1868-1870 YILLARINA AİT TEREKE KAYITLARI IŞIĞINDA BURSA VE RİZE KENTLERİNİN SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEMESİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 554 - 575, 31.07.2021

Sema Keleş Yıldız

Öz

Şer’iyye Sicilleri ya da diğer adıyla Kadı Sicilleri içeriği ile Osmanlı Devleti’nin ekonomik, sosyal, kültürel ve idari yapısına ışık tutan en önemli arşiv kaynakları arasındadır. Bu kaynaklar içerisinde kimi zaman diğer kayıtlarla birlikte tutulmuş olan, kimi zamansa müstakil olarak ayrı bir deftere kaydedilmiş terekeler bu kapsamda çok önemli bilgiler sunmaktadır. Tereke kayıtlarında ölen kişinin ismi, ikametgah bilgisi, her zaman olmasa da kişinin mesleği, varisleri, parasal değerleri ile birlikte geride bıraktığı mallar, borçları ve alacakları ve varsa vasiyeti kaydedilirdi. Bunun yanı sıra defin masrafları ve devlet görevlilerinin aldığı harç ve resimler gibi giderler de yine burada belirtilip, son olarak toplam giderler tüm varlıklardan çıkarılarak varislere düşen hisseler yazılırdı. Kişilerin muhallefatı yaşadıkları çevrenin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısına ilişkin birçok ipucu sağlamaktadır. Kişinin sahip olduğu kıyafetler, ev eşyaları, gıda ürünleri, gayrimenkulleri ve daha birçok malın kaydı kişinin yaşadığı bölgeye ilişkin sosyo-ekonomik bir değerlendirme yapmayı mümkün kılmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin farklı coğrafi bölgelerine ait iki şehrinin, Bursa ve Rize’nin, ekonomik ve sosyal yapısı bahsi geçen tereke kayıtları ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bursa, Rize, Sosyo-Ekonomik Hayat, Tereke Kayıtları

A COMPARATIVE SOCIO-ECONOMIC ANALYSIS OF BURSA AND RIZE CITIES IN THE LIGHT OF THE 19TH CENTURY INHERITANCE RECORDS

Öz

Şer'iyye Sicils, or Judicial Records, are among the most important archival sources that shed light on the economic, social, cultural and administrative structure of the Ottoman Empire. Among these sources, the inheritance records that are sometimes kept together with other records, sometimes independently recorded in a separate sicil provide very important information in this context. In the inheritance records, the name of the deceased, his/her residence information, the profession, heirs, monetary values of the deceased, debts and receivables and will, if any, were recorded. In addition, expenses such as burial expenses and fees received by government officials were also stated here. And finally, the total expenses were deducted from all assets and the shares of the heirs were written in the end. People's assets provides many clues about the economic, social and cultural life of the environment in which they live. The registration of the clothes, household goods, food products, real estate and many other property owned by the deceased makes a socio-economic evaluation of the region where the person lives possible. In this study, the economic and social structure of two cities belonging to different geographical regions of the Ottoman Empire, Bursa and Rize, have been evaluated in the light of the aforementioned inheritance records.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Bursa, Rize, Socio-Economic Life, Inheritance Records

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Meşihat Fonu: Bursa Şer’iyye Sicilleri (BŞS), Defter No: C / 128, MŞH.ŞSC.d..3149.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Meşihat Fonu: Rize Şer’iyye Sicilleri (RŞS), Defter No: 1493, MŞH.ŞSC.d..7204.
• AKGÜN ÖZKAYA, Hatice Gökçen. 18. Yüzyılda İstanbul Evleri: Mimarlık, Rant, Konfor, Mahremiyet, 2015, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• AYDIN, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• BARKAN, Ömer Lütfi. “Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”. Belgeler. C.III, S.5-6, 1966, ss. 1-479.
• ÇAKIR, İbrahim Etem. “Osmanlı Toplumunda Eş ve Çocuk Sayısı, Statü̈, Servet: 1671- 1678 Sofya Örneği”. OTAM. S.31, 2012, ss. 41-60.
• ÇİFTÇİ, Yasemin. Osmanlı İstanbulu’nun İki Asırlık Gayrimenkul Portresi (1500-1700), 2020, Ankara: Gazi Kitabevi.
• DEMİREL, Ömer. “Osmanlı Dönemi Çorum’da Ailenin Demografik Yapısı”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyum. 23-25 Kasım 2007, C.III, ss. 1355-1364.
• DEMİREL, Ömer, Adnan Gürbüz, ve Muhittin Tuş. “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Surecinde Türk Ailesi 1. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.
• DÜZBAKAR, Ömer. “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği”. OTAM, S.23, 2008, ss. 86-100.
• ERTEN, Hayri. Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y.Y. İlk Yarısı). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• FAROQHI, Suraiya Faroqhi. Orta Halli Osmanlılar 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Satışları ve Evler, 2014, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• FAROQHI, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• GÜNDÜZ, Ahmet. “XVIII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Kayseri’de Aile, Evlilik ve Çocuk Sayıları (1775-1800)”. IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri. 10-11 Nisan 2003, ss. 261-265.
• İLTER, Mustafa. “Socio-Economic Structure of 1844‘s Bursa According To Temettuat Register”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2014.
• İNALCIK, Halil. “15. Asır Türkiye İktisadi ve İçtimai Tarihi Kaynakları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. C. 15, S. 1-4, 1953-54, ss. 51-75. http://dergipark.org.tr/iuifm/issue/876/9753 (18.04.2019).
• KARAMAN, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. C. II, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• KARATAŞ, Ali İhsan. “XVIII. Yüzyılda Bursa’da Müslüman ve Gayrimüslim Ailelerin Niceliği”. Bursa Araştırmaları. S.13, 2006, ss. 16-19.
• KELEŞ, Sema. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Rize Ekonomisinde Dokumacılık”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• KELEŞ YILDIZ, Sema. “18. Yüzyılın İlk Yarısında Bursa’da Sosyal ve İktisadi Hayat”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• KURT, Abdurrahman. Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: Sentez Yayıncılık, 2013.
• KURT, Abdurrahman. “Osmanlı Toplumunda Poligami”. Güler Eren (Ed.). Osmanlı Toplum. C.5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, ss. 397-406.
• MARCUS, Abraham. Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep. Mehmet Emin Baş (çev.), İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• ÖZGEL FELEK, Seval. “Doğu Karadeniz Yerel Mimariye Ait Serender ve Dünya’dan Benzer Yapılar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 2020, S. 28, ss. 525-546.
• ÖZTÜRK, Said. “Osmanlı Toplumunda Çok Evliliğin Yeri”, Güler Eren (Ed.). Osmanlı Toplum. C.5, 1999, ss. 407-411.
• ÖZTÜRK, Said. “Tereke Defterlerine Göre XVII. Asırda İstanbul’da Aile Nüfusu, Servet Yapısı ve Dağılımı”. İstanbul Araştırmaları. S.3, Ekim 1997, ss. 21-58.
• ÖZDEĞER, Hüseyin. 1463-1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını, 1988.
• REDHOUSE. Redhouse Sözlüğü Türkçe/Osmanlıca-İngilizce. İstanbul: Sev Yayıncılık, 2014.
• SAMİ, Şemseddin. Kamus-ı Türki. İstanbul: İdeal Yayıncılık, 2015.
• TABAKOĞLU, Ahmet. Osmanlı Mâli Tarihi, Dergah Yayınları, 2016.
• TABAKOĞLU, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.