İLAHÎ FİİLLERDE ZORUNLULUK: VÜCÛB ALELLAH Dr. Öğr. Üyesi Sibel KAYA (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Baskı, 2021, 334 Sayfa, ISBN: 9789753556033)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 275 - 279, 31.07.2025

Mehmet Deri

Öz

Muʻtezile’nin Allah hakkında vücûb fikrine ulaşmasında, Allah tasavvurunun önemli bir etkisi olmuştur. Bu nedenle onların, zâtî ve fiilî nitelikleri ve bu niteliklerin ilâhî zâtla ilişkisini nasıl izah ettikleri “vücûb alellah” düşüncesi açısından ele alınmıştır. Muʻtezile âlimleri, mahiyeti zâtının aynısı olan bir Allah tasavvuru ortaya koymuş ve Allah’ın temelde, mahiyeti açısından bir vücûbiyet içinde bulunduğunu ileri sürmüşlerdir. Böylece onlar, ilâhî fiillerin gerçekleşmesinde harici bir gerektiricinin değil, zâtî niteliklerin ve bunlarla bağlantılı olarak Allah’ın sahip olduğu fiilî niteliklerin belirleyici olduğunu ileri sürmüşlerdir. Muʻtezile, zâtî ve fiilî niteliklerin ilâhî fiiller üzerindeki bu belirleyiciliğini vücûb lafzıyla ifade etmiştir. Bu şekilde onların, aklî bir çıkarım olarak ulaştıkları “vücûb alellah” düşüncesinin, ilâhî zâtın mahiyetini tasavvur biçimiyle yakından ilişkili olduğu gözlemlenmiştir. Mutezile’nin, Allah hakkında vâcip kabul ettikleri fiilleri genel olarak yaratma, teklif ve temkîn konularıyla ilişkilendirdikleri görülmüştür. Ancak bu hususların tamamında Muʻtezile âlimleri hemfikir değildir. Ekol içinde ortaya çıkan teorik farklılıklar, Allah hakkında vâcip kabul edilen fiillerin neler olduğu hususundaki görüşleri de etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , Muʻtezile , “Vücûb alellah” , İlâhî Fiiller , Zorunluluk

NECESSITY IN DIVINE ACTS: WUJŪB ALELLAH Assistant Professor Sibel KAYA (Ankara: Ankara Okulu Publications, 1st Edition, 2021, 334 Pages, ISBN: 9789753556033)

Öz

The imagination of God had a crucial effect on Muʻtazila's reaching the idea of “obligation of God”. Therefore, how they were explaining Muʻtazila essential and actual attributes and the relationship of these attributes with the divine essence were studied in terms of the idea of “obligation of God”. Mu’tazila scholars put forward a God, whose nature is the same as His essence and they argued that God was essentially under the obligatory with regard to his nature. Thus, they argued that not an external obligatory but the essential attributes and concerning these, the actual attributes that God possesses are decisive in the realization of divine acts. Muʻtazila expressed this determination of essential and actual attributes over the divine acts with the wording of “obligation”. Thereby, it was observed that the idea of “obligation of God” Muʻtazila reached as a conclusion of rational inference was closely related to the imaging of nature of divine essence. It was seen that the acts accepted as obligatory about God, in general, were related with the concepts of creation, proposal and temkîn (provide for responsible persons/mukallef bih) by Muʻtazila. However, Muʻtazila scholars do not completely agree on all these matters. The theoretical differences emerging within the Muʻtazila’s ecole also affected the opinions about what acts accepted as an obligatory on God.

Anahtar Kelimeler

Kalām , Muʻtazila , “Obligation of God” (Wajib alellah) , Divine Acts , Obligatory