ÇAĞDAŞ SANATTA NESNEL GERÇEKLİĞİN ÖTESİNİ SUNMA ARACI OLARAK “AŞKINLIK” KAVRAMI

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 455 - 473, 18.10.2023

Aşkın Bahadır

Öz

Aşkın ve aşmak kavramlarından türeyen ‘aşkınlık’ kavramı “aşkın olma durumu” anlamına gelmektedir. Aşkın kavramı ise, ‘benzerlerinden üstün’ ve “çok fazla” gibi anlamları tanımlamaktadır. Aşkınlık kavramı Felsefe alanında üstünde oldukça yaklaşımlar geliştirilmiş bir kavramdır. Bu bağlamda, felsefi yaklaşımda en genel anlamda aşkınlık kavramının, “Bilincin dışında, varlığın ötesinde olma durumu” olarak açıklandığı görülmektedir. Sanatsal alanda ise; aşkınlık kavramı, deneyimlenen dünyanın ötesinde olma ya da üstüne çıkarak aşkın dünyaya ulaşmanın ruhsal etkileriyle ortaya koyulan sanatsal ürünleri açıklamak adına kullanılmaktadır. Sanatta aşkınlık sanatçının kendisini aşma durumudur ve iyi olarak nitelendirilebilecek sanatsal ürünler, alıcı/izleyiciye de bu aşkınlık durumunu hissettirmektedir. Aşkın olma ve yücelik gibi kavramların sanatçıya atfedilmesi yeni bir durum olmamakla birlikte, sanatçının dünyayla ilişkili anlamların üstüne çıkmasını nitelendirmektedir. Dünyanın tanığı olan sanatçı, tanıklığını nesneyle ilişkisiz bilgi ve nesnenin üretimiyle ilgili öznel yargılardan uzaklaştırmalıdır. Böylelikle, sanatsal üründe deneyimlenen aşkınlık ortaya çıkabilmektedir. Aşkınlık ve sanat her zaman ilişki içerisinde olmuştur. Gerçekliğin temsilini ortaya koyma görevi yüklenen sanat, aynı zamanda fiziksel dünyanın ötesinde olma çabasıyla izleyicide çeşitli duygu durumlarını oluşturabilmekte ve nesnel dünyanın sınırlarının ötesine geçerek bir şeyleri izleyiciye aktarabilmektedir. Sanatsal eserin etkisi bağlamında izleyici yüksek bilinç düzeyine ulaşarak aşkınlaşabilmektedir. Plastik sanatlarda aşkınlık, sanatçının kendisini aşması ve faklı teknik ve yöntemlerle eser ortaya koyması olarak da açıklanabilmektedir. Bu sayede sanatçı, sınırları aşarak yeni ve tek olanı ortaya koymaktadır. Aşkın (Transcendent) sanatın, yaratma süreci, zihinde canlandırma, tasarım nesneleri, organik olanın sonluluk (ölümlülüğü) ve hacimsel, mekânsal, zamansal açıdan görünüşün ötesi yani zorunluluğun, sonsuz, ölümsüz, görünüş ötesi, mutlak, soyut olandır. Bu bağlamda, araştırmada, sanatta ve çağdaş sanatta örnekleme alınan eserler üstünde, aşkınlık kavramı arayışları ve bu kavramla ilişkili ortaya koyulan eserlerde nesnel gerçeklik dışında bir gerçekliğin-transendental durumu irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Sanat, Aşkınlık, Nesnel Gerçekliğin Ötesi, Sanatsal Aşkınlık

Kaynakça

• ACAR, S. M. (2016). Levinas’ta Aşkınlık Düşüncesine Giriş. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (27), 93-110.
• AKARÇAY KARATAŞ, B. (2022). Yaşama Atfedilen Anlamın, Amacın ve Şema Alanlarının Psikolojik Belirtiler Üzerine Etkisinde öz Aşkınlığın ve Psikolojik Zihinliliğin Aracı Rolü Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora tezi.
• ANLI, Ö. F. (2012). Levinas’ın Aşkınlık ve Yükseklik Kavramları Bağlamında “Ben”in Monadlaşması ve Ontolojinin Şiddeti. POSSEIBLE, (1), 12-32.
• AYDIN, G. (2018). Aşkınlık Bağlamında İki Düşünür: Platon ve Levinas. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 13(26), 457-480.
• AYTEKİN, A. (2015). Resı̇m Sanatında Ben’ı̇n Aşkınlığı Kavramı. V. Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu (asos). 242-257. 25-26-27 Ekim 2015. İtanbul.
• BAHADIR, A. (2015). Carl Gustavjung: Akademı̇k Kı̇şı̇lı̇ğı̇ ve Dı̇n Anlayışı. Dogu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni, 639. Editör: Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları.
• BAHADIR, A. (2022). Lisansüstü Sanat Eğitimi Programlarında Otobiyografik İfade Olanaklarına Dayalı Çağdaş Sanat Uygulamalarının Psikanalitik ve Otoetnografik Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora tezi.
• BALANUYE, Ç. (2008). Beden ve Aşkınlık. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 49-59.
• BERGANDE, W. (2014). The Liquidation of Art in Contemporary Art. Nordic Journal of Aesthetics, (48).
• CEVİZCİ, A. (2017). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• DEDE, E. (2021). Hiçlik ve Boşluk Kavramlarına İlişkin Çağdaş sanat Örnekleri. Sanat ve Tasarım Dergisi, 11(2), 384-399.
• DÖNMEZ, İ. E., Dönmez, I. (2013). Ağaç Kabuğunun Yapısı ve Yararlanma İmkânları: 2010 Yılı Çınar Ağacı Örneği, SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 14: 156-162.
• ERGÜN, C. (1996). Çağdaş Sanatta Anlatım Ögesi Olarak Ateş (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi (Turkey)).
• GİRGEN, F. (2022). Sanatta hayvanların varlığının Joseph Beuys’un eserleri üzerinden incelenmesi. Kesit Akademi Dergisi, 8 (30), 406-447.
• GÜÇLÜ, A., Uzun, E., Uzun, S., & Yolsal, Ü. H. (2008). Felsefe Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• INWOOD, M. (2000). Zamansallık Aşkınlık ve Özgürlük. Çev: Birsen Durmaz. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi. 1/1. Sf: 37-44.
• KAHRAMAN, J. (2011). Resim Sanatının Ezoterik Boyutları. Abbant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KARACOŞKUN, M. D. (2015). Erıc Fromm. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni, 639. Editör: Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları.
• KAZGAN, G. (2000). İktisadi Düşünce (9. baskı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• KİLİMCİ, P. Anish Kapoor’un Leviathan Adlı Eserinde Yücelik, Bellek ve Aşkınlık Kavramları Üzerine, Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 3(4). 153-166.
• KOLAY, R. (2021). Anselm Kiefer’in Manzara Betimlemelerinde Kara Romantizm Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SANCU, O. (2021). Sanat Nesnesi Algısında Yalınlık. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SARIÇAM, H. Kavramsal açıdan öz-aşkınlık. Güncel Psikolojik Kavramlar 2 Benlik, Editör: Ahmet Akın 212. Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük.
• URL 1: (https://arkeofili.com/tarih-oncesi-donemden-11-magara-sanati/ Erişim Tarihi: 08.04. 2023).
• URL 2: (https://www.sanatinoykusu.com/yaklasik-300-figuru-iskelenin-uzerine-yatarak-tek-basina-tamamlayan-michelangelo-sistine-sapeli/ Erişim Tarihi: 09.04.2023).
• URL 3: (http://www.milliyetsanat.com/haberler/plastik-sanatlar/-yildizli-gece-vincent-van-gogh-/5120 Erişim Tarihi: 15.05.2023).
• URL 4: (https://mariasspiceden.com/2014/10/01/review-anselm-kiefer-at-the-royal-academy/#jp-carousel-448 Erişim Tarihi: 09.05.2023).
• URL 5: (https://www.thetimes.co.uk/article/damien-hirst-natural-history-review-a-sad-zoo-of-spliced-animals-carved-up-in-the-name-of-cash-fxkx56kn6 Erişim Tarihi: 11.05.2023).
• URL 6: (https://publicdelivery.org/olafur-eliasson-the-weather-project/ Erişim Tarihi: 12.05.2023).
• URL 7: (https://www.guggenheim.org/exhibition/bill-viola-going-forth-by-day).
• URL 8: (https://anishkapoor.com/684/leviathan Erişim Tarihi: 13.05.2023).
• ÜNLÜ, M. M. (2019). Rönesans’ta Sanat Eğitimi. Atlas Journal, 5(18), 235-252.
• WORRINGER, W. (1985). Soyutlama ve Özdeşleyim, çev. İsmail Tunalı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• YILDIRIM, C. (2018). Vincent Van Gogh’un Sanatında Özdeşleyim ile Varılan Aşkınlık ve Günümüz Doğa Sanatı. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 4(2), 604-622.