YERLİ İKİ TELEVİZYON DİZİSİNİN DİN VE DEĞERLER PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMALI OLARAK İNCELENMESİ: (GÖNÜL DAĞI VE YASAK ELMA ÖRNEKLERİ)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 4, 387 - 416, 30.10.2022

Sare Kaya , Nurten Kımter

Öz

Bu araştırmanın temel amacı, yerli televizyon dizilerinin içeriklerinde yer alan bazı değer ve anti değerleri tespit ederek bu içerikler yoluyla bilinçaltına gönderilen açık veya gizli mesajların birey ve toplumun din ve değer algıları üzerine yaptığı etkiye dikkat çekmektir. Böylece televizyon dizilerinin günümüzde yaşanılan ahlakî erozyona yönelik etkisini ortaya koymak suretiyle bireylerde değer temelli medya okuryazarlığı ile ilgili farkındalık oluşturmaktır. Bu bağlamda çalışmada, hal-i hazırda vizyonda olan ve yüksek reyting oranlarına sahip olan Gönül Dağı (TRT1) ve Yasak Elma (Fox) isimli iki yerli televizyon dizisi din ve değerler perspektifinden ele alınarak karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yönteminin kullanıldığı araştırmada, söz konusu dizilerin 1-15 arası bölümleri izlenerek, içerik analizleri yapılmıştır.
13 değer ve 12 anti değer olmak üzere toplamda 25 farklı değer/ anti değer üzerinden yapılan analizler sonucunda, ‘Gönül Dağı’ dizisinde 795 değer (%79), 214 anti değer (%21) bulgulanırken, ‘Yasak Elma’ dizisinde, 156 değer (%21) ve 588 anti değere(%79) rastlanmıştır. İçerik çözümlemeleri sonucu elde edilen veriler, tablolar halinde gösterilerek yorumlanmıştır. Ayrıca çalışmada, elde edilen verileri desteklemek maksadıyla, söz konusu dizilerin değer ve anti değer temelli sahnelerinde geçen bazı repliklere de yer verilmiştir. Sonuç olarak, Yasak Elma dizisinde anti değerlerin baskın bir biçimde yer aldığı, Gönül Dağı dizisinin ise dinî-ahlakî ve insanî değerlere daha uygun bir zeminde konumlandığı bulgulanmıştır. Araştırma sonucunda, dizilerde değerler yanında, yüksek oranda yer alan anti değerlerin, izleyici üzerindeki olumsuz etkilere neden olabileceği hususuna dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, Değer, Yerli Diziler, Popüler Kültür, Dindarlık, Medya

Kaynakça

• Açar, R. S. (2016). Televizyonun Ergenin Din Algısı ve Ahlakî Tutumu Üzerindeki Etkisi (Muş İli Örneği). Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimer Enstitüsü, Bursa.
• Ayten, A. (2015). Psikoloji ve Din. İz Yayıncılık, İstanbul.
• Bahadır, A. (2005). Çocukluk Dönemi Din ve Değer Yapılanmasında TV Yayınlarının Olumsuz Etkileri ve Çözüm Önerileri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(20), 29-64.
• Bandura, A. (1982). Şahsiyetin Gelişmesinde Başkasının Etkisiyle Olan Öğrenmenin Rolü. Psikolojide Yeni Çalışmalar (XVIII. Milletlerarası Psikoloji Kongresi Moskova,1966) (N. Arkun, Çev., s. 47-48). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• Bulunmaz, B. (2015)."Üniversite Öğrencilerinin Medya Algısının İnsani Değerler Yönünden İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma". C. Gündoğdu ve M. Cengiz (ed.). içinde Uluslararası Sempozyum İnsani Değerlerin Yeniden İnşası (19-21 Haziran 2014 Erzurum) (s. 27-42). Atatürk Üniversitesi Yayınları: Erzurum.
• Büyükbaykal, C. (2005). Kitle İletişim Araçları ve Toplumsal Yaşam. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (21), 71-75.
• Büyükyonca, G. (2019). Türk Televizyon Dizilerinin Geleneksel Türk Aile Yapısına Olan Etkisinin Popüler Kültür Bağlamında İncelenmesi: Bir Aile Dizisi Üzerine Analiz. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Cebeci, S. ve Demir, R. (2018, Nisan). Çizgi Filmler Çocuklara Neyi Vaat Ediyor? Diyanet İlmi Dergi, 54(1), 139-170.
• Cereci, S. (2015). Değerlerin Oluşmasında ve Yitiminde Medyanın Rolü. C. Gündoğdu , ve M. Cengiz (ed.). içinde, Uluslararası Sempozyum İnsani Değerlerin Yeniden İnşası-(19-21 Haziran 2014 Erzurum) (s. 13-26). Atatürk Üniversitesi Yayınları: Erzurum.
• Cevizci, A. (2002). Etiğe Giriş. Paradigma Yayınları: İstanbul.
• Çamdereli, M. (2018). Din Ekranda Nasıl Durur. Ketebe Yayınları: İstanbul.
• Dam, H. (2019). "Din, Ahlak ve Değer". M. Köylü (ed.). içinde Teoriden Pratiğe Değerler Eğitimi (s. 17-35). Nobel Yayıncılık: Ankara.
• Dikmen, F. (2021). "Medya Profesyonellerinin Gözünden Medya-Toplum İlişkisine Değer Odaklı Bir Bakış". H. Meydan (ed.). içinde Medyada Din ve Değerler (s. 81-118). Dem Yayınları: İstanbul.
• el-Buhârî, E. A. (1992). Sahihu'l-Buhârî. Çağrı Yayınları: İstanbul.
• el-Buhârî, M. (2009). Sahih-i Buharî ve Tercümesi. M. Sofuoğlu (çev.). Ötüken Neşriyat: İstanbul.
• Ergen, G. (2015). HierarchicalClassification of Values. International Journal of ProgressiveEducation, Volume 11 Number 3, 162-186.
• Erjem, Y., ve Çağlayandereli, M. (2006). Televizyon ve gençlik: Yerli Dizilerin Gençlerin Model Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 30(1),15-30.
• Fromm, E. (2006). Psikanaliz ve Din. Elif Erten (çev.). Say Yayınları: İstanbul.
• Furat, A. Z. (2009). Yaygın Din Eğitiminde Kitle İletişim Araçlarının Yeri: Televizyon Örneği. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(19), 37-62.
• Güneş, A. (2018). Medyanın Olumsuz Din Algısına Etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), 203-216.
• Güngör, E. (1998). Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. Ötüken Yayınları: İstanbul.
• Hökelekli, H. (2011). Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. Timaş Yayınları: İstanbul.
• Jung, C. G. (2010). Keşfedilmemiş Benlik. B. İlhan ve C. Ener Sılay (çev.). Barış İlhan Yayınevi: İstanbul.
• Karabıyık, S. (2014a). Dizierkil Ailede Baba Rolü. Profil Yayıncılık: İstanbul.
• Karabıyık, S. (2014b). Türk'ün Dizi İle İmtihanı. Profil Yayıncılık: İstanbul.
• Kaymakcan, R. ve Meydan, H. (2016). Ahlak Değerler ve Eğitimi. Dem Yayınları: İstanbul.
• Kımter, N. (2012). Dinî inanç, ibadet ve duanın umutsuzlukla ilişkisi üzerine. Kriter Yayınevi: İstanbul.
• Kocadaş, B. (2005). Kültür ve Medya. Bilig (34), 1-13.
• Köse, A. (2015). Enteller Aleykümselam Der Mi? (5 b.). İz Yayıncılık: İstanbul.
• Köse A. ve Ayten A. (2016). Din Psikolojisi. Timaş Yayınları: İstanbul.
• Köylü, M. (2012). Dünya Dinlerinde Ahlak. Dem Yayınları: İstanbul.
• Kula, N. (2006). "Gençlik Döneminde Kimlik ve Din". H. Hökelekli (ed.). içinde Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi (s. 33-81). Dem Yayınları: İstanbul.
• Kurt, A. O., ve Aykıt, D. A. (2019). Dinler Tarihi. Bilay Bilimsel Araştırma Yayınları: Ankara.
• Mutlu, E. (2005). Globalleşme, Popüler Kültür ve Medya. Ütopya Yayınevi: Ankara.
• Mutlu, E. (2008). Televizyonu Anlamak. Ayraç Yayınları: Ankara.
• Oktay, A. S. (2007). İslam Düşüncesinde Ahlakî Değerler ve Bunların Global Ahlaka Etkileri. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Z. Arslan, & M. Zengin (Dü) içinde, Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu (s. 131-143). Dem Yayınları: İstanbul.
• Özlem, D. (2002). "Değerler Sorununda Nesnelcilik/Mutlakçılık ve Öznelcilik/Rölativizm Tartışması Üzerine". Ş. Yalçın (ed.). içinde Bilgi ve Değer (s. 282-312). Vadi Yayınları: Ankara.
• Postman, N. (2017). Televizyon Öldüren Eğlence: Gösteri Çağında Kamusal Söylem. Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• RTÜK, Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması-2. (2018). Radyo Televizyon Üst Kurulu: https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/Kamuoyu/televizyonizlemeegilimleriarastirmasi2018.pdf (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2021).
• RTÜK, Televizyon Yayınlarında Şiddet Araştırması. (2020). Radyo Televizyon Üst Kurulu: https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/KAMUOYU/televizyon_yayinlarinda_siddet_2020.pdf (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2021).
• Solmuş, T. (2013). Dizilerde Psikoloji ve Anormal Davranışlar. Doruk Yayınları: İstanbul.
• Spranger, E. (2001). İnsan Tipleri. A. Aydoğan (çev.). İz Yayıncılık: İstanbul.
• Tekelioğlu, O. (2017). Televizyon Halleri: Dizi Dizi Türkiye. Habitus Yayıncılık: İstanbul.
• Türkçe Sözlük. (2005). Türk Dil Kurumu (TDK), Ankara.
• Uysal, E. (2003). Değerler Üzerine Bazı Düşünceler ve Bir Erdem Tasnifi Denemesi: İnsani Erdemler- İslami Erdemler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 51-69.
• Uysal, V. (1996). Din Psikolojisi Açısından Dinî Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. Eksen Basım Yayın: İstanbul.
• Yavuz, Ş. (2007). "Değerlerin Şeceresi, Doğası, Sınırı ve Devamlılığı: Değerlerin Dinî ve Sosyal Karakteri ve Sürekliliği". Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu (s. 89-110). içinde Dem Yayınları: İstanbul.
• Yengin, H. (1994). Ekranın Büyüsü. Der Yayınevi: İstanbul.
• Yılmaz, H. (2020). Türkiyede'ki Popüler Televizyon Dizilerinin Çocuklar Üzerindeki Etkilerinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yorulmaz, B. (2013). Din ve Değerler Eğitimi Açısından Caillou Çizgi Filminin Değerlendirilmesi. Diyanet İlmi Dergi, 49(3), 127-143.
• Zengin, F. (2014). Televizyon Dizilerinde Dinin Temsili. M. Çamdereli, B. Ö. Doğan ve N. K. Şener (Ed.). içinde Medya ve Din (s. 73-92). Köprü Kitapları: İstanbul.