OKUL REHBER ÖĞRETMENLERİNİN BAKIŞ AÇISINDAN AKRAN ZORBALIĞI VE ÇÖZÜM YOLLARI

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 87 - 105, 18.10.2023

Adem Bayar , Mustafa Balcı

Öz

Bu araştırmanın amacı; okul rehber öğretmenlerinin bakış açısından akran zorbalığı sorununa dikkat çekmek ve olası çözüm yolları ortaya koymaktır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim deseniyle gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubu amaçlı örneklem yöntemlerinden maksimum örnekleme tekniğiyle oluşturulmuştur. Çalışma grubu, 2022-2023 Eğitim Öğretim yılında Tokat ili Erbaa ilçesinde görev yapan 10 öğretmenden meydana gelmektedir. Veriler için sekiz maddelik açık uçlu sorulardan meydana gelen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Veriler betimsel analiz tekniği ile analiz edilmiştir. Katılımcılar öncelikle zorbalık kavramını; güç ilişkisi, olumsuz davranışlar, saldırıya maruz kalmak ve karşıdaki insanı ezmek olarak tanımlamışlardır. Katılımcılar akran zorbalığının nedenleri olarak; olumsuz anne baba tutumu, gruba ait olma, rol model, mizaç, medya ve empati olarak ifade etmişlerdir. Katılımcıların akran zorbalığının çeşitleri olarak ise; fiziksel zorbalık, psikolojik zorbalık, sözel zorbalık ve siber/sanal zorbalık olarak görüş belirtmişlerdir. Katılımcıların akran zorbalığının sonuçlarına ilişkin görüşleri; özgüven eksikliği, şiddet kültürü, mutsuzluk, dışlanma ve kaygı şeklinde olmuştur. Katılımcıların son olarak akran zorbalığı sorununun çözümü için; aile eğitimleri, bilinçlendirme, ekonomik ilişkiler, yaptırımlar, sosyal medya ve psikolojik destek olarak önerilerde bulunmuşlardır. Sonuç olarak bakıldığında okullarda akran zorbalığı sorunsalının dikkate değer çalışmalarla ele alınarak öğrencilerin fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak sağlam temellerde yetiştirilmesi için çaba harcanması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, Rehber Öğretmen, Zorbalık, Akran Zorbalığı

Kaynakça

• ADA, Ş. (1990). Trabzon ili ortaöğretim okullarında yürütülmekte olan rehberlik hizmetlerinin değerlendirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• AKGÜN, S. (2005). Akran zorbalığının anne-baba tutumları ve anne-baba ergen ilişkisi açısından değerlendirilmesi. (Yayın No. 159978) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ALİKAŞİFOĞLU, M. (2011). Akran istismarı, Türk Pediatri Arşivi Dergisi 46, s. 31-34.
• ALPER, S. (2008). İlköğretimde zorbalık (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• ALUEDE, O. & Egbochuku, E. (2007). The influence of personal characteristics on second¬ary school teachers’beliefs about school guidance and counseling programs. Education, 127(3), 440-446.
• AMETEA, E. S., & Clark, M. A. (2005). Changing schools, changing counselors: A qualitative study of school administrators’conceptions of the school counselor role. Professional School Counseling, 9(1), 16-27.
• AYDIN, G. A. (1987). Öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarına ilişkin algı ve beklentileri. Eğitim ve bilim, 12(65), 61-69.
• BALDRY A. C. ve Farrington, P. D. (2000). Bullies and delinquents: personal characteristics and parental styles. Journal of Community and Applied Psychology, 10, 17–31.
• BARONE, F. J. (1997). Bullying in School: It Doesn’t Have to Happen, The Phi Delta Kappan, 79(1), s. 80-82.
• BAŞARAN, M. (2008). İlköğretim okullarındaki yönetici ve sınıf rehber öğretmenlerinin psikolo-jik danışma ve rehberlik faaliyetlerinden beklentileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• BAŞARAN, A. R., & Baysal, S. (2016). Öğretmen adaylarının ideal bir öğretmen hakkındaki görüşleri. Demirel, Ö. ve Dinçer S. (Ed.), Eğitim bilimlerinde yenilikler ve nitelik arayışı içinde (s. 29- 44). Ankara: Pegem Akademi.
• BERGER, K. (2007). Update on Bullying at School: Science forgotten? Developmental Review, 27, 90–126.
• BÜYÜKKARAGÖZ, S. Ş., Muammer, C. M., Yılmaz, H. ve Pilten, Ö. (1998). Öğretmenlik mesleğine giriş, Mikro Basım-Yayım-Dağıtım, Konya, 198s.
• CRESWELL, J. W. (2014). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çeviri Editörleri: Bütün, M. & Demir, S. B.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• ÇAKMAK, M. (2011). Değişen öğretmen rolleri: Öğretmen adaylarının düşünceleri. Eğitim ve Bilim, 36(159), 1424.
• ÇALIŞKAN, M., Işık, A. N. & Saygın, Y. (2013). Öğretmen adaylarının ideal öğretmen algıları. İlköğretim Online, 12(2), 575-584.
• ÇEPNİ, S. (2005). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (2. Baskı). Trabzon: Pegem Akademi Yayıncılık.
• ÇETİN, Ş. (2001). İdeal öğretmen üzerine bir araştırma. Milli Eğitim Dergisi, 149.
• DOĞAN, S. (2000). Pratik bir sınıf rehberlik ve psikolojik danışma programı. Eğitim Yönetimi Dergisi, 6 (21), 125-140.
• DUE, P., Holstein, B. H. ve Lynch, J. (2005). Bullying and symptoms among school-aged children: international comparative cross sectional study in 28 countries. European Journal of Public Health, 15(2), 128–32.
• ERDEN, M. (1998). Öğretmenlik mesleğine giriş, Alkım Yayınevi, İstanbul, 214s.
• ERKAN, S. (2001). Okul psikolojik danışma ve rehberlik programlarının hazırlanması. Ankara: Nobel.
• ERKAN, S. (1997). İlköğretim öğrencilerinin rehberlik ihtiyaçlarının belirlenmesi üzerine bir araştırma. Eğitim Yönetimi, 3, 333-406.
• ESPELAGE, D. L. ve Swearer, S. M. (2003). Research on school bullying and victimization: what have we learned and where do we go from here? School Psychology Review, 32, 365–383.
• FARRINGTON, D. P. (1993), “Understanding and preventing bullying”, Chicago Journals, 17, s. 381-458.
• FRANKEL, R., & Devers, K. (2000). Study design in qualitative research 1: Developing questions and assessing resource needs. Education for Health, 13(2), 251-261.
• GENÇ, G. (2007). Genel liselerde akran zorbalığı ve yönetimi. (Yayın No. 226994) [Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• GINTER, E., Joseph J. S. & Norman P. (1990). The elemantary school counselor’s role: Percep-tions of teachers, The School Counselor, 38(1), 19-23.
• GÖGEN, H. (1997). Okul rehberlik bürolarının rolü (Eğitim programları içinde yer alan lise 1. sınıflarda gerçekleşme düzeyi). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniver¬sitesi, Kocaeli.
• GÖKLER, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 6 (2), s. 511-537.
• GRINBERG, I., Dawkins, M., Dawkins, M. P. ve Fullilove, C. (2005). Adolescents at risk for violence: an initial validation of the life challenges questionnaire and risk assessment index, Adolescence. 40(159), 573–99.
• GÜRKAN, T., (1993). İlkokul öğretmenlerinin öğretmenlik tutumları ile benlik kavramları arasındaki ilişki, Sevinç Matbaası, Ankara.
• GÜVEN, M. (2005). İlköğretimde çocuğu olan velilerin çocuklarının okullarındaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ilişkin algı ve beklentileri. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• IŞIK, H. (2009). Okul güvenliğinin boyutlarına ilişkin kavramsal bir analiz, İlköğretmen Dergisi, 25, s. 26-31.
• IŞIKTAŞ, S., (2015). Öğretmen adaylarının iyi öğretmen olma ile ilgili görüşleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30 (4), s.119-131.
• JAMES, A. (2010). School bullying. Goldsmiths, University of London, NSPCC, www.nspcc.org.uk.
• KARAKELLE, S., (2005). Öğretmenlerin etkili öğretmen tanımlarının etkili öğretmenlik boyutlarına göre incelenmesi, Eğitim ve Bilim, 30 (135), s. 1-10.
• KARAKUŞ, S. (2008). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların sınıf öğretmenleri ve sınıf rehber öğretmenleriyle yaptıkları konsültasyon çalışmalarının incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• KARAKUŞ ŞAHBAZ, Y. (2019). Ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığı: Adana ili Yüreğir ilçesi pilot çalışma. (Yayın No. 573921) [Yüksek lisans tezi, Çağ Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• KARASAR, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (27. Baskı). Nobel, Ankara.
• KAYA, V. H., Polat, D. & Karamüftüoğlu, İ. O. (2014). Öğretmen adaylarının öğretmen yetiştirme ile ilgili görüşlerinin belirlenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 30, 569-584.
• KEPÇEOĞLU, M. (1999). Rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Alkım.
• KIRK, J. & Miller, M. L. (1986) Reliabilityandvalidity in qualitativeresearch. Beverly Hills, CA: Sage.
• KÖROĞLU, M., (2015). Öğretmen Adaylarının özel alan yeterlilikleri ve öğrenme stili arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 385440) [Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi] Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• KRISTENSEN, S. M. ve Smith, P. K. (2003). The Use of coping strategies by danish children classed as bullies, victims, bully/victims, and not involved, inresponse to different (hypothetical) types of bullying. Scandinavian Journal of Psychology, 44, s. 479–88.
• KUTLU, M. & Güven, M. (2002). Özel ve resmi ilköğretim okulu öğrencilerinin öğretmenlerinden bekledikleri ve gözledikleri rehberlik davranışları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(18), s. 15-24.
• KUZGUN, Y. (2009). Rehberlik ve psikolojik danışma (10. Baskı). Ankara: Nobel.
• MALUWA-BANDA, D. W. (1998). School counselors’perception of a guidance and counseling programme in Malawi’s secondary schools. British Journal of Guidance and Counseling, 26(2), 287-295.
• MUSCARI, M. E. (2002). Sticks and stones: The NP’s role with bullies and victims. Çocuk Sağlığı Dergisi, 16(1), s. 22-28.
• MISHNA, F. (2004). A qualitative study of bullying from multiple perspectives, Children & Schools 26(4), s. 234-247.
• MIZELL-CHRISTIE, C. A. (2003). Bullying: The consequences of interparental discord and child’s self consept, Family Process, 42(2), s. 237–53.
• NEUMAN, W. L. (2012). Toplumsal araştirma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşimlar 3(5). İstanbul: Yayın Odası.
• OLAFSEN, R. N. ve Viemerö, V. (2000). Bully/Victim problems and coping with stres in school among 10-to–12 year old pupils in Aland, Finland, Aggressive Behavior. 26, 57–65.
• OLWEUS, D. (1991), “Bully / victim problems among school children: Basic facts and effects of a school based intervention program”, Pepler ve K. Rubin (Ed.), The development and treatment of childhood aggression, s. 411-448, Hillsdale, NJ: Lawrence, Erlbaum.
• OLWEUS, D. (1993). Bullying At School: What We Know and What We Can Do? Oxford: Blackwell.
• OLWEUS, D. (1994). Bullying at school: basic facts and effects of a school based intervention program, Journal of Child Psychol Psychiatry. 35(7), s. 1171–90.
• OLWEUS, D. ve Mona E. S. (2003). Prevalance estimation of school bullying with the Olweus / Bully Questionnaire, Aggressive Behavior, 29, s. 239–68.
• ÖZABACI, N. ve Acat, B. (2005). Öğretmen adaylarının kendi özellikleri ile ideal öğretmen özelliklerine dönük algılarının karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 42, s. 211-236.
• ÖZDEMİR, T. Y., (2018). Öğretmenlik mesleği ve Türkiye’de öğretmen yetiştirme, eğitim bilimine giriş, Asos Yayınları, Ankara, s. 202-228.
• PATTON, M. Q. (1990). Qualitative evaluation and research methods (2nd ed.). Newbury Park, CA: Sage.
• PATTON, M. L. (2010). Proposingempiricalresearch: A Guidetothefundamentals. Glendale, CA: Pyrczak Publishing.
• PELLEGRINI, A. D. (1998). Bullies and victims in school: A review and call for research. Journal of Applied Developmental Psychology, 19(2), 165–76.
• PEPLER, J. D, Craig, M. W, Jennifer, A., Connoly, A. Y., McMaster, L. ve Jiang, D. (2006). A developmental perspective on bullying, Aggressive Behavior, 32, 376–84.
• PERKINS, H. J. ve Montford, C. R. (2005). The impact of violence on adolescents in schools: a case study on the role of school-based health centers, Nursing Clinics North of America, 40(4), 671–79.
• PİŞKİN, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), s. 531-562.
• POLAT, C. (2007). İlköğretim okulları sekizinci sınıf öğrencilerinin okul psikolojik danışma ve rehberlik servisinden yararlanma düzeylerinin belirlenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• POYRAZ, C. (2007). Orta dereceli okullarda yürütülen rehberlik hizmetleri üzerine bir araştır¬ma (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• RIGBY, K. (1998). The relationship between reported health and involvement in bully/victim problems among male and female secondary school children, Journal of Health Psychology, 3(4), 465–76.
• RIGBY, K. ve Johnson, B. (2005). Student bystanders in Australian schools, Pastoral Care in Education, 23(2), s. 10–16.
• SABAN, A. (2000). Öğrenme öğretme süresi, yeni teori ve yaklaşımlar. Nobel, Ankara.
• SABAN, A. (2004a). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
• SABAN, A. (2004b). Prospective classroom teachers’metaphorical images of selves and comparing them to those they have of their elementary and cooperating teachers. International Journal of Educational Development, 24, 617-635.
• SALMIVALLI, C., Kaukiainen, A., Kaistaniemi, L. ve Lagerspetz, K. (1999). Self evaluated self-esteem, peer-evaluated self-esteem, and defensive egotism as predictors of adolescents’participation in bullying situations. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 1268–78.
• SCHWARTZ, D., Dodge, K. A., Petit, G. S. ve Bates, J. E. (1997). The Early socialization of aggressive victims of bullying. Child Development, 68(4), 665–75.
• SEZGİN, Y. E. (2018). Okulöncesi öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin algı ve görüşleri: Zorbalık davranışları tespitleri, zorbalık davranışları karşısında uyguladıkları stratejiler ve aldıkları önlemler. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), s. 85-104.
• SIDELINGER, D. E., Guerrero, A. P., Rodríguez-Frau, M. ve Mirabal-Colón, B. (2005). Training healthcare professionals in youth violence prevention: an overview. American Journal of Preventive Medicine, 29(5), s. 200–205.
• SUCKLING, A. & Temple, C. (2002). Bullying – A whole school approach, London: Kingsley Publishers Ltd.
• SUNDIN, K. (2005). Developmental guidance program needs as perceived by students and staff at falls high school in international falls (Unpublished master thesis). The Graduate School University of Wisconsin-Stout, Minnesota.
• TAN, H. (1992). Psikolojik danışma ve rehberlik. İstanbul: Milli Eğitim.
• TAŞKAYA, S. M. (2012). Nitelikli bir öğretmende bulunması gereken özelliklerin öğretmen adaylarının görüşlerine göre incelenmesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(2), 283-298.
• TATLILIOĞLU, K. (1999). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık servisinden beklentiler üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• TATLILIOĞLU, K. (2016). Okullarda şiddet ve zorbalık: risk faktörleri, koruma, önleme ve müdahale hizmetleri: Konya örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 209-231.
• VAIL, K. (2005). What do counselors do?. American School Board Journal, 192(8), s. 24–27.
• YAZICIOĞLU, Y. & Erdoğan, S. (2011). SPSS Uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. (3. Baskı), Ankara: Detay Yayıncılık.
• YEŞİLYAPRAK, B. (2003). Eğitimde rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri. Ankara: Nobel.
• YILDIRIM, R. (2012). Akran zorbalığı. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2),39-51.
• YILDIRIM, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (8. baskı) Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• ZALAQUETT, C. P. (2005). Principals’perceptions of elementary school counselors’role and functions. Professional School Counseling, 8(5), 451-457.
• İnternet Kaynakça
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/liseli-kizi-arkadaslari-olduresiye-dovdu-goruntuleri-kavga-grubunda-paylastilar-6889287 adresinden 01.03.2023 tarihinde alıntılanmıştır.
• https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/ortaokul-ogrencileri-birbirine-girdi-sac-saca-kavga-ettiler-2000871 adresinden 01.03.2023 tarihinde alıntılanmıştır.
• SÖZBİLİR, M. (2009) Nitel Veri Analizi, http://fenitay.files.wordpress.com/2009/02/1112-nitel-arac59ftc4b1rmada-veri-analizi.pdf adresinden 20.03.2023 tarihinde alıntılanmıştır.