HIRİSTİYANLIĞIN NECRÂN’A GİRİŞİ VE GELİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 188 - 205, 01.05.2024

Yaşar Üner

Öz

Hıristiyanlığın Güney Arabistan’a ilk kez Necrân üzerinden girdiğiyle ilgili olarak hem Hıristiyanların hem de Müslümanların –kendi itikatlarıyla uyumlu— rivayetleri bulunmaktadır. Fakat tarihî veriler göz önünde bulundurulduğunda Hıristiyanlığın Güney Arabistan’a Necrân üzerinden girmeyip, Hıristiyan tüccarların yol uğrağı olan liman şehirleri üzerinden plansız bir şekilde girdiğini söylemek mümkün görünmektedir. Bununla birlikte Hıristiyanlığın Güney Arabistan’daki gelişim sürecinde Necrân oldukça etkili bir pozisyonda yer almıştır. İslâm öncesi dönemde bölgenin en önemli ticaret şehirlerden biri olan Necrân üzerinde hâkimiyet kurmak ve burada kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden bir toplum inşa etmek isteyen Bizans, Monofizit Habeşliler vasıtasıyla Hıristiyanlığın orada varlık göstermesi ve gelişmesi için planlı misyon hareketlerini desteklemiştir. İlerleyen süreçte Sâsâniler aynı amaç doğrultusunda himayesinde bulunan Nestûriler vasıtasıyla bölgeye etki etmeye çalışmıştır. Bu mücadeleler nedeniyle bölgede büyük bir kaos oluşmuş ve sonuç olarak “Necrân Katliamı” gerçekleşmiştir. Katliamdan sonra bölgeye sırasıyla Habeşliler ve Sâsâniler hâkim olmuş ve bu durum Habeşliler döneminde Monofizitliğin, Sâsâniler döneminde de Nestûriliğin bölgedeki hâkim mezhep olmasını sağlamıştır. Müslümanların bölgeye hâkim olmasıyla birlikte buradaki Hıristiyanlık zayıflamış ve önceki görünürlüğünü kaybetmiştir. Sonuç olarak, sunî ve pragmatik bir biçimde desteklenen ve yaygınlık kazanan dinlerin/mezheplerin “taşıma suyla değirmen dönmez” misali varlıklarını uzun süre devam ettirmeyeceklerini söylemek mümkün görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Necrân, Hıristiyanlık, Monofizitlik, Nestûrilik, Habeşliler, Bizans, Sâsâniler.

Etik Beyan

Bu makale yazarın 2023 yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda tamamladığı “Tarihsiz Hakikat’in İzinde: Tarih ve Teoloji Aksında Necrân Hıristiyanları” adlı Doktora tezinden üretilmiştir.

A STUDY ON THE ENTRY AND DEVELOPMENT OF CHRISTIANTY IN NAJRAN

Öz

There are narrations of both Christians and Muslims - in line with their own beliefs - that Christianity first entered Southern Arabia through Najran. However, considering the historical data, it seems possible to say that Christianity did not enter Southern Arabia through Najran, but in an unplanned manner through the port cities that were frequent stops of Christian merchants. At the same time, Najran occupied a very influential position during the development of Christianity in Southern Arabia. Byzantium, which wanted to dominate Najran, one of the most important commercial cities of the region in the pre-Islamic period, and to build a society that acted in line with its own interests there, supported planned mission movements for Christianity to exist and develop there through the Monophysite Abyssinians. In the following period, the Sassanids tried to influence the region through the Nestorians under their protection for the same purpose. Due to these struggles, great chaos occurred in the region and as a result, the "Najran Massacre" took place. After the massacre, the Abyssinians and Sassanids dominated the region, respectively, and this made Monophysiteism during the Abyssinian period and Nestorianism the dominant sect in the region during the Sassanid period. With the dominance of Muslims in the region, Christianity here weakened and lost its previous visibility. As a result, it seems possible to say that the religions/sects that are supported and widespread in an artificial and pragmatic way will not continue their existence for a long time, just like "the mill does not rotate with transport water".

Anahtar Kelimeler

Najran, Christianity, Monophysitism, Nestorianism, Abyssinians, Byzantium, Sassanids.

Kaynakça

• al- Nahee, Owed Abdullah. “The Christians of Najran: The Debate On Muslim-Christians Views On Their Doctrines Of Jesus Christ/525-661 CE”. 1- 9. Wales: University Of Wales Trinity St. David, 2016.
• al- Nahee, Owed Abdullah. “The Historical Development of Paganism in Najran, during the Pre-and Early Islamic Era (524-641 AD)”. Proceedings Of The Eight Saudi Students Conference In The UK. ed. Neil Alford – Jean Frechet. 13- 24. London: Imperial College Press, 2016.
• Arslantaş, Nuh. Hz. Muhammed Döneminde Yahûdiler. Ankara: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Aydın, Mahmut – Duran, Asim. Kur’an ve Hıristiyanlar (Kur’an’ın Geliş Ortamında Hıristiyanların İnançları, İbadetleri ve Kutsal Metinleri). İstanbul: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Christides, Vassilios. “The Dawn of the Urbanization in the Kingdom of the Himyarites in the 6th Century and in the Light of Byzantine Hagiography”. Interrelations Between the Peoples of the Near East and Byzantium in the Pre-Islamic Times. ed. Vassilios Christides. 25- 48. Cordoba: CNERU, 2015.
• Christides, Vassilios. “The Himyarite-Ethiophian War And The Ethiophian Occupation Of South Arabia In The Acts Of Gregentius (ca 530 AD)”. Annales d’Ethiophie 9 (1972), 115-146.
• Çağatay, Neşet. İslam Dönemine Dek Arap Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989. et- Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir. Tarih-i Taberî Tercemesi, çev. Mehmed Eminoğlu. 3 Cilt. Konya: Sebat Basımevi, 1973.
• Fayda, Mustafa. İslamiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Greenslade, W.G. “The Martyrs Of Nejran”, The Moslem World 22/3 (1932), 264- 275.
• Günaltay, Mehmet Şemsettin. İslam Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Günaltay, Şemsettin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. sad. M. Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi, Hayatı ve Eserleri. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• İbn Hişam, Hz. Muhammed’in Hayatı (es-Siret’ün-Nebeviyye). çev İzzet Hasan – Neşet Çağatay. I Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 1992.
• Jeffrey, Arthur. “Christianity In South Arabia”. Anglican Theological Review 27/3 (Temmuz 1945), 193-216.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Ebrehe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/ 79- 80. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Lankina, Anna. Reclaiming The Non-Nicene Past: Theophilus The Indian And Ulfila The Goth As Missionary Heroes. Florida: University Of Florida, Master’s Thesis, 2011.
• Moberg, Axel. The Book Of The Himyarites- Fragments Of A Hitherto Unknown Syriac Work, London: Oxford University Press, 1924.
• Nebes, Norbert. “The Martyrs Of Najran An The End Of The Himyar: On The Political History Of South Arabia In The Early Sixth Century”. In The Qur’an In Context. Ed. Angelika Neuwirth. 26- 59. Leiden: Brill, 2011.
• Pseudo-Dionysius Of Tel-Mahre Cronicle Part III. çev. Witold Witakowski. Liverpool: Liverpool University Press, 1996.
• Shahid, Irfan. “İslam ve Doğu Hıristiyanları: Mekke-Miladi 610-622”. çev. Zekiye Sönmez. Dini Araştırmalar Dergisi 20/51 (2017), 187- 209.
• Shahid, Irfan. The Martyrs Of Najran New Documents. Bruxelles: Societe Des Bollondistes, 1971.
• Sönmez, Zekiye. İslam’ın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadası’nda Hıristiyanlık. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Sönmez, Zekiye. “Necrân’da Hıristiyanlık ve Hz. Muhammed’in Necrân Hıristiyan Din Adamlarıyla Münasebetleri”. UÜİFD 26/2 (2017), 117- 147.
• Temir, Hakan. “İslam’dan Önce Necrân Şehri”. ed. Terane Nagiyeva. 146- 157. Batumi, Georgia: ISPEC Publishing House, 2020.
• Trimingham, J. Spencer. Christianity Among The Arabs In Pre-Islamic Times. Beyrut: Longman London Librairie Du Liban, 1. Basım, 1979.
• Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler (Hicri 7.- 11. Yıllar). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 1. Basım, 2019.
• Van Der Horst, Pieter W. “Jews And Christians In Conclift In Ancient Himyar (Yemen)”, NTT Journal Of Theology And The Study Of Religion 69/3 (2015), 181- 189.
• https://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1994_1_8_Papathanasiou.pdf 14/10/2022.
• http://richardfrye.org->Arabia_before_Islam.pdf 21.09.2022.