ÜLÜ’L-AZM PEYGAMBERLERİNİN BENZERLİKLERİ: KISSALARI BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 4, 62 - 88, 30.10.2024

Sümeyye Betül Ekinci

Öz

Kur'an'ın kıssalarının çoğunluğunu oluşturan peygamber kıssaları, insanlara Allah'a kulluk etmeleri için yol gösteren peygamberlerin misyonlarını ve yaşamlarını detaylandırır. Yüce Allah, her topluma bir peygamber gönderdiğini vurgulamıştır. Bu peygamberlerin bazıları Kur'an'da isimleriyle anılmış, bazıları ise zikredilmemiştir. Kur'an'da anlatılan peygamber kıssaları, peygamberlerin mücadeleleri, kişisel özellikleri ve davranışları gibi birçok özellikte benzerlik gösterir. Adına Kur’an da yer verilen peygamberlerin tebliğ faaliyetleri, ibretlik hayat hikâyelerinin bir kısmının ayrıntılı biçimde, bir kısmının ise özet olarak aktarıldığı görülmektedir. Kur’ân-ı Kerim’de peygamber kıssalarına yer verilen bir takım peygamberler için ülü’l-azm nitelendirmesinin yapıldığı görülmektedir. Kıssaları bağlamında benzeyen yönlerinin tespiti, sayıları ve isimleri konusunda muhtelif görüşler bulunan peygamberlerin kimler olduğu hususunu ele alınmasını gerekli kılmaktadır.
Ayetler ışığında değerlendirilen ülü’l-azm nitelendirmesine tabi olan peygamberlerin Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz. Musa, Hz. İsa ve Hz. Muhammed olduğu yönündeki görüş isabetli görünmektedir. Bu minvalde İslam'ın beş büyük peygamberi olarak bilinen ülü'l-Azm peygamberlerinin kıssaları incelenmiştir. Ailevi açıdan benzerlikleri, akrabalarıyla yaşadıkları imtihanlar ve gönderildikleri toplumların özellikleri ele alınmıştır. Bu peygamberlerin tebliğ süreçlerinde karşılaştıkları zorluklar; yalancılıkla, sapıklıkla, büyücülükle, delilik ve Allah adına yalan söylemekle itham edilmeleri, taşlanma ve ölüm tehditleriyle karşı karşıya kalmaları gibi olaylarla örneklendirilmiştir.
Çalışmada, ülü’l-azm peygamberlerin tebliğ yöntemleri açısından birbirine benzerlikleri, duaları ve istekleri incelenmiştir. Ülü'l-azm peygamberlerin, kavimlerinin hidayeti ve istiğfarı için dua etmeleri, peygamberlik görevlerini başarıyla yerine getirmek için Allah'a yönelmeleri vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Kıssa, Peygamber Kıssaları, Ülü’l-Azm Peygamberleri, Hz. Muhammed (s.a.v.)

Kaynakça

• Akıncı, Adem "Kur'ân'daki Kıssalar ve Din Öğretimindeki Yeri". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/13 (2004), 42-64.
• Aruçi, Muhammed. “Ülü’l-Azm Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/294-295. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Aydemir, Abdullah, İslami Kaynaklara Göre Peygamberler, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Bursevî, İsmail, Hakkı, Rûhu'l- Beyân Tefsiri, 10 cilt. İstanbul: Damla Yayınları, 2012.
• Berki, Ahmet Himmet ve Osman - Keskioğlu, Hatemu’l Enbiya Hz. Muhammed ve Hayatı. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebî Abdillah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’tTe’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi'tTürâsi'l-Arabî, 1418/1998.
• Cilacı, Osman. “Dua Maddesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9./529-530. İstanbul: DİB Yayınları, 1994.
• Ebu’l-Fidâ İsmail bin Ömer bin Kesir el-Kureyşî ed-Dımeşkî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. Riyad: Dâru’l Taybe, 2., 2008.
• Ferâhidi, el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm, Kitabu'l- Ayn, thk İbrahim ed-Darimi, 8 cilt. Beyrut: Darü'l- Kütübi'l- İlmiyye, 2003.
• Feyyûmî, Muhammed b. Ali el-Hamevi, el-Miṣbâḥu’l-Münîr, 2 cilt, Kahire: Daru'l- Mearif, 1306/1889.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya’kub b. Muhammed, el-Kâmûsu’l-muhît, 4 cilt. Beyrut: Mektebetü Tahkîki’t-Turâs Fî Müesseseti’r-Risale, 1426/2005.
• Görgün, Tahsin. Kur’an Kıssalarının Anlam Ve Değeri: IV. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu. Ankara: Fecr Yayınevi, 1. baskı., 1998.
• Halebî, Semin, Umdetü’l-Huffâẓ Fî Tefsîri Eşrefi’l-Elfâẓ, thk. Muhammed Salim Uyûn es-Sud, 2 cilt. Beyrut: Darü'l- Kütübi'l- İlmiyye, 1417/1996.
• Hamidullah Muhammed, İslam Peygamberi, 2 cilt. İstanbul: Beyan Yay., 2014
• Kara, Mustafa. Kur’ân Kıssalarında Konu ve Kapsam Merkezli Bir Analiz", İslami İlimler Dergisi, 9/1 (2014), 70-102.
• Karacabey, Salih. “Ülü’l Azm Peygamberler ve Ortak Yönleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (1998), 297-313.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, 5 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmiuʿ Li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân, thk. Ahmed el-Berduni, İbrâhim el-Itfiyyiş. 20 cilt. Kahire: Daru'l-Kütüp el-Mısriyye, 1374/1964
• Mustafa Çağrıcı. “Azim Maddesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/328-329. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Ḳurʾân-ı Kerim. 6 cilt. Ümmü’l-Kura Üniversitesi, 1. Basım, 1988.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2021
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtihu’l-Gayb. 32 cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sabuni, Muhammed Ali. Ayetler Işığında Peygamberler Tarihi. çev. Hanifi Akın. 2 cilt Ahsen Yayınları, 2003.
• Süleyman Mukatil bin, Tefsîr-i Kebîr, thk. Abdullah Mahmud Şehhate, 5 cilt. Beyrut: Daru İhyai't-Türasi, 1423/2002
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürru’l-Mansur Fi’t-Tesfsîri Bi’l-Me’sûr. thk. Abdullah bin Abdülmuhsin etTürkî. 18 cilt. Kahire: Merkezü-Hicr, 1424/2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed bin Cerîr. Câmiu’l-Beyan An Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah bin Abdülmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 1421/2001.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. "Ülü’l-Azm”, Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM, 2010.
• Yar, Erkan. “Hz. İbrahim ve Akılcı Metodu”. Kelam Araştırmaları Dergisi 4/2 (2006), 87-104.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve İʿrâbüh. thk. Zuheyr Abdulmuhsin Sultanî, 5 cilt. Beyrut: Darü'l- Kütüb, 1418/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, Esâsü'l Belâga, 2 cilt. Beyrut: Darü'l- Kütübi'l- İlmiyye, 1419/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. El-Keşşâf ‘An Hakâ’ikı Ğavâmidi’t-Tenzîl,. çev. Necdet Çağıl. 6 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2018.