OSMANLI VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ ÇOCUK YETİŞTİRME POLİTİKALARINDA “DARÜ’Ş-ŞAFAKA, DAR’ÜL-ACEZE, DAR’ÜL-HAYR VE DAR’ÜL-EYTAM” KURUMLARININ YERİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 344 - 368, 18.10.2023

Hülya Öztürk , Atiye Emiroğlu

Öz

Tarih boyunca devletler, bekalarını sürdürebilmek amacıyla savaş, barış, askeri ve ekonomik güç, tarımsal alanda kalkınma, sanayide ilerleme, yenilik hareketleri, sağlıklı bir toplum yaratma, sağlıklı ve eğitimli çocuklar yetiştirme yöntemlerine başvurmuştur. Osmanlı Devleti yüzyıllar boyu ayakta durabilmeyi başarabilmiş ve geniş coğrafyada hüküm sürmüş bir imparatorluktur. Birden fazla kıtada hüküm sürmek, ileri görüş, iyi bir yönetim anlayışı, adaletli yaklaşımları gerektirmektedir. Osmanlı Devleti’nin yapıcı kurumlarını miras alan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temel gayeleri ilerleme ve devletin bekasını sürdürme hedefine dayanmaktadır. Her iki devlet, hedeflerini gerçekleştirme sürecinde toplumun sağlığı ve gelişmesi adına çocuk eğitimi ve beden terbiyesi hususunda önemli adımlar atmışlardır. Çalışmanın amacı çocuk bakımı adına tesis edilen Darü’ş-şafaka, Dar’ül-aceze, Dar’ül-hayr ve Dar’ül-eytam kurumlarının kuruluşu, devlet politikalarındaki yeri ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne yansımalarını inceleyerek çocuk yetiştirme politikalarının toplum hayatına katkısını tarih bakış açısıyla değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

darüşşafaka, darüleytam, darülaceze, darülhayr

Kaynakça

• AS, İ. (2020). Bir sosyal hizmet kurumu olarak Dar’ül-eytam (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• AYHAN, H. ve Maviş H. (1994). Dârüşşafaka. İstanbul: TDVİA.
• BCA, 30-1-0-0, 12/69/6, M. 15.03.1947.
• BCA., 180-9-0-0, 15/81/1, M. 26.10.1924.
• BCA., 230-0-0, 135/20/1, M. 19.10.1927.
• BCA., 30-1-0-0, 12/69/6, M. 15.03.1947.
• BCA., 30-10-0-0, 117/816/15, M. 12.06.1926.
• BCA., 30-10-0-0, 117/816/24, M. 08.07.1928.
• BCA., 30-10-0-0, 117/816/7, M. 12.02.1925.
• BCA., 30-10-0-0, 117/816/9, M. 02.09.1925.
• BCA., 30-10-0-0, 117/817/ 3, M. 03.11.1932.
• BCA., 30-10-0-0, 117/817/8, M. 31.12.1934.
• BCA., 30-11-1-0, 2/6/20, M. 16.12.1923.
• BCA., 30-18-1-1, 4/37/3, M. 14.11.1921.
• BCA., 30-18-1-1, 1/28/2, M. 8.8.1923.
• BCA., 30-18-1-1, 11/48/2, M. 15.10.1924.
• BCA., 30-18-1-1, 15/59/18, M. 16.09.1925.
• BCA., 30-18-1-1, 22/75/16, M. 08.12.1926.
• BCA., 30-18-1-1, 6/50/9, M. 13.02.1923.
• BİROL, N. (2017). II. Abdülhamid dönemi hayır kurumlarından Dar’ül-aceze’nin yapımı ve Halil Rıfat Paşa’nın çalışmaları. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5(13), 33-53. Erişim adresi: https://doi.org/10.31126/akrajournal.325711.
• BOA, A.}MKT.MHM, 302/67, H. 1281N01.
• BOA, AMKT.MHM, 439/82, H. 08.12.1285.
• BOA, DH.ŞFR, 63/142, H. 1334C26 52.
• BOA, DH.ŞFR, 64/162, H. 1334B27 53.
• BOA, MF.HYR,1/29, H. 1321.
• BOA. DAGM. MF.İBT, 221/21, H. 12.01.1323.
• BOA., 30-1-0-0, 21, 121/8, M. 15.10.1959.
• BOA., 4160/311929, H. 24.04.1331.
• BOA., A.}MTZ.(04), 111/75, H. 15.12.1321.
• BOA., A.MKT.MHM, 418/57, H. 12.05.1285.
• BOA., A.MKT.MHM, 465/70, H. 10.08.1290.
• BOA., A.MTZ, 182/35, H. 28.10.1313.
• BOA., AMKT.MHM, 423/1, H. 20.06.1285.
• BOA., AMKT.MHM, 469/29, H. 09.10.1290.
• BOA., AMKT.MHM, 500/41, H. 12.08.1307.
• BOA., AMKT.MHM. 480/59, H. 16.04.1293.
• BOA., C.BLD., 16/779, H. 12.1217.
• BOA., DAGM. DH.HMŞ, 3/8, H. 09.05.1335.
• BOA., DAGM. ML.EEM. 472/52,H. 25.03.1320.
• BOA., DAGM. ŞD, 220/16. H. 21.01.1323.
• BOA., DAGM. Y..PRK.HH, 34/79, H. 6.03.1321.
• BOA., DAGM. Y.PRK.MF, 5/15, H. 5.11.1323.
• BOA., DAGM. ZB, 329/133, H. 7.11.1324.
• BOA., DAGM. ZB, 340/56, H. 24.09.1329.
• BOA., DD.MKT, 1766/45, H. 16.02.1308.
• BOA., DH.EUM.6.Şb, 19/10, H. 23.10.1335.
• BOA., DH.İ.UM, 3/ 1, H. 05.09.1340.
• BOA., DH.İ.UM, 19/1, H. 15.11.1336.
• BOA., DH.İ.UM, 5/1, H-24-05-1336.
• BOA., DH.İ.UM, 7/1, H. 05.02.1338.
• BOA., DH.İ.UM.EK, 64/51, H. 16.01.1339.
• BOA., DH.MKT, 113/13, H. 12.10.1311.
• BOA., DH.MKT, 1265/39, H. 30.05.1326.
• BOA., DH.MKT, 1327/38, H. 23.08.1296.
• BOA., DH.MKT, 1399/31, H. 17.05.1304.
• BOA., DH.MKT, 1714/96, H. 15.08.1307.
• BOA., DH.MKT, 1827/85, H. 2.09.1308.
• BOA., DH.MKT, 1946/105, H. 13.10.1309.
• BOA., DH.MKT, 2525/110, H. 08.05.1319.
• BOA., DH.MKT, 2534/12, H. 06.06.1319.
• BOA., DH.MKT, 257/75, H. 05.01.1312.
• BOA., DH.MKT, 613/55, H. 16-08-1320.
• BOA., DH.MKT, 653/16., H. 16-11-1320.
• BOA., DH.MKT. 1356/33, H. 17.10.1303.
• BOA., DH.MKT., 2045/115, H. 07.07.1310.
• BOA., DH.ŞFR, 558/45, R. 02.05.1333.
• BOA., DH.ŞFR, 504/109, H. 27.101331.
• BOA., DH.ŞFR, 531/44, R. 25.06.1332.
• BOA., DH.ŞFR, 54/411, H.29.08.1333.
• BOA., DH.ŞFR, 68/95, H. 25.11.1334.
• BOA., DH.ŞFR, 96/77, H. 04.05.1337.
• BOA., DH.UMVM, 119/23, H. 12.05.1340.
• BOA., DH.UMVM, 164/75, H. 06.09.1339.
• BOA., DH.UMVM, 86/3, H. 28.01.1338.
• BOA., HH.İ,165/2, H. 10:07.1321.
• BOA., HR.SFR.1, 54/83, M. 18.02.1875.
• BOA., İ.DH, 583/40611, H. 02.08.1285.
• BOA., İ.DH, 892/70983, H. 25.10.1300.
• BOA., İ.DH, 918/72836, H. 3.08.1301.
• BOA., İ.DH., 206/11873, H. 18.01.1266.
• BOA., İ.HUS, 110/122, H. 28.07.1321.
• BOA., İ.HUS, 19/46, H. 16.06-.1311.
• BOA., İ.MF, 14/23, H. 20.03.1326.
• BOA., İ.MF, 14/68, H. 07.11.1326.
• BOA., İ.MF, 9/10, H. 18.02.1321.
• BOA., İ.MF, 9/27, H. 17.05.1321.
• BOA., İ.TAL, 349/49, H. 10.08.1322.
• BOA., MB.İ, 16/86, H. 18.05.1278.
• BOA., MB.İ, 22/53, H. 08.05.1285.
• BOA., MF. İBT, 228/78, H. 25.02.1327.
• BOA., MF. İBT, 228/81, H. 25.02.1327.
• BOA., MF.HYR, 10/37 H. 1323.
• BOA., MF.İBT, 10/72, H. 15.06.1294.
• BOA., MF.İBT, 216/93, H. 15.10.1326.
• BOA., MF.İBT, 230/95, H. 03.03.1327.
• BOA., MF.İBT, 235/53, H. 04.06.1327.
• BOA., MF.İBT, 6/101, H. 05.06.1292.
• BOA., MF.MKT, 1214/75, H. 03.05.1334.
• BOA., MF.MKT, 1228/55, H. 26.10.1335.
• BOA., MF.MKT, 15/12, H. 12.10.1290.
• BOA., MF.MKT, 150/24, H. 23.02.1310.
• BOA., MF.MKT, 25/13, H. 01.1292.
• BOA., MF.MKT, 3/134, H. 11.06.1289.
• BOA., MF.MKT, 45/34, H. 11.11.1293.
• BOA., MF.MKT, 45/35, H. 13.11.1293.
• BOA., MF.MKT, 49/24, H. 13.05.1294.
• BOA., MF.MKT, 49/75, H. 18.05.1294.
• BOA., MF.MKT, 53/103, H. 17.02.1295.
• BOA., MF.MKT, 54/39, H. 14.03.1295.
• BOA., MF.MKT, 688/24, H. 26.11.1320.
• BOA., MF.MKT, 742/7, H. 18.07.1321.
• BOA., MF.MKT, 762/4, H. 22-11-1321.
• BOA., MF.MKT, 8/182, H. 17.12.1289.
• BOA., MF.MKT, 845/39, H. 03-02-1323.
• BOA., MF.MKT, 845/39, H-03-02-1323.
• BOA., MF.MKT. 15/102, H. 21.10.1290.
• BOA., MF.MKT., 747/58, H. 13-08-1321.
• BOA., MFÇNKT, 147/53, H. 15.01.1310.
• BOA., MK.MFT, 1098/31, H. 11.01.1327.
• BOA., ML.EEM, 20/7, R. 30.11.1287.
• BOA., ML.EEM, 453/58, H. 23.08.1319.
• BOA., ML.EEM, 472/52, H. 25.03.1320.
• BOA., ML.EEM, 474/ 661903, H. 19.04.1320.
• BOA., MV, 226/23, H. 07.12.1329.
• BOA., MV, 252/111, H. 12.02.1341.
• BOA., MV, 5/16, R. 22.05.1331.
• BOA., MV, 60/48, H. 09.05.1308.
• BOA., MVL, 514/70, H. 23.11.1283.
• BOA., ŞD, 253/27, H. 08.07.1289.
• BOA., ŞD., 719/4, H. 07.11.1303.
• BOA., TS.MA.d, 1472, H. 29.12.1139.
• BOA., TS.MA.d, 1725, H. 29.12.1080.
• BOA., TS.MA.e, 357/35, H. 14.04.1296.
• BOA., Y.A.HUS, 244/46, H. 15.07.1308.
• BOA., Y.A.RES. 29/15, H. 24.07.1302.
• BOA., Y.MTV, 250/69, H. 10-06-1321.
• BOA., Y.PRK. HH, 31/39, H. 02.05.1317.
• BOA., Y.PRK.A, 10/6, H. 27.10.1312.
• BOA., Y.PRK.AZJ, 19/5, H. 03.10.1308.
• BOA., Y.PRK.AZN, 5/33, H. 29.10.1308.
• BOA., Y.PRK.BŞK, 22/8, H. 15.11.1308.
• BOA.; MF.HYR, 24/26, H. 1327.
• BOA.MF.EYT.17.380.
• BOA.MF.MKT.1217.34.067.
• BOA.MF.MKT.1217.34.169.
• BOA.MF.MKT.1217.34.78.
• BOA; MF.HYR, 10/37, H. 1323.
• ÇELİK. İ. (1993). Dâr. c. 8. İstanbul: TDVİA.
• Dar’ül-aceze. (08.05.1931). Cumhuriyet, s. 4. Erişim adresi: https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1931-05-08/4.
• Düstur, T. 2, C. 7, H. 1336, Matbaa-i Amire, Dersaadet. Emlâk ve Eytam Bankası Kanunu. (03.07.1926). Resmi Ceride (S. 389). Erişim adresi:https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc004/kanuntbmmc004/kanuntbmmc00400844.pdf.
• KAPCI, H. Z. (2013). Hz. Osmanlı eğitim sisteminde disiplin: Dar’ül-hayr -i âli örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), 166-180. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex- 1452174625.pdf.
• KARATAŞER, B. (2020). Dar’ül-aceze’nin kuruluş gelir giderleri üzerine bir değerlendirme, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 15 (2), 793-810. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/oguiibf/issue/52621/544249.
• KOCABAŞ, E. (2019). Dilencilik meselesiyle mücadele bağlamında Dar’ül-aceze (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1999). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MMZC, 1332 Senesi Maarif Nezareti Bütçesi, İ. 26, 28 Kânunusani 1331.
• MMZC, D. 3, C. 1, İ. 26, H. 14.02.1334.
• MMZC, İ. 137, C. 6, H. 5.08.1325.
• ÖZTÜRK H. ve Emiroğlu A. (2022). Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ile erken cumhuriyet dönemi çocuk yetiştirme politikaları. Lokman Hekim Dergisi, 12(3), 565-578. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mutftd/issue/72580/1151052.
• ÖZTÜRK, C. (1999). Islahhane. c. 19. İstanbul: TDVİA.
• SOYDAN, A. (2003). Dar’üş-şafakatarihinden kesitler. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (3), 249-267. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/953/10742.
• Şehir ve Köy Yatı Mekteplerinin Sureti İdaresi Hakkında Kanun. (28 Mayıs 1928). Resmi Ceride (S. 611). Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc006/kanuntbmmc006/kanuntbmmc00601229.pdf.
• TBMMZC, İ. 109., C. 18, 109, 22.04.1341.
• TBMMZC, İ. 118, C. 26, 10.06.1341.
• TBMMZC, İ. 64, C. 3, 22.04.1928.
• TBMMZC, İ. 8, C. 7, 10.03.1340, s. 294-295.
• YURTOĞLU, B. (2020). Eğitim tarihimizde bir an: İkinci Meşrutiyet’in ilanı ve Darü’ş-şafaka’nın yeniden kuruluşu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(6). 2437-2449. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefdergi/issue/57154/833962.