ÜSTBİLİŞSEL STRATEJİLERE DAYALI BİLİMSEL OKURYAZARLIK PROGRAMININ GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 1163 - 1181, 18.10.2023

Rukiye Aydoğan , Tuba Bağatarhan

Öz

Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinde üst bilişsel stratejilere dayalı bilimsel okuryazarlık programının geliştirilmesi ve etkisinin incelenmesidir. Araştırma Aydın ili Efeler ilçesinde bir lisede 9. sınıfta öğrenim görmekte olan 22 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. 2022-2023 eğitim öğretim yılında gerçekleştirilen çalışmada, Zimmerman’ın öz düzenleme modeli esas alınarak üstbilişsel stratejilere dayalı bilimsel okuryazarlık programı geliştirilmiş ve program uygulanmıştır. Araştırmada karma araştırma desenlerinden eş zamanlı üçgenleme tasarımı kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda deneysel desen türlerinden tek gruplu ön test- son test zayıf deneysel desen kullanılırken, nitel boyutunda ise fenomenolojik desenden yararlanılmıştır. Deneysel süreçte program 4 hafta boyunca haftada 3 gün bir ders saati uygulanmıştır. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen makale değerlendirme formu, öz değerlendirme anketi ve görüşme formu kullanılmıştır. Ayrıca programa katılan öğrenciler ve uygulayıcı öğretmen ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Nicel verilerin analizinde IBM SPSS 23 programı kullanılarak ortalama ve standart sapmalar hesaplanmıştır. Nitel verilerin analizinde ise MAXQDA Nitel Veri Analiz Programı ve MS Excel programları kullanılarak betimsel analizler yapılmıştır. Analizlerden elde edilen verilere göre, deneysel çalışmaya katılan öğrencilerin üstbilişsel stratejileri kullanmaya başladıkları ve bilimsel okuryazarlığa yönelik ifadelerinin arttığı tespit edilmiştir. Araştırma bulguları üstbilişsel stratejilere dayalı bilimsel okuryazarlık programının lise öğrencilerinin üstbilişsel stratejileri kullanma becerilerinin gelişimine katkı sağladığını göstermektedir. Bu çalışmada oluşturulan program ile öğrencilerin üstbilişsel farkındalıklarını geliştirmek amacıyla eğitim alanında kullanılabilecek bir kaynak sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

üstbiliş, üstbilişsel farkındalık, üstbilişsel okuma stratejileri, bilimsel okuryazarlık, strateji öğretimi

Kaynakça

• Ak, Ö. (2019). Yalan Hakkındaki Doğrular- Bilim Yalan İçin Ne Diyor? Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 622, 38-46.
• Akar, M. (2009). Sesli ve sessiz okumanın anlamaya etkisi üzerine bir araştırma. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Akpunar, B. (2011). Biliş ve Üstbiliş (Metabiliş) Kavramlarının Zihin Felsefesi Açısından Analizi. Electronic Turkish Studies, 6(4), 353-365.
• Aktaş, B. Ç. (2015). Türkiye’de Eleştirel Okuma Kapsamında Gerçekleştirilen Çalışmaların İncelenmesi. Akademik Araştırmalar Dergisi, 67, 217-232.
• Ateş, S. (2013). Eleştirel Okuma ve Bir Beceri Olarak Öğretimi. Turkish Journal Of Education, 2(3), 40-49.
• Aydoğan, R.& Gündoğdu, K. (2018). Öz Düzenleyici Öğrenmeye Yönelik Değerler Eğitimi Programının Öğrencilerin Akademik Başarı, Demokratik Tutum ve Yaşam Boyu Öğrenme Kazanım Algıları Üzerine Etkisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Aydın, S., & Demir, T. (2014). Öz-düzenlemeli Öğrenme. Pegem Akademi.
• Baki, Y. (2019a). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Üst Bilişsel Okuma Stratejilerinin Okuma Motivasyonu Üzerindeki Etkisinde Sınıf Düzeyinin ve Cinsiyetin Rolü. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 50(50), 15-42.
• Baki, Y. (2019b). Türkçe dersi 8. sınıf kitabındaki metinlerin okunabilirliği. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(1), 30-46.
• Başbay, M. (2013). Epistemolojik inancın eleştirel düşünme ve üstbiliş ile ilişkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 38(169), 249-262.
• Bedir, S. B., & Dursun, F. (2019). Üstbilişsel Okuma Stratejileri Öğretiminin Öğrencilerin Üstbilişsel Farkındalığı, İngilizce Okuma Başarısı ve Öz Yeterliklerine Etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 48(222), 185-211.
• Benzer, E. (2020). Bi̇li̇msel okuryazarlik ve medya okuryazarliği arasindaki̇ i̇li̇şki̇: Fen bi̇lgi̇si̇ öğretmen adaylari örneği̇. Araştırma ve Deneyim Dergisi, 5(1), 10-23.
• Brozo, W. G., & Simpson, M. L. (1995). Readers, teachers, learners: Expanding literacy in secondary schools. Englewood Cliffs NJ: PrenticeHall.
• Commander, N. E., & Valeri-Gold, M. (2001). The learning portfolio: A valuable tool for increasing metacognitive awareness. The Learning Assistance Review, 6(2), 5-18.
• Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative, And Mixed Methods Approaches (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Creswell, J. W. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri. Siyasal Kitapevi
• Durant, J. (1994). What is scientific literacy?. European Review, 2(1), 83-89.
• Dündar, P. (2018). En Sevdiğimiz Konu: Kendimiz- En Sevdiğimiz Yer: Sosyal Medya. Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 603, 54-59.
• El-Hindi, A. E. (1997). Connecting reading and writing: College learners’ metacognitive awareness. Journal of Developmental Education, 21(2), 10-17.
• Epçaçan, E. (2018). Dönüşümsel öğrenme modelinin 6. sınıf fen bilimleri dersinde öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerine ve bilişötesi farkındalıklarına etkisi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Siirt Üniversitesi.
• Fırat, T., & Ergül, C. (2020). 3D strateji öğretiminin öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin bilişsel ve üstbilişsel stratejileri kazanmalarına etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(3), 1390-1406.
• Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitivedevelopmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906-911.
• Fogarty, R. (1994). How to Teach for Metacognition. Palatine, Ill: IRI/Skylight.
• Günay, D. (2007). Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual.
• Karabay, A. (2015). Eleştirel okuma eğitiminin üst bilişsel okuma stratejileri ve medya okuryazarliği üzerindeki etkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(4), 1167-1184.
• Karatay, H. (2010). İlköğretim Öğrencilerinin Okuduğunu Kavrama ile İlgili Bilişsel Farkındalıkları. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 457-475.
• Ocak, M.E. (2021). Kuantum Mekaniği ve Beyin. Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 645, 44-58.
• Özçelik, P. (2019). Biliş üstü yönlendirmelerle zenginleştirilmiş açık uçlu deneylerin 6.sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına, biliş üstü becerilerine ve eleştirel düşünme eğilimlerine etkisi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Özen, F., & Durkan, E. (2016). Üst bilişsel Okuma Stratejileri Kullandırma Ölçeğinin Geliştirilmesi, Bir Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Electronic Turkish Studies, 11(14), 565-586.
• Patton, M. Q. (2005). Qualitative Research. New York: John Wiley & Sons, Ltd.
• Pintrich, P.R. ve De Groot, E. V. (1990). Motivational and Self-Regulated Learning Components of Classroom Academic Performance, Journal of Educational Psychology, 82(1), 33-40.
• Pintrich, P.R., Smith D.A.F., Garcia T. & McKeachie W.J. (1993). Reliability and Predictive Validity of the Motivated Strategies for Learning Questionnaire (MSLQ), Educational and Psychological Measurement, 53, 801-803.
• Sakız, G. (2014). Öz düzenleme. Öğrenmeden Öğretime Öz düzenleme Davranışlarının Gelişimi, Stratejiler ve Öneriler. Nobel Akademi.
• Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Sternberg, R.J., (1997). Thinking Styles. Cambridge: Cambridge University Press
• Şahin, C. T., Say, Ö. (2010). İlköğretim Öğrencilerinin Bilimsel Okur Yazarlık Düzeylerinin İncelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 6(11), 223-240.
• Winnie, P. H. (1995). Inherent Details in Self-Regulated Learning. Educational Psychologist, 30, 173-187. http;//dx.doi.org/10.1207/s15326985ep3004_2
• Yıldırım, A. ve Şimşek, A. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Zimmerman, B.J. (1990). Self- Regulated Learning and Academic Achievement: An Overview. Educational Psychologist, 25 (1), 3-17.
• Zimmerman, B.J. (1998). Developing Self-Fulfilling Cycles Of Academic Regulation: An Analysis Of Exemplary İnstructional Models. In D.H. Schunk and B.J. Zimmerman (Eds.), Self regulated learning: From Teaching To Self-Reflective Practice (pp.1-19). New York: The Guilford Press.
• Zimmerman, B.J. (2001). Theories of Self-Regulated Learning And Academic Achievement: An Overview And Analysis. In B.J. Zimmerman and D.H. Schunk (Eds.), Self Regulated Learning And Academic Achievement: Theoretical perspectives (pp. 1-37). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Zimmerman, B. J. (2002). Becoming Sef Regulated Learner. Theory into Practice. 2(41),64-70.