CUMHURİYET DÖNEMİNDE SOSYAL ALANDA YAPILAN BAZI DEVRİMLERİN RİZE’DEKİ YANSIMALARI (1923-1950)

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 8, 92 - 106, 01.08.2017

Sinan Başaran

Öz

Cumhuriyet döneminin ilk yılları, ağırlıklı olarak batılı tarzda yapılan devrimlerle geçmiştir. İktidar partisi CHP’nin gerçekleştirdiği bu devrimlerin bazıları, toplumun önemli bir kesimi tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Özellikle Şapka İnkılabı sonrasında yurdun bazı bölgelerinde ciddi olaylar yaşanmıştır. Bu çalışmada Medreselerin kapatılması, Şapka İnkılabı, peçe, çarşaf ve kafeslerin yasaklanması ile ezanın Türkçe okutulması düzenlemelerinin Rize’de uygulanışına ve sonrasında yaşananlara değinilmiştir. Ayrıca tüm bu gelişmelerin, Rizeliler nazarında İktidar Partisi’nin popülaritesine olan etkileri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda sosyal ve kültürel anlamda yapılan bu devrimlerin Rize’de genel olarak iyi karşılanmadığı görülmüştür. Özellikle şapka giyme zorunluluğu Rize’de de ciddi bir tepkiye neden olmuştur. Kadınların peçe takma ve çarşaf giymelerinin yasaklanması, halkın genel yapısının muhafazakâr olduğu Rize’de, sadece kadınların değil örtünmeyi bir çeşit namus meseli haline getiren erkeklerin de tepkisine yol açmıştır. Keza medreselerin kapatılması da aynı şekilde büyük tepki çekmiştir. Bu nedenle halk neredeyse her köyde, medrese faaliyetlerini gizlice yürütmüştür. Yine bakıldığında ezanın Türkçe okunmaya başlaması; ibadet için halkın, cami yerine evlerine yönelmelerine sebep olmuştur. Tüm bunlar CHP’yi kimi Rizelilerin gözünde din karşıtlığıyla özdeşleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rize, Devrim, CHP, Şapka, Medrese, Ezan

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.1.0/ 51.306.2 490.01/ 698.375.1. 2. Gazeteler ve Dergiler Yeniyol 82 BCA, 030.1.0/51.306.2; Türk Ceza Kanunu’nun 526. Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, Resmi Gazete, 17 Haziran 1950, s. 1. 83 Hamit Kaspar, kişisel görüşme (1922 doğumlu), 11 Nisan 2014; Bilsel, 2015; Tercüman, 2015. Sinan BAŞARAN 103 ASEAD CİLT 4 SAYI 8 Yıl 2017, S 92-106 Cumhuriyet İstikbal Rize Resmi Gazete Vakit Son Saat Çoruh Zabıt Ceridesi 3. Kitaplar ve Makaleler AK, Orhan Naci. Rize Medreseleri ve Medrese Alimleri, No:2, Rize Halkeğitim Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Trabzon, 1994. ______________ Rize Tarihi, No: 8, Rize: Rize Halk Eğitim Müdürlüğü Yayınları, 2000. ALYOT, Halim. Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, No:1, EGM Polis Akademisi Türk Polis Tarihi Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2008. ATAY, Falih Rıfkı. Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, (t.y.). AYBARS, Ergün. İstiklal Mahkemeleri, c.1-2, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1988. BROCKETT, Gavin D. “Collective Action and the Turkish Revolution: Towards a Framework for the Social History ofthe Atatürk Era, 1923-38”, Middle Eastern Studies, 34, (4), (1998), s. 44-66, http://www.jstor.org/stable/4283969 (7.04.2014). CHP, Cumhuriyet Halk Fırkası Kâtibiumumiliğinin Fırka Teşkilâtına Umumi Tebliğatından Halkevlerini Alakadar Eden Kısım, c.2, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, Ankara, 1933. CÜNDİOĞLU, Dücane. Arasokakların Tarihi, 5. Basım, Kapı Yayınları, İstanbul, 2015. ÇANDARLIOĞLU, Kadir. “Kuran ve Ezanın Yasaklanması”, (2012), http://belgelerlegercektarih.com/2012/04/29/kemal-ataturkun-eseri-kuran-ve-ezanin-yasaklanmasi/, (27.08.2016). DİKİCİ, Ali. “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler” İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi,10,s.77-104,(2006), http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuydta/article/view/1023018856/1023018010 (28.10.2016). _________ “Millî Şef İsmet İnönü Dönemi Laiklik Uygulamaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 42, (2008), s. 161-192. EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, “Cumhuriyetin 75.Yıldönümünde Polis Arşiv Belgeleriyle Gerçekler”, Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Dergisi, No:129, (Özel sayı), (1998), s. 89-91. Sinan BAŞARAN 104 ASEAD CİLT 4 SAYI 8 Yıl 2017, S 92-106
• Sinan BAŞARAN 105 İMECE, Mustafa Selim. Atatürk’ün Şapka Devriminde Kastamonu ve İnebolu Seyahatleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1959. KAPLAN, Leyla. Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960) ̧ Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998. KAR, Fatih Sultan. Rize’nin Yüzü, Rize Dernekler Federasyonu, İstanbul, 2014. KARA, İsmail. İlk Rize Müftüsü Mehmet Hulusi Efendi, Rize Hadisesi Hac Hatıraları, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2004. KARA, İsmail. Kutuz Hoca’nın Hatıraları, Cumhuriyet Devrinde Bir Köy Hocası, 3. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2000. KÖKER, Levent. Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi, 12. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012. “Mustafa Kemal Atatürk ve Rize” http://www.rizenufus.gov.tr/Sayfa/Mustafa-Kemal-Ataturk-ve- Rize-77.html. (14.05.2017). NUR, Rıza. Hayat ve Hatıratım, (Haz: Abdurrahman Dilipak), c.3, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992. PERKER, Z. Sevgen – AKINCITÜRK, Nilüfer. “Geleneksel Cumalıkız Evlerinde Ahşap Konut Sistemi”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16 (1), (2011), s. 41-51. “Rize’de İstid’a Meselesi”, Sebilürreşad, 24 (618), (1340), s. 315. TOPUZ, Ali. Ali Topuz Anlatıyor-1 Değişimi Yaşamaz (1932 1972), (Haz: Hikmet Bilâ), Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul, 2011. YAKUT, 2002’den aktaran: Kadir Çandarlıoğlu, “Atatürk Örtünmeye Karşı Değil miydi?”, (2013), http://belgelerlegercektarih.com/2013/07/01/ataturk-ortunmeye-karsi-degil-miydi/, (25.08.2016). UYAR, Hakkı. “Fes ve Çarşaf Üzerine”, Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye’si, La Turquie Kamaliste, Boyut Yayınları, İstanbul, (2012), https://www.academia.edu/ 21842115/Fes_ve_%C3%87ar%C5%9Faf_%C3%9Czerine (29.06.2016). 4. Kişisel Görüşmeler BENLİ, Şaban. Kişisel görüşme (1931 doğumlu), 14 Mart 2015. BİLSEL, Muhittin. Kişisel görüşme (1917 doğumlu), 19 Aralık 2015. ÇOLAK, Halit. Kişisel görüşme (1928 doğumlu), 20 Mart 2014. ERDOĞAN, Hızır. Kişisel görüşme (1921 doğumlu), 25 Kasım 2015. KASPAR, Hamit. Kişisel görüşme (1922 doğumlu), 11 Nisan 2014. TERCÜMAN, Ekrem. Kişisel görüşme (1940 doğumlu), 16 Nisan 2015.