KUR’AN SOSYOLOJİSİ: İKİ YAKLAŞIM

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 9, 158 - 183, 30.09.2020

Arif Korkmaz

Öz

Genel ve sistematik din sosyolojisinin alt dallarından biri de “İslam sosyolojisi”dir. İslam sosyolojisi, kısaca, İslam dininin sosyolojik olarak incelenmesini konu alır. Bir dinin bilimsel incelemesine, zorunlu ve doğal olarak, o dinin temel kaynaklarının incelenmesi ile başlamak gerektiğinden İslam sosyolojisinin temel referans kaynakları da Kur’an ve Sünnet’tir. Bu bağlamda İslam sosyolojisi de kendi içinde bazı alt çalışma dallarına ayrılmaya ve bu iç uzmanlaşmanın da bir yansıması olarak “Kur’an Sosyolojisi” ve “Sünnet Sosyolojisi” adlı/konulu çalışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu çerçevede Türkiye’de son yıllarda “Kur’an Sosyolojisi” ile ilgili bazı tez, kitap ve makalelerin yazıldığı gözlenmektedir. “Kur’an Sosyolojisi” ile ilgili bu araştırmalarda bu kavram, genel olarak, “Kur’an’da evrensel nitelikli toplumsal yasalar aramak” anlamında kullanılmakta, ancak bu tür bir Kur’an sosyolojisi anlayışına önemli bazı eleştirilerin de getirildiği görülmektedir. Dolayısıyla henüz görece “yeni” bir araştırma alanı olan Kur’an sosyolojisi üzerindeki tartışmaların devam ettiğini söylemek yanlış olmasa gerektir. Bu makale bu alandaki literatür ve tartışmalara bir katkı sunmak amacıyla Türkiye’de yapılan çalışmalarda öne çıkan Kur’an sosyolojisi yaklaşımı ile bu yaklaşıma yönelik eleştirileri özetlemeye ve sonrasında bir diğer Kur’an sosyolojisi yaklaşımını tanıtmaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, İslam sosyolojisi, Kur'an sosyolojisi, Kur'an-ı Kerim

Kaynakça

• BAYYİĞİT, Mehmet (Editör) (2003). Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Konya: Yediveren Kitap.
• BİLGİN, Vejdi (2013). Kur’an’dan Sosyolojik İlkeler Çıkarmanın İmkânı: Sünnetullah Kavramı Çerçevesinde Bir Eleştiri. İslam ve Sosyoloji: Sosyal Bilimlerde İslami Arayışlar. Ed.: İhsan Toker. 2.Bs. Ankara: Eskiyeni Yayınları, ss. 69–90.
• CABİRİ, Muhammed Abid (1992). Vichetü Nazar: Nahve İadati Binai Kadaya’l–Fikri’l–Arabiyyi’l–Muasır. Beyrut: Merkezu Dirasati’l–Vahdeti’l–Arabiyye.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2001). Arap–İslam Kültürünün Akıl Yapısı: Arap–İslam Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi. 3. Bs. Çev.: Burhan Köroğlu vd. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2006). Medhal ile’l–Kur’ani’l–Kerim. Beyrut: Merkezu Dirasati’l–Vahdeti’l–Arabiyye.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2008a). Fehmü’l–Kur’ani’l–Hakim, 1. ed–Daru’l–Beyza: Daru’n–Neşri’l–Mağribiyye.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2008b). Fehmü’l–Kur’ani’l–Hakim, 2. ed–Daru’l–Beyza: Daru’n–Neşri’l–Mağribiyye.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2009). Fehmü’l–Kur’ani’l–Hakim, 3. ed–Daru’l–Beyza: Daru’n–Neşri’l–Mağribiyye.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2013). Kur’an’a Giriş. 3. Bs. Çev.: Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2017a). Fehmü’l–Kur’an, 1. 3. Bs. Çev.: Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2017b). Fehmü’l–Kur’an, 2. 3. Bs. Çev.: Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları.
• CABİRİ, Muhammed Abid (2017c). Fehmü’l–Kur’an, 3. 3. Bs. Çev.: Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları.
• CEBECİ, Lütfullah (1987). Kur’an Sosyolojisi Üzerine Bir Deneme. İslami Araştırmalar, 3, ss. 5–38.
• COŞKUN, Muhammed (2016). Cabiri, Muhammed Abid. TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/cabiri-muhammed-abidi, Erişim Tarihi: 05.04.2020.
• ÇELİK, Celaleddin (1996). Kur’an’da Toplumsal Değişim. İstanbul: İnsan Yayınları.
• ÇELİK, Celaleddin (2003). Kur’an’da Toplumsal Değişme Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Ed.: Mehmet Bayyiğit. Konya: Yediveren Kitap, ss. 117–142.
• DOĞAN, Metin (2003). Kur’an, Peygamber ve Toplum. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Ed.: Mehmet Bayyiğit. Konya: Yediveren Kitap, ss. 25–73.
• GÜNAY, Ünver (1982). Kitap Tanıtma ve Tenkidi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, ss. 245–251.
• GÜNGÖR, Özcan (Editör) (2018). Sosyolojik Kur’an Okumaları. Konya: Kitaparası Yayınları.
• KEMAL (1289 [1873]). “Barika–i Hakikat Müsademe–i Efkârdan Çıkar”. İbret, Numero: 98, 22 Zilkade 1289 [9 Ocak 1873].
• OKUMUŞ, Ejder (1995). Kur’an’da Toplumsal Çöküş. İstanbul: İnsan Yayınları.
• OKUMUŞ, Ejder (2003). Kur’an’da Toplumsal Çöküş. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Ed.: Mehmet Bayyiğit. Konya: Yediveren Kitap, ss. 143–200.
• OKUMUŞ, Ejder (2010). İbn Haldun’da Kur’an’ı “Sosyolojik” Okuma. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. Ed.: Bilal Gökkır vd. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, ss. 339–375.
• ŞERİATİ, Ali (1980). İslam Sosyolojisi Üzerine. Çev.: Kâmil Can. 2. Bs. İstanbul: Düşünce Yayınları.
• TEKİN, Mustafa (2003). Kur’an–ı Kerim’de Sosyal Gruplara Giriş. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Ed.: Mehmet Bayyiğit. Konya: Yediveren Kitap, ss. 75–116.