"ESÂTÎRU’L-EVVELÎN" BAĞLAMINDA KISSA VE MİTOLOJİ İLİŞKİSİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 632 - 661, 31.07.2021

Ramazan Barman

Öz

Öz: Bu çalışma mitolojinin mahiyetini ele alarak “esâtîru’l-evvelîn” ifadesi bağlamında vahiy, kıssa ve mitoloji ilişkisi üzerinde durmaktadır. Kur’an vahyini anlamak için vahyin nazil olduğu toplumun kültürel yapısını ve kutsal saydıkları inançları bilmek gerekmektedir. Kutsal, insan için önemli ve belirleyici bir değerdir. Vahiy, hakikati ifade eden kutsaldır. Mitoloji ise insan kökenli olup ait olduğu toplum ve medeniyetin duygu, düşünce, inanç ve dünya görüşüne ait, insanın kutsal olanla ilişkisine etki eden, kutsallaştırılmış hikâyelerden oluşmaktadır. Kadim toplumlarda motolojik bilgi, bilimsel bilgi şeklindedir. Mitolojiyi yıkmak için gönderilen vahiy tarih boyunca mitolojinin etkilerine maruz kalmıştır. Mitoloji ehl-i kitabın mukaddes kitaplarına girmeye başarmıştır. Kur’an, ehli kitabın kutsal kitaplarındaki bu mitolojik unsurları tashih ederek doğru olan tarihsel vakıayı kıssalar şeklinde tarihsel gerçekliği ile haber vermektedir. Mitoloji, gerçekliği olmayan sahte, uydurma ve kutsal dışıdır. Hakikat olan vahiy ve mitoloji hep birbiri ile çatışma hâlinde olmuştur. İnsan, kendisini bu çatışmanın ortasında bulmuştur. İlk insan Hz. Âdem’den sonra birçok peygamber, tahrif ve mitoslaştırılan ilâhî vahyi, tashih için gönderilmiştir. Vahiy ve mitoloji hakikati ve olayları açıklama iddiası taşımaktadır. Mekke müşriklerinin “esâtîru’l-evvelîn” dedikleri mitolojidir. Mitoloji, profan ve pagan değer yargısı üretmektedir. Vahiy, ilahi hakikattir. Mitoslar kendisine inananlar olduğu müddetçe insanların hayatına ritüel ve seremoniler aracılığı ile girmiştir. Mitoloji ise beşerî kökeni ve içinde taşıdığı şirk unsurları ile batıldır. Mitolojik unsurlar, tefsire tarihsel bilgiler taşıyan israilliyyat şeklinde girmiştir. Vahyin nazil olduğu toplumlarda mitoloji, vahye karşı bir tarihsel bir delil olarak ileri sürülmüştür. Bugün Batı’da mitololi kendisini “kutsal gelenek” olarak kabul ettirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vahiy, , Mitoloji, , Usture, , Kıssa, , Hurafe

Kaynakça

• Albayrak, A. (2017). “Mitolojinin Dini Hayattaki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/54, 955.
• Alıcı, M. (2020). “Posthermeneutica: Postmodern Din Bilimlerinde Hermenötik”, Akra Kültür Sanat Edebiyat Dergisi 8, 21,25.
• Arpaguş, H. K. (2004) “Geleneksel Dinî Kültür Kaynaklarının Değerlendirilmesi 'Hurafe Kültürü ve Mitoloji’ (Mitoloji ve Geleneksel Kültür Kaynaklarımız)”, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Türkiye 1.Dinî Yayınlar Kongresi Tebliğler- Müzakereler 31 Ekim 02 Kasım 2003 /Ankara/633, 196,197.
• Ateş, A. (2014). İslam’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitap Örf ve Adetleri, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Aycan, İ. (2006) Nadr b. Hâris, İslam Ansiklopedisi. ( Cilt.32, s. 280). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bağcı, H. M. (2014).Beşer Olarak Hz. Peygamber, Ankara: Ankara Okulu Yayınları. Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Çorum: Karam Yayınları.
• Bekir T. (2002). Kuddûs, İslâm Ansiklopedisi, 44 c. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 26: 315.
• Bratton, F. G. (1995). Yakın Doğu Mitolojisi, çev. Nejat Muallimoğlu, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları.
• Cabiri, M. A. (1997). Arap-İslam Aklının Oluşumu Tekvînü’l- Akli’l Arabî, çev. İbrahim Akbaba, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Campbell, J. (1994).Yaratıcı Mitolojisi-Tanrının Maskeleri, çev. Kudret Emiroğlu,Ankara: İmge Kitapevi.
• Campbell, J. (1992). Batı Mitolojisi- Tanrının Maskeleri, çev. Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitapevi.
• Camphell, J. (1995). İlkel Mitoloji, çev. Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitapevi.
• Can, Ş. (1994).Klasik Yunan Mitolojisi, İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Carr, E. H. (2011). Tarih Nedir, çev. Misket Gizem Gürtürk, İstanbul: İletişim.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma.
• Charles T. (2006). Modern Toplumsal Tahayyüller, çev. Hamide Koyukan, İstanbul: Metis.
• Cilacı, O. (2001). Dinler ve İnançlar Terminolojisi, Antalya: Damla Yayınevi.
• Çığ, M. İ. (2005). Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, İstanbul: Kaynak Yayınları. Demir, Ş. (2003). Mitoloji, Kur’an Kıssaları ve Tarihî Gerçeklik, İstanbul: Beyan.
• Efendioğlu, M. (2004). “Halid b. Velid’e Yönelik Tenkitlerin Mahiyeti Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi 2/1, 72.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve Din Dışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yay.
• Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu, çev. Ümit Altuğ, Ankara: İmge Kitapevi.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, çev. Sema Rifat, İstanbul: Om Yayınları.
• Eliade, M. (2005). Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi, çev. Mustafa Ünal, Konya: Serhat Kitapevi.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. (1979). Hak Dinî Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Neşriyat.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı, çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret.
• Evkuran, M. (1997). Müslüman Kültürdeki Mitolojik Unsurlar, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• Fayda, M. (1997).Halid b. Velid, İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 289-292;
• Fiske, J. (2007). Mitler ve Mitleri Yapanlar, çev. Şebnem Duran, İzmir: İlya Yayınları.
• Gölçük, Ş. (1995). Esatir. İslam Ansiklopedisi. (Cilt.11, s.359-360). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güçlü, A. (2007). Epistemolojik Engel. Felsefe Ansiklopedisi. (cilt. 5, s.583). Ankara: Ebabil.
• Gündüz, Ş. (1998). “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak Açısından Torah Kıssaları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, 80-85.
• Gündüz, Ş. (1998). Mitoloji ile İnanç Arasında Ortadoğu Dinsel Gelenekleri Üzerine Yazılar, Samsun: Etüt Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2009). “Kutsal Hakkında Konuşmak: Dinsel Söylemde Mitos”, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji 1/1, 17-19.
• Gürkan,S. L. (2012). Vaftiz, İslâm Ansiklopedisi,(Cilt. 42, s.424). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hancerlioğlu, O. (1985). Mit, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar. (Cilt.4, s.166). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Harman, Ö. Faruk; Çelebi, İ. (2000). Hz. İsa, İslâm Ansiklopedisi, ( Cilt. 22, s. 470-473). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hatipoğlu, İ. , Birışık, A. (2001). İsrailiyat, İslâm Ansiklopedisi. (Cilt.23, s.195- 202). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Herve, R. (1973) Dinler, çev. Osman Pazarlı, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Hooke, S. H. (2002).Ortadoğu Mitolojisi, çev. Alaeddin Şenel, Ankara: İmge Kitapevi.
• Isfahani, R. (2015). Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş , Mehmet Yolcu, İstanbul: Yarın.
• İbni Manzur, E. Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, (t.y.). Esatir, Lisânü’l-Arap. (Cilt.4, s.363-364). Beyrut: Darus-Sadr.
• Karaman, H. v.dğr. (2014). Kur’an Yolu, Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kılıç, S. (1993). Mitoloji, Kitabı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerîm, İzmir: Nil Yayınları.
• Kılıç, K. (1994). Tarih Felsefesi Açısından Kıssalar, Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları.
• Malinowski, B. (1990). Büyü Bilim ve Din, çev. Saadet Özkal, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Malinowski, B. (1998). İlkel Toplum, çev. Hüseyin Portakal, Ankara: Öteki Yayınevi.
• Mardin, Ş. (1992).İdeoloji, İstanbul: İletişim.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. (2007). Te’vîlâtü’l-Kur’an, thk. Halil İbrahim Kaçar, 18 c. İstanbul: Daru’l Mizan.
• Mevdûdî, Ebu’l Ala. (1991). Tefhimu’l-Kur’an Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri, çev. Ali Ünal, M. Han Kayani, İstanbul: İnsan.
• Nasr, A. M. (2018). “Arap Edebiyatında Hikâye Ve Kur’ân-ı Kerim’deki Kıssaların Müdafaası”, Ağrı İslâmi İlimler Dergisi, çev. Abdulkerim Seber, 2, 151.
• Özçelik, İ. (1993). Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler, Ankara: y.y.
• Öztürk, M. (2003). “Bilge Kul- Musa Kıssası ve İslam Kültüründe Hızır Mitoso”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 14-15, 248.
• Öztürk, M. (2004). “Kur’an, Kitab-ı Mukaddes ve Sümer Mitolojisinde Hâbil – Kabil Kıssası”, Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1,11.
• Razi, Ebû Abdullah Fahrüddin Muhammed b. Ömer. (1981). Et-tefsîru’l-Kebîr (Mefâtihu’l -Ğayb). Beyrut: Daru’l Fikr.
• Shayegan, D. (2002). Yaralı Bilinç Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni, çev. Haldun Bayrı, İstanbul: Metis.
• Sinanoğlu, M. (2009). Sıbğatullah, İslam Ansiklopedisi. (Cilt.37, s.85). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şehbenderzade, (1326). Tarih-i İslâm, İstanbul: y.y.
• Şener, M. (1996) Gusül, İslâm Ansiklopedisi. (Cilt.14, s.85). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tarakçı, M. (2010). Tahrif, İslâm Ansiklopedisi. ( Cilt.39, s.422). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taş, H. (2000). “Halid b. Velid’in Komutanlığı ve Azledilmesi”, Din ve Bilim Muş Alpaslan Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 3/1, 46.
• Teber, Ö. F. (2008). Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar, Ankara: Aktif Yayınları.
• Tezokur, M. H. (2007). Mitoloji, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay. 9/2, 53.
• Tümer, G. , Küçük, A. (1997). Dinler Tarihi, Ankara: Ocak Yayınları.
• Usta, İ. (2015). İslâm Öncesi Arap Mitolojisi, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.
• Ünal, İ. H. (2016). Hz. Peygamber’i (s.a.v.) Doğru Tanımanın ve Anlamanın Önemi, Prof. Dr. M. Cemal Sofuoğlu’na Armağan, ed. Aynur Çınar, İzmir: Tibyan Yayınları.