BOSNA MUHACİRLERİNİN ANADOLU’DA İSKÂNLARI (1860-1908)

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 8, 72 - 91, 01.08.2017

Erdal Taşbaş

Öz

XV. yüzyılın ikinci yarısında fethedilen ve nüfusunun önemli bir kısmını Müslümanların oluşturduğu Bosna- Hersek, asırlarca Osmanlı idaresinde kalmıştır. 1856 Paris Anlaşması’ndan sonra Bosna-Hersek’teki Hıristiyanlar bağımsızlık amacıyla ayaklanmalar çıkarmışlardı. Bu ayaklanmalar bölgede yaşayan Müslümanların Osmanlı Devleti’ne kitlesel göçlerinin de başlangıcını oluşturacaktır. Arkasından Sırpların faaliyetleri ve Rus politikaları nedeniyle bu göçler aralıksız devam edecektir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonraki koşullardan yaralanan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Hersek’i işgal etmesiyle yüz binlerce Müslüman yurtlarını terk etmek zorunda kalmıştı. Bosna-Hersek’ten yapılan göçler Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun bölgeyi tamamen ilhak ettiği 1908 yılına kadar aralıklarla devam etmiştir.
Müslüman nüfusun varlığı ile elde tutulmaya çalışılan bir bölge olan Bosna-Hersek göçleri Osmanlı Devleti tarafından her zaman hoş karşılanmayan bir durum olmuştu. Osmanlı Devleti göçleri engelleyemediği durumlarda politikaları gereği Bosnalı Müslümanları önceleri Balkanlar’da iskân etmeye çalışmıştır. Ancak toprak kayıpları devam ettikçe ve Balkanlarda iskânlar konusunda Sırplar, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Rusya ile anlaşmazlıklar yüzünden Bosna muhacirlerini Trakya ve Anadolu’da iskân etmek zorunda kalmıştır. Topraklarına gelen muhacirleri sistemli politikalar çerçevesinde iskâna tabi tutan Osmanlı yönetimi, Bosnalı muhacirler ile yakından ilgilenmiştir. Onları İstanbul’dan İç Anadolu’ya, Ege Bölgesi’nden Anadolu’nun güney bölgelerine kadar geniş bir alana yerleştirmiştir. Osmanlı arşiv vesikalarının kullanılmasıyla hazırlanacak bu çalışmada Bosna muhacirlerinin 1908 yılına kadar Anadolu coğrafyasında iskân edildiği yerler tespit edilip bu konudaki bilimsel veriler ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti, Göç, İskân, İskân coğrafyası

Kaynakça

• BOA, A.MKT.MHM, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı) nr. 516/11. nr. 520/7. nr. 520/15. BOA, DH.MKT, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Mektubi Kalemi Evrakı) nr. 2327/136. nr. 2395/29. nr. 2504/102. BOA, DH.TMIK.S, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Evrakı) nr. 34/44. BOA, İ.HUS, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Hususi) nr. 87/1318 Za-35. BOA, MV, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Meclis-i Vükela Mazbataları) nr. 109/52. nr. 118/10. BOA, Y.MTV, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı) nr. 17/11. nr. 203/65. nr. 212/62. BOA, Y.PRK.A, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Maruzatı Evrakı) nr. 12/73. ASEAD CİLT 4 SAYI 8 Yıl 2017, S 72-91 Erdal TAŞBAŞ 89 BOA, Y.PRK.ASK, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat Evrakı) nr. 171/56. AĞANOĞLU, H. Yıldırım. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makus Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2003. AHBAB, Yakup, “Sonu Gelmeyen Misafirlik: Muhaceret Bosna Muhacirlerinin Kosova’da İskanı”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, cilt 1, sayı, 1, Temmuz 2015, ss. 1-9. AKIN, Hatice. Ahmet Cevdet Paşa’nın Bosna Müfettişliği, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2004. AKGÜNDÜZ, Murat. “Osmanlı İdaresi Döneminde Bosna-Hersek”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XVIII, İzmir 2013, ss. 111-130. BAYRAKTAR, Hatice. “Osmanlı’nın Balkanlardan Çekilmesi: Savaşlar, İsyanlar ve Göçler”, Balıkesir Üniversitesi F.E.F. Karesi Tarih Kulübü Bülteni 2007/1, ss. 65-86. BOLAT, Mahmut. “I. Meşrutiyet’ten I. Dünya Savası’na Osmanlı Devleti Dış Politikası’nın Genel Bir Değerlendirmesi”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 1, sayı 1, 2014, ss. 16- 28. Bosna-Hersek ile İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1992. ÇETİN, Atilla. “Rumeli Vilayeti’nin Durumu Hakkında Safvet Paşa’nın II. Abdülhamid’e Sunduğu 1880 Tarihli İki Önemli Arizası”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 15, Sene 1995-1997, ss. 563-571. DEVLET, Nadir. Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999 EREN, Ahmet Cevat. Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası, İstanbul 1966. GEÇER, Genç Osman. “İşgal Sonrası Bosna-Hersek’te Göç Olgusunun Vatan Gazetesine Yansımaları”, Türklük Bilimi Araştırmaları, XXVIII, 2010, ss.191-205. GLENNY, Misha. Balkanlar 1804-1999, Çev. Mehmet Harmancı, Ayhan Matbaası, İstanbul 2001. GÖKBİLGİN, M. Tayyib. “Prof. M. Tayyib Okiç ve Bosna-Hersek Tarihi, Bosna Eyaleti”, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Tayyib Okiç Armağanı’ndan Ayrı Bası, Sevinç Matbaası, Ankara 1978. GÖLEN, Zafer. “1857-59 Bosna Hersek İsyânı”, Belleten, cilt. LXXIII, sayı. 267, Ankara 2009, ss. 465-522. İPEK, Nedim. İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınları, Trabzon 2006. İPEK, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999 JORGA, Nikolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, cilt 2, Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005. KAPTAN, Atike. Geçmişten Günümüze Bosna-Hersek Tarihi ve Türkiye Bosna-Hersek İlişkileri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008. KARPAT, Kemal. Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev. Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003. ASEAD CİLT 4 SAYI 8 Yıl 2017, S 72-91 Erdal TAŞBAŞ 90
• KARPAT, Kemal. Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Çev. Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010. KIRBAÇ, Amra Dedeic. “Boşnakların Türkiye’ye Göçleri”, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, sayı 35, (Mart-Nisan), Kırgızistan 2013. MALCOLM, Noel. Bosna, Çev. Aşkım Karadağlı, Om Yayınevi, İstanbul 1999. MCCARTHY, Justin. Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İnkılap Yayınları, İstanbul 1998. ORUÇ, Hatice. “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı. 18, yıl. 2005, ss. 249-271. Osmanlı Belgelerinde Bosna Hersek, Yay. Hzl. H. Yıldırım Ağanoğlu-Sebahattin Bayram- Mümin Yıldıztaş, Başbakanlık Osmanlı Arşivi D Bşk. Yayınları, İstanbul 2009. SAYDAM, Abdullah. “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti (1856-1876)”, Osmanlı, cilt. 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 677-686. SEL TURHAN, Fatma “Bosna-Hersek’teki Osmanlı Tarihi Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt. 8, sayı. 15, 2010, ss. 231-244. TAŞBAŞ, Erdal. Halifenin Gölgesine Sığınanlar Göçler ve Muhacirin-i İslamiye Komisyonu, Berikan Yayınevi, Ankara 2017. TOĞROL, Beğlan. 112 Yıllık Göç (1878-1989), Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1989. YERASIMOS, Stefanos. Milliyetler ve Sınırlar Balkanlar, Kafkasya ve Orta-Doğu, Çev. Şirin Tekeli, İletişim Yayınları, İstanbul 2002. YILMAZATA, Mehmet. Savaşa Giden Yol 1908 Bosna-Hersek’in İlhakı, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2012.