HZ. HALİD B. VELİD NESLİNDEN MUSA ŞEFİK EFENDİ’NİN ŞECERESİ VE İCÂZETNÂMESİNİN TAHLİLİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 320 - 343, 18.10.2023

Esra Yıldız

Öz

Osmanlı diplomatikasında İcâzetnâme, İslamî eğitimde kişinin yeterliliğini gösteren bir nevi akademik diplomadır. İlk olarak hadis literatüründe kullanılan icâzetnâmeler, alanlarına ve konularına göre farklılık göstermektedir. Şecere ise bir kişinin aile soy kütüğünün ağaç şeklindeki çizimine denmektedir. Şecere yerine soy ağacı, nesepname, nesep hücceti ve silsilename gibi kelimeler de kullanılmaktadır. İlmiye sınıfının özlük dosyalarıyla birlikte icazetname ve şecereleri de Şeyhülislamlık bünyesindeki Sicill-i Ahvâl İdaresi tarafından muhafaza edilmiştir. Sicill-i Ahvâl İdaresi’nin defter ve belgeleri, ulemanın şecerelerinin analizi açısından oldukça mühim kaynaklardır. Çalışmamızda, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış Hz. Peygamber’in ashabından Halid b. Velid’in neslinden Kudüs Mahkeme-i Şer‘iyyesi Başkatibi Musa Şefik Efendi’nin şeceresi ve icazetnamesi tahlil edilmiştir. İcazetnamesindeki bilgiler, Nakîbü’l-eşrâflık tarafından düzenlenen ve tasdiklenen seyyidlik şecereleriyle mukayese edilmiştir. Böylece Halid b. Velid’in neslinden gelen Hâlidîler ile ilgili resmiyet kazanan evrakların Osmanlı diplomatikasında sağlam bir zemine oturtulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi ve Sanatları, Hz. Muhammet, Halid b. Velid, Şecere, İcâzetnâme, Sicill-i Ahvâl.

Kaynakça

• Meşihat Arşivi, Maaş Defterleri, No. 5460, 66.
• Meşihat Arşivi, Tarik Defterleri, No. 13, 2.
• Meşihat Arşivi. (MŞH), SAİD, 114/3, 1299/A.
• Meşihat Arşivi. MŞH, SAİD, 225/14, 3730.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1529/93.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 458/14.
• Meşihat Arşivi. MŞH. SAİD, 225/14, 3730.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 458/14.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1386/80.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1450/114.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1453/74.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1747/98.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1314/27.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1430/26.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1425/23.
• Meşihat Arşivi. MŞH. EO. 1489/77.
• AKDAĞ, H. (2008). İcâzetnâmeler ve Erzurum’da Ahmet Şevki Efendi’ye Verilen Bir Hat İcâzetnâmesi. Ekev Akademi Dergisi, 12/35, 99-112.
• AKPINAR, C. (2000). İcâzet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/393-400. İstanbul: TDV Yayınları.
• ARSLAN, D. (2003). Kıraat İlminde İcâzetnâme Geleneği ve Bir İcâzetnâme Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2, 291-317.
• ATAY, H. (1981). Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazet-nâmeler. Vakıflar Dergisi, 13, 171-235.
• AYAR, T. (2014). Bir Osmanlı Müderrisinin İcâzetnâmesi ve Tarihî Kaynak Değeri Üzerine Bazı Mülahazalar. Turkish Studies Dergisi, 9/1, 43-62.
• BİLGİLİ, İ. (2012). Son Dönem Osmanlı İslâm Hukukçularından Şeyhzade Ahmed Ziya Efendinin Hasan Kudsî Efendiden Aldığı İlmî İcazet. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/1, 21-75.
• BOZKURT, N. (2010) Şecere. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/403. İstanbul: TDV Yayınları.
• DERMAN, U. ve Uzun, M. (1992). Besmele. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/532-537. İstanbul: TDV Yayınları.
• DÜZENLİ, M. (2011). Hadis Öğretiminde İcazet ve İcazetnâmeler. Samsun: Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler, 77-87.
• FAYDA, M. (1997). Hâlid b. Velîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/289-292. İstanbul: TDV Yayınları.
• FAYDA, M. (2005). Hz. Muhammed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/423-428. İstanbul: TDV Yayınları.
• GEMİCİ, N. (2012). Tanzimat Döneminin Filistinli bir Mebusu Yusuf Ziyâeddin el-Halidi (1842-1906), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 179-187.
• IŞIK, A. (2021). Meşîhat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• IŞIK, A. (2018). Mühimme Defterlerinde Ehl-i Beyt ve Nakîbü’l-eşrâflıkla İlgili Hükümler. I. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Mustafa Yiğitoğlu, 125-144.
• IŞIK, A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi ve Meşîhat Arşivindeki Nakîbü’l-eşrâf Defterleri. Alevilik Araştırmaları Dergisi 8, 217-227.
• IŞIK, A. (2016). “Siyâdet Hüccetleri ve İrşâd İcâzetnâmelerinin Semantik ve Sembolik Tahlili”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 11, 129-179.
• IŞIK, A. (2015). Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi ve Nakîbü’l-Eşrâf Kaymakamları. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 10, 185-228.
• KÜTÜKOĞLU, M. S. (1997). Tarih Araştırmalarında Usûl. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• MERTOĞLU, S. (2009). Salâtüselâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/23-24. İstanbul: TDV Yayınları.
• MUHAMMED ABDURRAÛF EL-MÜNÂVÎ EL-HADDÂDÎ. (2005). el-İthâfâtü’s-seniyye bi’l-ehâdîs’el-kudsiyye. Thk. Abdu’l-kâdir el-Arnâûd-Tâlib Avvâd, Beyrut: Dâru’bni Kesîr.
• OĞUZ, M. ve Akgündüz, A. (1998). Hüccet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/446-450. İstanbul: TDV Yayınları.
• SADIK, A. (1980). Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali). İstanbul: Zafer Matbaası.
• SARI, M. A. (2000). İcâzet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/400-401. İstanbul: TDV Yayınları.
• SARIYILDIZ, G. (2004). Sicill-i Ahval Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879-1909). İstanbul: Der Yayınları.
• YILDIZ, E. (2017). Şeyhülislâmlık Belgelerinde Hz. Peygamber’in İlmî Mirası (1879-1924) yılları Seyyid Ulema Biyografileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• YAVUZ, Y. Ş. (1997). Hamdele. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/448-449. İstanbul: TDV Yayınları.