyeler, 1903).
Bizi ilgilendiren “Ayn Er-rıza” kitabı G. Keyekov’un tüm eserleri gibi Başkurt manevi kültüründe büyük rol oynamaktadır. Buna rağmen XX. yy. başında Arapça harflerle yerli dilde yayımlanan bu eser hâlâ Krilçeye aktarılarak bilim adamları tarafından incelenmemiş ve sade okurlarca anlaşılacak Modern Başkurtçaya çevrilememiştir. O yüzden bu eserin içeriğini hem sade okurlar hem bilin adamlarının çoğu bilmemektedir.
G. Keyekov’un bu eseri babası ünlü Başkurt sufi şairlerinden olan Gali Sokoroy yani Muhammetgali Gabdelsalih oğlu Keyekov hakkında ve onun tüm hayatını, yaşadığı değişik olayları anlatmaktadır. Eserin içeriğine göre G. Keyekov bu olayları babasının (ihtiyar hazretin) hayattayken söylediği sohbetlerini esas alarak anlatmış, bazı olaylara kendi şahit olmuştur.
Kitapta G. Sokoroy’un tüm hayatı sufilik açısından anlatılır, onun hocaları mürşitleri hakkında zengin bilgi verilir. G. Keyekov, babasının din yolunda manevi gelişmesini, Nakşibendi tarikatında yüksek makamlara ulaşmasını detaylı bir şekilde canlı olarak tasvir eder. Bir taraftan eserde Arapça, Farsça, Türkçe’den alınan kelimeler bol bol kullanılırken, diğer taraftan o kelimeler çoğu zaman asıl anlamda değil mecazi anlamda kullanılmıştır. Bu nedenle onları sufilik açısından anlatmak anlaşılırlığını kolaylaştıracaktır.
G. Sokoroy hakkında kendinin ünlü eseri “Asar”da ünlü Başkurt maarifçisi R. Fahretdinov da yazar . O, G. Sokoroy’un hocalarından başka onun dört defa hac yapması, sefer sırasında hacname yazması hakkında da bilgi verir.
G. Keyekov’un babasının din yolunda manevi gelişmesini anlatan Ayn Er-rıza eserini ilim açısından inceleme G. Sokoroy’un eserlerinin manevi kaynağını anlamaya yardım edecektir.
Bu eseri detaylı inceleme ve modern harflerle yayımlama hem G. Sokoroy’un hayatını ve faaliyetini incelemeye, hem onun manevi gelişme yolunu örnek alarak Ural Volga bölgesinde o zamanlarda yaygın olan sufilik geleneklerinin özelliklerini incelemeye imkan verecektir.

Anahtar Kelimeler

Garifulla Keyekov, Ayn Er-Rıza

Kaynakça

• BAŞKORT EZEBİYETİ ANTOLOGİYAHI. 2 T. XIX Bıuat / Toz. G. B. Hüseyinov, FEHRETDİNOV Riza. Asar. Berense Kitap / İneş Hüz Avtorı G. B. Hüseyinov, Yauaplı Müherrire M. H. Nezergolov. Üfü: Gilem, 2006. 176 B. KEYEKOV Garifulla. Başkort Tarihi ve İrekti Nesebi / Tüz., İneş Hüz Avtorı, Anlatma Bireuse M. H. Nezergolov. Üfü: RFA ÜGU TTEİ, 2011. 112 B. KEYEKOV Garifulla. Gayn Er-Riza. Kazan, 1900. NEZERGOLOV M. Garifulla Keyekov // Başkort Ezebiyeti Tarihi. 2 T.: XIX–XX Bıuat Başı Ezebiyeti. Üfü: Başkortostan Kitap Neşriyeti, 1990. 292–300 B-R. NEZERGOLOV M. H., Z. Y(A). ŞARİPOVA; Baş Hüz Avtorı M. H. Nezergolov. Üfü: Kitap, 2007. 388 B. PİSATELİ Zemli Başkirskoy. Spravoçnik / Sost.: R. N. Baimov, G. N. Gareyeva, R. H. Timergalina. Ufa: Kitap, 2006. 496 S. VİLDANOV E., NEZERGOLOV M. GELİ SOKOROY // Başkort Ezebiyeti Tarihi. 2 T.: XIX–XX Bıuat Başı Ezebiyeti. Üfü: Başkortostan Kitap Neşriyeti, 1990. 185–200 B-R.