BİR SİYASAL İSLAMCININ VESAYETÇİ YAPIYLA MÜCADELESİ: İBRAHİM HALİL ÇELİK ÖRNEĞİ (1983-1998)

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 785 - 819, 31.07.2021

Cihan Daban

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda öncü rol alan vesayetçiler, yeni düzenlemelerle ülkeyi bilfiil yönettiler. Din temelli uygulamaların yasaklanmasına ve dinin devlet kurumlarından arındırılmasına yönelik politikalar uyguladılar. Bu politik uygulamalar 1950’ye kadar devam etti. 1950’de sivil bir yönetim iktidara gelmiş olsa da, 1960 yılında yine vesayet yanlısı gruplar tarafından darbeyle yönetim ele geçirildi. Darbe sonrası Türkiye’de zaman zaman sancılı dönemler yaşanmıştır. Özellikle 12 Eylül ve 28 Şubat olayları bu hususta zikredilebilmektedir. Bu zorlu süreçte bazı partiler kapatıldı. Siyasal İslam kimliğiyle bilinen Milli Selamet Partisi bunlardan biriydi. Siyasal İslamcılar çok geçmeden 1983 yılında Refah Partisi’ni kurdular. Parti, kurulduktan yedi ay sonra 1984 yerel seçimlerinde Şanlıurfa’da İbrahim Halil Çelik adaylığında büyük bir başarı elde etti. Çelik adaylığında 1989 yerel, 1991 ve 1995 genel seçimleri de önemli bir oy farkıyla kazanıldı. Fakat 1995 seçimlerinden 2 yıl sonra 28 Şubat denilen post modern darbe dönemi başlamış, Çelik ve dava arkadaşları büyük bir imtihandan geçmiştir. Bu bilgiler ışığında makale, 12 Eylül-28 Şubat arası dönemde Refah Partisi kimliğiyle akademik camiada pek bilinmeyen, ancak Türkiye’nin siyasetinde Siyasal İslamcı kimliğiyle önemli bir etki bırakan Çelik’in belediye başkanlığından milletvekilliği dönemlerine kadarki süreci ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

12 Eylül, Refah Partisi, Şanlıurfa, İbrahim Halil Çelik, 28 Şubat

Kaynakça

• ACAR Hasan, “Türkiye’de Siyasi Temsil Krizi Bağlamında II. Milliyetçi Cephe Hükümeti ve “Güneş Motel Olayı”nın Değerlendirilmesi”, 1. Bozok Uluslararası Siyaset Bilimi Kongresi: Geçmişten Günümüze Yerel, Bölgesel ve Küresel Krizler, Yozgat Bozok Üniversitesi, 24-26 Ekim 2018.
• AHMAD Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), (çev.) Ahmet Fethi, İstanbul: Hil Yayınları, 1996.
• ASLAN Emel, Türkiye’nin İç Siyasetinde Demokrat Parti (1950-1960), Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• ATATÜRK Gazi Mustafa Kemal, Gençler için Fotoğraflarla Nutuk, XIV. baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• ATEŞ Sinan, “12 Eylül 1980 Darbesi ile 28 Şubat 1997 Darbesi Arasında Din-Siyaset İlişkileri ve Din Eğitimi Politikaları”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 13, Mayıs 2018.
• AVCI Casim, “Hilafet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 17. Cilt, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• BAL Rıdvan, “Atatürk Uluslararası Barış Ödülü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 68, Bahar 2021.
• BAYKUŞ Hüseyin K., Bir Siyasal İslamcının Hikayesi: Çelik, Yayınlanmamış çalışmadan notlar, 2021.
• BAYIR ERLER Özgün, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Solda Partileşme”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No. 45, Ekim 2011.
• BİRLİK Gültekin Kamil, “Celal Bayar’ın Başbakanlığı İsmet İnönü’den Devralması ve Bunun Siyasi Müsteşarlık Üzerine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 46, Güz 2010.
• ÇELİK İbrahim Halil ile röportaj, Eylül 2020.
• ÇETİN Atilla, “İnönü, Mustafa İsmet”, Türkiye Diyanet Vakfı/İslam Ansiklopedisi, 22. Cilt, 2000.
• DURSUN Soner, “Türk Siyasal Hayatında Milliyetçi Cephe Hükümetleri (1975-1977)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, Cilt 7, Sayı 20, Yaz 2018.
• ENGİN Recep Taha, Türk Siyasi Hayatında Milli Görüş Hareketi: Temel Esasları ve Söylevleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2019.
• ERDOĞAN Caner, “Tek Parti İktidarı Dönemi’nde (1923-1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin İdeolojik Değişim ve Dönüşüm Sürecinin Çözümlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 10, Sayı 51, 2017.
• ERKANLI Orhan, Anılar... Sorunlar... Sorumlular, (IV. baskı), İstanbul: Baha Matbaası Yayınları, 1973.
• ERSAL Aytekin, “Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nin Şeyh Sait İsyanı’na Bakışı”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 12, Sayı 24, Güz 2016.
• ERSÖZ Resul, “Klasik İslam Modernizmi’nin Kur’an Yorumlarına Etkisi: Filibeli Ahmed Hilmi ve Mehmet Akif Örneği”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 3, Eylül 2019.
• ERTAN Temuçin Faik, Türk Parlamento Tarihi: TBMM-XX. Dönem (1995-1999) I. Cilt, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, No: 155, 2012.
• FARAÇ Mehmet, “Portre-İbrahim Halil Çelik: Göğsü İmanlı Eli Dumanlı”, (ed.) Mustafa Çalışkan, Konya Federal İslam Cumhuriyeti, Konya: NR Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• FERŞATOĞLU Ali, “Hukukçular: Şahıs Laik Olmaya Zorlanamaz”, (ed.) Mustafa Çalışkan, Konya Federal İslam Cumhuriyeti, Konya: NR Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• GÜLBAY Alper, “Huzursuz Bir Ortaklığın Ses Getiren Hamlesi: CHP-MSP Koalisyon Hükümeti ve Kıbrıs Barış Harekâtı”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmalar Dergisi, Yıl 15, Sayı 30, Güz 2019.
• GÜLEN Ahmet, “Siyasî Partilerin Propagandaları Ekseninde 1977 Genel Seçimi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 65, Güz 2019.
• GÜLER Cağfer, “Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte (1945-1950) Serbest Fırka Deneyiminin İzleri”, Tarih Araştırmalar Dergisi, Cilt 34, Sayı 57, 2015.
• HANİOĞLU M. Şükrü, “İttihat ve Terakki Cemiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi dergisi, Cilt 23, 2001.
• HAYTOĞLU Ercan, “Türkiye'de Demokratikleşme Süreci ve 1945'te Çok Partili Siyasî Hayata Geçişin Nedenleri (1908-1945)”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:3, 1997.
• HONGUR Andaç, 28 Şubat Sürecinde Ordu, Medya ve Siyasal İktidar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• İŞÇİ Hilal, İnönü Döneminde Atatürk İmajı (1938 – 1950), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2011.
• KAN Kürşat, Dış Politikada Liderlik: Fatin Rüştü Zorlu Örneği, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2017.
• KARA Hüseyin, “Tek Parti Dönemi Din Politikası (1923-1946)”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 19, 2017.
• KAYA Mehmet Orhan, “Vesayet Demokrasisi ve Türkiye Örneği”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: XV, Sayı: II, 2013.
• KIRKPINAR Leyla, “Demokrat Parti (DP) ve Din-Siyaset İlişkisi (1946-1960)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: XVIII, No: 36, 2018.
• KURTOĞLU Mehmet, “İbrahim Halil Çelik Röportajı”, Şehir ve İrfan Dergisi, Sayı 4, 2017.
• LİMONCUOĞLU Alihan, “Türkiye’de Üçüncü Yolun Başı; Millet Partisi (1948)”, Akademik Hassasiyetler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 10, 2018. MİLLİYET GAZETESİ, “Korkut Özal Açıklıyor”, 22 Haziran 1994.
• ÖNAL Tekin, “27 Mayıs İhtilali’nin Geride Bıraktıkları ve İnönü Hükümetleri Döneminin Önemli İç Siyasi Gelişmeleri (1961-1965)”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2017.
• SANLI Ferit Salim, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinden Milliyetçi Hareket Partisine Tarihsel Süreç, İdeoloji ve Politika (1960-1969), Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 2017.
• ŞAHİN Enis ve TUNÇ Bilal, “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve DP – CHP Siyasî Mücadelesi (1945-1947)”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2015.
• ŞENOL Cevat, Milli Mücadele Kahramanı: Celal Bayar, İstanbul: Halk Kitabevi Yayınları, 2017.
• TEKİN Yusuf ve OKUTAN M. Çağatay, Türk Siyasal Hayatı, Ankara: Orion Kitabevi Yayınları (3. baskı), 2015.
• TÜRK Üzeyir, Milli Görüş İktidarı: Niçin ve Nasıl, (3. baskı), Necmettin Erbakan Konuşmaları, Ankara: MGV Yayınları, 2019.
• TÜRKEŞ Alparslan, 1944 Milliyetçilik Olayları, İstanbul: Devlet Yayınları, 1988.
• YAHYA Remzi, “Yasak Kitap Operasyonu”, (ed.) Mustafa Çalışkan, Konya Federal İslam Cumhuriyeti, Konya: NR Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• YALANIZ Yusuf, Milli Görüş Partilerinin Eğitim ve Kültür Programları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2011.
• YARICI Müslim, Milli Görüş Hareketinin Fikri Temelleri, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• YILDIRIM Ergün, “İslâmizm, İslâmlaşma ve İttihad-I İslâm”, (ed.) İsmail Kara, Asım Öz, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, 2013.
• YILMAZ Ayfer Genç, “I. Milliyetçi Cephe Hükümeti: Siyasal Şiddet ve Devlet”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, Eylül 2015.