MÂVERDÎ’NİN “el-AHKÂMU’S- SULTÂNİYYE” ADLI ESERİ VE ÖZGÜNLÜĞÜNE İLİŞKİN TARTIŞMALAR

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 3, 53 - 64, 31.07.2022

Azad Jemil Hessen

Öz

Genel manada İslam Hukuk tarihinde, özel olarak da İslam İdare hukuku tarihinde ahkâm-ı sultâniyye denildiğinde akla ilk gelen isim Ebu'l-Hasan el-Mâverdî ve onun kaleme aldığı “el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve’l-Velayatü’d-Diniyye” adlı eseridir. Abbasî yönetimine çok yakın olan Mâverdî, bu çalışmasıyla ümmetin birliğini temin etmeyi ve Abbâsî hilâfetinin meşruiyetini dinî naslar desteğiyle korumayı hedeflediğine işaret etmiştir. Hatta Mâverdî bu eserini, Büveyhî ve Selçuklu hükümdarlarının güçlenmesi karşısında zor günler yaşayan Abbasi halifesinin emri üzerine telif ettiğini açıkça belirtmiştir. Bunun dışında İslam hukuk tarihinde aynı isimle telif edilmiş olan, ama Mâverdî’nin kitabı kadar çok bilinmeyen bir eser daha vardır, o da, zamanında kadılık görevi ifa eden Hanbelî fakihi Ebû Ya’lâ el-Ferrâ’nın el-Ahkâmu’s-Sultâniyye’sidir. Aynı dönemde yaşamış olan iki âlimin telif ettiği eser mukayese edildiğinde aralarında görülen benzerlik şu soruların sorulmasına yol açmıştır: Acaba birbirine çok benzeyen iki eserin hangisi diğerinden önce yazılmıştır? Hangisi diğerinden etkilenmiştir? Biz bu makalemizde, ilgili bazı çalışmalarda üzerinde az durulan ve detaylıca incelenmemiş olan bu meseleyi iki eserde yer alan bazı konuları karşılaştırmak suretiyle değerlendirecek ve sonuç olarak kendi tercihimizi ortaya koyacağız.

Anahtar Kelimeler

el-Mâverdî, el-Ferrâ, Siyaset

Kaynakça

• 1. Adalıoğlu, Hasan Hüseyin, “Siyâsetnâme” DİA, İstanbul, 2009.
• 2. Akbulut, Ahmet, Müslüman Kültürde Kur’an’a Yabancılaşma Süreci, Otto yay., Ankara 2004.
• 3. Apaydın, H. Yunus, “Hz. Peygamber’in Fonksiyonu ve Sünnetin Değeri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 7, Yıl: 1996, s. 159.
• 4. Aydın, Hakkı, İslam Hukuku, Devlet ve Ahkâm-ı Sultaniye İlişkisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, cilt: V, sayı: 2, s. 20.
• 5. Bosworth, C.E. “Nasîhât Al-Mulûk” , EI, (New Edition II), vol. V, p. 984.
• 6. Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), es-Sünen, I-IV, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, el-Mektebetü’l-Asriyye, Sayda-Beyrut, ts.
• 7. Ebû Fâris, Muhammed Abdülkâdir, el-Kâdî Ebû Ya‘lâ ve Kitâbuhu el-Ahkâmü’s-Sultâniyye, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1403/1983.
• 8. Geçit, Mehmet Sâlih, “Mâverdînin Hilâfet Anlayışında Meşruiyet Sorunu” EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 17, Sayı: 57, s. 317.
• 9. Gibb, Harnilton A.R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, çev. Kadir Durak vd., İstanbul 1991.
• 10. Güner, Ahmet, “Maverdi’nin Hilâfet Kuramının Tarihsel Arkaplanına Bir Bakış”, DEÜİFD, sayı: 17, İzmir 2003, s. 232.
• 11. İbn Hallikan, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî (ö. 681/1282), Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân, I-VII, thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• 12. İbn Kādî Şühbe, Ebü’s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımaşkī (ö. 851/1448), Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I-IV, thk. El-Hâfız Abdulalîm Hân, 1. Basım, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut 1407.
• 13. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887), es-Sünen, I-II, thk. M. Fuad Abdülbâki, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Dımaşk, ts.
• 14. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-târîḫ, Beyrut, 1399/1977.
• 15. Kallek, Cengiz, “Mâverdî’nin Ahlâkî, İctimâî, Siyasî ve İktisadî Görüşleri”, Dîvân İlmi Araştırma Dergisi, sayı: 17, 2004/2, s. 228.
• 16. Katib, Ahmed, Sünnî Siyâsal Düşüncesinin Gelişimi: Demokratik Hilâfete Doğru, (Terc. Muhammed Coşkun). Mana Yay., İstanbul, 2010.
• 17. Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî, el-Ahkâmü’s-Sultâniyye, Dâru’l-Hadîs, Kahire ts.
• 18. Mâverdî, el-Ahkâmu's-Sultaniyye, (İslam'da Hilâfet ve Devlet Hukuku), çev. Ali Şafak, Bedir yay., İstanbul 1976.
• 19. Menekşe, Ömer, “İslam Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Mâverdî ve Nizâmülmülk Örneği”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), Sayı: 3, s. 5.
• 20. Özgüdenli, Osman Gazi, “Sultân” DİA, İstanbul, 2009.
• 21. Rosenthal, Erwin, I.J., Ortaçağda İslâm Siyâset Düşüncesi, (Çev. Ali Çaksu). İz Yay., İstanbul,1996.
• 22. Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (ö. 771/1370), Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettah Muhammed el- Hulv, Hecr li’t-tıbâa ve’n-neşr ve’t-tevzî’, 2. Basım, 1413.
• 23. Şafak, Ali, “Ahkâm-ı Sultâniye”, DİA, İstanbul, 1988.
• 24. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî (ö. 279/892), es-Sünen, I-II, Şeriketü Bâbî el-Halebî, Mısır, 1395/1975.
• 25. Üzüm, İlyas, “Hüküm”, DİA, İstanbul, 1998.