CARİ AÇIK – DIŞ BORÇ İLİŞKİSİNİN VAR ANALİZİ İLE İNCELENMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 660 - 673, 18.10.2023

Serdar Erdogan

Öz

Cari açık ve dış borç ekonomilerin temel kronik sorunlarından birisidir. Ayrıca söz konusu iki makroekonomik büyüklük birbiriyle ilişkili olmasıyla birlikte bu ilişkinin yönü de merak konusu haline gelmiştir. Yani kısacası bu çalışmada cari açık kaynaklı dış borç veya dış borç kaynaklı cari açık sorunsalına cevap aranmaktadır.
Cari açık dış borç ilişkisinin ele alındığı bu çalışmada 1975-2021 arası dönem Türkiye için incelenmiştir. Çalışmada inceleme VAR analizi ve VAR nedensellik ile Toda – Yamamoto nedensellik testi yöntemleriyle yapılmaktadır. Çalışmada cari açık artış oranıyla birlikte dış borç artış oranı, dış borç milli gelir oranı ve kısa vadeli borç dış borç oranı değişkenleri bulunmaktadır.
Bu çalışmada elde edilen sonuçlara bakıldığında Cari açık artış oranından dış borç milli gelir oranına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca cari açıktaki değişmelerden kaynaklanan ekonomik etki dış borç üzerindeki değişmeleri açıklamakta daha belirgin bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle dış borcun daha ziyade cari açık kaynaklı olduğu ortaya koyulmaktadır. Aynı zamanda dış borcun etkisine karşılık cari açığın tepkisine göre, cari açıktaki şok etkiye dış borcun tepkisinin daha büyük olduğu da bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cari Açık, Dış Borç, VAR Analizi,, Türkiye

Teşekkür

İyi Çalışmalar Dilerim..

Kaynakça

• ALTINÖZ, U. (2014). Cari Açık Sorununun Temel Nedenleri ve Sürdürülebilirliği: Türkiye Örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 115-132.
• BERKE, B. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Sürdürülebilirliği: Parçalı Eşbütünleşme Analizi. Akdeniz İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18,117-145.
• BREUSCH, T. S. (1978). Testing for autocorrelation in dynamic linearmodels. Australian Economic Papers, 17, 334–355.
• ÇEŞTEPE, H.; Ursavaş, U. & Güdenoğlu, E. (2014). Türkiye’de Cari Açık ve Dış Borç Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Analizi, 1. Karadeniz ve Balkan Ekonomik ve Politik Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: Buluş Matbaacılık, 100-109.
• ÇEŞTEPE, H.; Tay Bayramoğlu, A. & Sümer, E. (2021). Dış borçlanma, iktisadi büyüme, cari açık ve finansal gelişme ilişkisi: Türkiye örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (60), 419-445. DOI:10.18070/erciyesiibd.970296.
• DICKEY, D. A & Fuller, W. A. (1979). Distributions of the Estimators for Autoregressive Time Series with a UnitRoot. Journal of American Statistical Association, 74(366), 427-481.
• ENDERS, W. (2004). Applied Econometric Time Series. Second Edition. In: Wiley Series in Probability and Statistics, John Wiley & Sons, Inc., Hoboken.
• GÖÇER, İ & Mercan, M.(2011). Türkiye Ekonomisinde Cari Açığın Sürdürülebilirliği: Sınır Testi Yaklaşımı. Finans Politik ve Ekonomik Yorumları, 48(256),33-48.
• GODFREY, L. G. (1978). Testing against General Autoregressive and Moving Average Error Models When the Regressors Include Lagged Dependent Variables. Econometrica, 46, 1293–1301.
• GRANGER, C. W. J., (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods, Econometrica, 37, 424-438.
• GUJARATI, D. N. (2003). Basic Econometrics, (4.ed). New York: The Mcgraw-Hill/Irwin Companies.
• JARQUE, M. C. & Bera, A. K. (1980). Efficient Tests for Normality, Homoscedasticity and Serial Independence of Regression Residuals. EconomicsLetters, 6(3), 255–259.
• KONAK, A . (2018). Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri ve Cari Açık-Dış Ticaret Açığı İlişkisi. Econder Uluslararası Akademik Dergi, 2 (2), 163-178.
• KUTLAR, A. (2009). Uygulamalı Ekonometri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• LABONTE, M. (2010). Is the U.S. Current Acount Deficit Sustainable?, CRS Report For Congress, 1-13.
• SEVÜKTEKIN, M. & Çınar, M. (2014). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi Eviews Uygulamalı, 4.Baskı, Dora Yayınları, Bursa.
• ŞAHBAZ, A. (2011). Cari İşlemler Açıklarının Sürdürülebilirliği: 2001-2011 Türkiye Örneği. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3),417-432.
• TARI, R. (2005). Ekonometri, Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 3.B., İzmit.
• TODA, H. Y. & Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference In Vector Autoregressions With Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics. 66, 225-250.
• TURAN, Z. & Barak, D. (2016). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(2),70-80.
• WHITE, H. (1980). A Heteroskedasticity-Consistent Covariance Matrix Estimator and A Direct Test for Heteroskedasticity. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 817-838.
• WORLDBANK, (2023). https://data.worldbank.org/indicator/BN.CAB.XOKA.GD.ZS?view= chart, Erişim Tarihi: 06.05.2023.
• WORLDBANK, (2023b). https://data.worldbank.org/indicator/DT.DOD.DECT.CD?view=chart, Erişim Tarihi: 17.05.2023.
• YAPAR SAÇIK, S. & Alagöz, M. (2010). Türkiye’de Cari İşlemler Açığı Sorunu ve Borçlanma ile İlişkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(2), 113-120.
• YILDIZ, F. (2019). Türkiye Ekonomisinde Diş Borç, Ekonomik Büyüme ve Cari İşlemler Dengesi İlişkisinin Analizi, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (4), 3416-3438.
• YILDIZ, Ş. (2020). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. Journal Of Humanities and Tourism Research,10(2),289-304.
• YÜCEL, F. & Yanar, R. (2005). Türkiye’de Cari İşlemler Açıkları Sürdürülebilir Mi? Zaman Serileri Perspektifinden Bir Bakış. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 483-492.