Қ.А.Йасауидің Диуани - Хикметіндегі етістіктің сөзжасамы

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 389 - 406, 30.04.2023

Zhuzimkul Baiymbetova

Öz

Мақалада Қ.А.Йасауидің Хикметіндегі етістіктің сөзжасамы қарастырылған.
«Диуани-Хикмет» ескерткішінің тілі қазіргі қазақ тілінің қайнар көзі іспеттес. Орта ғасырларда жазылған шығарманың тілінің фонетикалық жүйесі, лексикалық морфологиялық құрамы, синтаксистік құрылысы, сөзжасам жүйесі тарих бойында даму барысында қазіргі қазақ тіліндегі қалыпқа түскен. «Хикмет» тіліндегі етістіктің сөзжасамы қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің сөзжасамына негіз болған.
«Диуани-Хикмет» - көп зерттеуді қажет ететін дүние. Шығарма діни тұрғыдан да, тілдік тұрғыдан да терең зерттелмеген. «Хикметтегі» септік жалғаулары жеке зерттеу болып қарастырылғанымен, шығарманың сөз таптарына, жалғауларға қатысы арнайы қарастырылмай отыр. Оның үстіне, жұмысты жазу барысында, «Хикмет» тіліндегі араб-парсы элементтерінің қолданылуы өте жиі кездеседі. Бұл мәселе үлкен көлемді еңбек жазуға түрткі болары хақ.

Anahtar Kelimeler

оғыз-қыпшақ тілі, суфизмнің ұраншысы, түркі тілдес халықтар

Қ. А. ЙАСАУИДІҢ ДИУАНИ-ХИКМЕТІНДЕГІ ЕТІСТІКТІҢ СӨЗЖАСАМЫ

Öz

Мақалада Қ.А.Йасауидің Хикметіндегі етістіктің сөзжасамы қарастырылған.
«Диуани-Хикмет» ескерткішінің тілі қазіргі қазақ тілінің қайнар көзі іспеттес. Орта ғасырларда жазылған шығарманың тілінің фонетикалық жүйесі, лексикалық морфологиялық құрамы, синтаксистік құрылысы, сөзжасам жүйесі тарих бойында даму барысында қазіргі қазақ тіліндегі қалыпқа түскен. «Хикмет» тіліндегі етістіктің сөзжасамы қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің сөзжасамына негіз болған.
«Диуани-Хикмет» - көп зерттеуді қажет ететін дүние. Шығарма діни тұрғыдан да, тілдік тұрғыдан да терең зерттелмеген. «Хикметтегі» септік жалғаулары жеке зерттеу болып қарастырылғанымен, шығарманың сөз таптарына, жалғауларға қатысы арнайы қарастырылмай отыр. Оның үстіне, жұмысты жазу барысында, «Хикмет» тіліндегі араб-парсы элементтерінің қолданылуы өте жиі кездеседі. Бұл мәселе үлкен көлемді еңбек жазуға түрткі болары хақ.

Anahtar Kelimeler

Oğuz-Kıpçak dili, tasavvuf sloganı, Türkçe konuşan halklar

Kaynakça

• 1. Бертельс Е. Литература народов Средней Азии// «Новый мир» июль, 1939.
• 2. Чакыр Р. Қ.А.Ясауидің «Хикмет» кітабының қазақ тіліндегі аудармалары және байланыстар проблемасы: ф.ғ.к. диссерт.Алматы,1996.
• 3. Хасенова А. Етістіктің лексика-грамматикалық сипаты. Алматы: «Ғыл-ым»,1971.–305 б.
• 4. Ысқақов А.Қазіргі қазақ тілі.Морфология.Алматы: «Ана тілі»,1991. – 381 б.
• 5. Йасауи Қ.А. Хикмет жинақ.-Алматы: «Жалын»,1998.– 652 б.
• 6. Байымбетова Ж. Қ. А. Йасауидің «Диуани Хикметіндегі» сабақты, салт етістіктердің лексика-грамматикалық көрсеткіштері//Бірінші Халықаралық түркология конгресі.–Түркістан, 2002.
• 7. https://elib.kaznu.kz/app/voyager/books/1443/1528952151769.pdf
• 8. Piriyeva Karaman Sevil., Muhsin Karaman. (Zikirya Jandarbek Zamanhanulı) Hoca Ahmet Yesevinin Türk Tarihindeki Yeri. Astana yayınları/Ankara, 2018.392 s.