İLK DÖRT YÜZ YILLIK TEFSİR LİTERATÜRÜ VE SÖZLÜKLERDE YARATILIŞ AYETLERİNDE “BEŞER” KELİMESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 118 - 130, 01.05.2024

Ali Rıza Çelik

Öz

İlâhî vahye muhatap olan Arapların bu süreç zarfında kullandıkları dilin incelenmesi Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılması açısında büyük önem arz etmektedir. Hicri ilk dört yüz yıllık dönem sözlük ve tefsir kitaplarını inceleyerek ele aldığımız “beşer” kelimesinin isim olarak Arapça sözlüklerde insan anlamına geldiğini görmekteyiz. İnsan için tekil, ikil ve çoğul kiplerde değişmeden kullanılan bu kelime canlıların görünen dış kısmını oluşturan deri anlamındaki “beşerat(un)” kelimesinin de çoğulu olarak kullanılır. Kelimenin incelenen sözlüklerde anlam genişlemesine uğramamış olduğu kanaatimizin oluştuğunu söylememiz mümkündür. İncelediğimiz dönem Müfessirleri tarafından bu kelime kullanılmış olduğu ve ele aldığımız Kur’ân ayetlerindeki bağlamlarına göre: “Âdem”, “Âdem’in sulbündeki nutfe”, “Âdem’in zürriyyeti, soyu”, “insan”, “kullar”, “beşer”, “mahluk, mahlukat” ile “nesem” gibi kelime ve ifadelerle tefsir edilmiştir. Tüm bunları insanı temsil etmekle birlikte tefsire ayet bağlamının gereği olarak yansıdığı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Beşer, İnsan, Tefsir, Âdemoğlu, Mahlukat

THE WORD "BASHAR" IN CREATION VERSES IN THE FIRST FOUR HUNDRED YEARS OF TAFSIR LITERATURE AND DICTIONARIES

Öz

Kaynakça

• Cevherî, İsmail b. Hammâd el-Fârâbî, Ebu Nasr. (1407/1987). es-Sıhâhu Tacu'l-Luga ve Sıhâhu'l-Arabiyye. (Thk. Ahmed Abdulgafur 'Attâr). (6 cilt). Beyrut: Dâru’l-İlmi li'l-Melâyîn.
• Ebu Ubeyde, Ma'mar b. el-Musennâ, el-Basrî. (1381). Mecâzu'l-Kur'ân. (Thk. Muhammed Fuat Sezgin). Kahire: Mektebet'ul Hâncî.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed, el-Herevî, Ebu Mansur. (2001). Tehzîbu'l-Luga. (Thk. Muhammed 'İvad Mur'ib). (8 cilt). Beyrut: Dâru İhyâi't-Turasi'l-Arabî,
• Halil, b. Ahmed b. Amr b. Temim, el-Ferâhîdî, el-Basrî, Ebu Abdurrahman. (ts.). Kitabu'l-Ayn. (Thk. Mehdi el-Mahzumî, İbrahim es-Sâmirrâî). (8 cilt). Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl,
• Huvvârî, Hud b. Muhakkem. (1990). Tefsiru Kitab Allahi’l-Aziz. (Thk. Balhacc b. Said Şerîfî). (4 cilt). Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Ğarb'il-İslâmî, 1. baskı.
• İbn Abbas, Abdullah b. Abbas b. Abdulmuttalib, el-Kuraşî, el- Hâşimî’ye (1412/1992) nispet edilen, Tenvîru'l-Mikbâs min Tefsiri İbn Abbas, (drl. Mecdu'd-Din Ebu Tâhir Muhammed b. Yakub el-Fîrûzâbâdî). Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. Baskı.
• İbn Dureyd, Muhammed b. el-Hasan, el-Ezdî, Ebu Bekr. (1987). Cemharatu'l-Luga. (Thk. Remzi Munir Ba'labakî). (3 cilt). Beyrut: Dâru’l-İlmi li'l-Melâyîn.
• İbn Ebi Zemenîn, Muhammed b. Abdullah b. İsa b. Muhammed, el-Merrî, el-İlbîrî, el-Ma‘ruf bi’l-Mâlikî. (1423/2002). Tefsiru'l-Kur'âni'l-‘Azîz. (Thk. Ebu Abdullah Hüseyin b. ‘Ukkâşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz). Kahire: el-Fâruq el-Hadise.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya, el Kazvînî, er-Râzî, Eb'ul-Hüseyn. (1399/1979). Mu'cemu Makâyîsi'l-Luga. (Thk. Abdusselam Muhammed Harun). (6 cilt). Dâru’l Fikr.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya, el Kazvînî, er-Râzî, Eb'ul-Hüseyn. (1406/1986). Mucmelu'l-Luga li ibn Fâris, (Thk. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan). (2 cilt). Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 2. baskı.
• Kûfî, Furat b. İbrahim b. Furat, Ebu'l Kasım. (1432/2011). Tefsir Furat el-Kûfî. (Thk. Muhammed el-Kâzım). Beyrut, Lübnan: Muessesetu't-Tarihi'l-Arabî, 1. baskı.
• Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Ebu Mansur. (1426/2005). Tefsiru'l-Mâturîdî (Te’vîlâtu Ehli's-Sunne). (Thk. Mecdî Basellum). Beyrut: Dâru’l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. baskı.
• Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr, el-Ezdî, el-Belhî, Ebu'l-Hasan. (1423h.). Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. (Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte). Beyrut: Dâru İhyâi't Turâs, 1. baskı.
• Nebhâ, Hıdır Muhammed. (1428/2007). Tefsiru'l-İmâmi Caferi's-Sâdık Aleyhi’s-Selam ve Yelihi Hurafetu't-Tefsiri's-Sufî inde'l-İmâmi's-Sâdık Aleyhi’s-Selam. Beyrut, Lübnan: Dâru'l Hâdî, 1. baskı,
• Sahib b. Abbâd, İsmail b. Abbâd b. el Abbâs, Ebu'l Kasım, et-Tâlıkânî. (1414/1994). el-Muhît fi'l-Luga. (Thk. eş-Şeyh Muhammed Hasan Âl Yâsîn). Âlemu’l Kutub, 1. baskı.
• San‘anî, Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî, el-Yemânî, Ebu Bekr. (1419). Tefsiru Abdurrezzâk. (Thk. Mahmud Muhammed A‘bduh). (3 cilt). Beyrut: Dâru’l Kutubi'l İlmiyye, 1. baskı.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim, Ebu'l-Leys. (1413/1993). Tefsiru’s-Semerkandî, Bahru'l-Ulum, (Thk. Ali Mohammed Muavvad, Adil Ahmed Abdulmevcud, Zekeriya Abdulmecid en-Nevvatî). (3 cilt). Beyrut, Lübnan: Dâru’l Kutubi'l İlmiyye, 1. baskı.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğalib el-Âmilî, Ebu Ca‘fer. (1422/2001). Câmiu‘l-Beyân fî Te’vîli'l-Kur'ân. (Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et Turkî). (26 cilt). Dâru Hecer li't-Tıbâ'a ve'n-Neşr ve't-Tevzi' ve'l-İ'lâm, 1. baskı.
• Yahya b. Sellâm b. Ebi Sa‘lebe, et-Temîmî bil velâ’, el-Basrî. (1425/2004). Tefsiru Yahya b. Sellâm. (Thk. Hind Şilbî). Beyrut: Dâru’l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. baskı.