İBN’ÜL-MEKARİM HASAN’IN KELİLE VE DİMNE’SİNDEKİ MİNYATÜRLERDE BÜYÜK SELÇUKLU MİNYATÜR SANATININ İZLERİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 12, 247 - 282, 31.12.2020

Parisa Sahafıasl

Öz

Büyük Selçuklu dönemine ait minyatürlerden hiçbirinin günümüze ulaşmaması sebebiyle, bu dönemin minyatür özelliklerini ortaya çıkarması doğrultusunda, İncûlular döneminde hazırlanan İbn’ül-Mekarim Hasan’ın Kelile ve Dimne’sindeki minyatürler incelenmiştir. Konusu aile ve siyaset üzerine olan Kelile ve Dimne’nin hikâyeleri, edebi manada oldukça derin bir anlam taşımaktadır. Bu hikâyelerin minyatürleri, ne kadar ilkel görünürseler görünsünler, tarihsel gelişim açısından çok büyük bir önem arz etmektedir. Çin sanatının etkilerinden uzak duran ve asıl kimliğini bulan İncûlular dönemi minyatürleri ve akabinde yüzyıllarca varlığını sürdüren İran minyatür sanatı, Büyük Selçuklu minyatür Sanatı üslubundan izler taşımaktadır. Büyük Selçuklu görsel sanatı, İran ve Türkiye’nin sonraki dönemleri için ilham veren eşsiz bir görsel kaynak olmuştur. Bugün İngiltere Millî Kütüphanesinde bulunan ve Şiraz’da hazırlanan 13506 numaralı (707/1308 tarihli) Kelile ve Dimne nüshasının minyatürlerinin değerlendirmesi sonucunda, Büyük Selçuklu sanatının özellikleri, Moğol minyatür Sanatı başta olmak üzere, daha sonraki dönemlerde devam etmiştir. Ancak İncûlular döneminden sonraki dönemlerden, minyatürlerin daha detaylı çizilmesi, figürlerin gerçeğe daha yakın tasarlanması, kıyafetlerin süslemeleri, taç ve sarıkların çeşitlerinin ve mimari çizimlerinin sayılarının artmasını görmekteyiz. Büyük Selçuklu minyatür sanatından günümüze ulaşan bir eser mevcut olmamakla birlikte, kaynağını Büyük Selçuklu sanatından alan İbn’ül-Mekarim Hasan’ın Kelile ve Dimne’sindeki minyatürler, İncûlular ve sonraki dönemlerin minyatür sanatının temel özelliklerinin oluşturulması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Minyatür, Büyük Selçuklu, İncûlular, Şiraz Ekolü, İran

Destekleyen Kurum

Ondokuz Mayıs Üniversitesi BAP Birimi

Proje Numarası

PYO.ILH.1904.18.002

Kaynakça

• Ajand, Y, (1392 h.ş.). Mekteb-i Nigargeri-i Şiraz. Tahran: Ferhengistan-i Huner.
• Ayetî, A, (1346 h.ş.). Tahrir-i Tarih-i Vassaf. Tahran: İntişarat-i Bünyad-i Ferheng-i İran.
• Beksaç, E, (1999). “İran”, DİA, C. XXII. Türkiye Diyanet Vakfı, DİA, 435.
• El-Cûzcânî, E, (2011). Minhâc-ı Sirâc; Tabakât-ı Nâsırî, Erkan Göksu (çev.). Tokat: Taşhan Kitap Yayınları.
• Fazlullah, R, (2013). Câmiu’t-Tevârih; İlhanlılar Kısmı, İsmail Aka (çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Gürsoy Naskali, E, (2001). Bağımsız Kırgızistan Düğümler ve Çözümler, Türk dünyası edebiyatı dizisi, C. LXXII. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Huddari Nayini, S, (1393 h.ş.). “Nüshayi Diğer be Hat ve Tezhib-i İbn’ül-Mekarim Hasan”, S. LXII ve LXIII, Güzariş-i Miras, 86.
• Ibnü’l-Esir, İ, (2008). el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, Ahmet Ağırakça (çev.), C. X. İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• Karaismailoğlu, A, (2002). “Kelîle ve Dimne”, C. XXV, DİA, 211.
• Kurtuluş, R, (1999). “İncûlular”, DİA, C. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı, 280-281.
• Sandalcı, S, (2007). “Eskiçağ'da Sağ ve Sağ El Kavramının Taşıdığı Anlam”, Afrika Çalışmaları Kongresi, 2607-2615.
• Şîrazî, L, (1345 h.ş.). Mecma'ul-Esnaf (Şehr-Aşub), Seyid Alireza Müctehidzade (der.). Meşhed: Meşhed Üniversitesi Yayınları.
• Zerkub Şirazî, E, (1350 h.ş.). Şîrâzname. Tahran: İntişarat-i Bünyad-i Ferheng-i İran.