Women’s Rights and Feminist Movements in Turkey from the Ottoman Empire to the Republic: A Historical and Social Analysis

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 28 - 46, 31.10.2025

Büşra Aydın

Öz

ABSTRACT:
This study aims to examine the evolution of women's rights and the development of feminist movements in Turkey from the Ottoman Empire to the Republic, within its historical and social context. The primary focus of the study is to examine the periodic changes in women's achievements in political, social, and legal spheres, and the impact of feminist movements on social transformations. The study covers legislative changes, social perceptions, and organizational forms related to women's rights from the late Ottoman period to the early years of the Republic. The study employed a qualitative research method, and through a literature review and historical document analysis, the structure, strategies, and outcomes of the women's rights movements of the period were evaluated. The fundamental problem of the study is the inadequate understanding of the interaction between the achievements of women's rights and feminist movements, and social resistance and obstacles throughout history. The findings demonstrate that women’s rights were systematically gained during the transition from the Ottoman Empire to the Republic, and that feminist movements played a critical role in shaping this process. Furthermore, it demonstrates that the struggle for gender equality was not limited to legal regulations but was also supported by social perception and cultural transformations. The study contributes to the literature on the history of women’s rights and the development of feminist movements in Turkey, providing a historical perspective on gender equality studies.
Keywords: Women’s Rights, Feminist Movements, Gender, Historical Transformation
Jel Codes: J16, N35, K00, Z13

Anahtar Kelimeler

Women’s Rights , Feminist Movements , Gender , Historical Transformation

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E TÜRKİYE’DE KADIN HAKLARI VE FEMİNİST HAREKETLER: TARİHSEL VE TOPLUMSAL BİR ANALİZ

Öz

ÖZ:
Bu çalışma, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de kadın haklarının evrimini ve feminist hareketlerin gelişimini tarihsel ve toplumsal bağlamıyla ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel odak noktası, kadınların siyasal, sosyal ve hukuki alanlardaki kazanımlarının dönemsel değişimlerini ve feminist hareketlerin toplumsal dönüşümlere etkilerini incelemektir. Çalışma, Osmanlı dönemi sonlarından Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar uzanan süreçte kadın haklarına dair mevzuat değişiklikleri, toplumsal algılar ve örgütlenme biçimlerini kapsamaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış, literatür taraması ve tarihsel doküman analizi yoluyla dönemin kadın hakları hareketlerinin yapısı, stratejileri ve sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmanın temel problemi, tarihsel süreçte kadın hakları ve feminist hareketlerin kazanımları ile toplumsal direnç ve engeller arasındaki etkileşimin yeterince anlaşılmamış olmasıdır. Elde edilen bulgular, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde kadın haklarının sistematik bir şekilde kazanıldığı ve feminist hareketlerin bu sürecin şekillenmesinde kritik rol oynadığını göstermektedir. Ayrıca, toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesinin yalnızca hukuki düzenlemelerle sınırlı kalmayıp, toplumsal algı ve kültürel dönüşümlerle de desteklendiği ortaya konulmuştur. Çalışma, Türkiye’de kadın hakları tarihi ve feminist hareketlerin gelişimi üzerine literatüre katkı sağlayarak, toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmalarına tarihsel perspektif kazandırmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kadın Hakları, Feminist Hareketler, Toplumsal Cinsiyet, Tarihsel Dönüşüm
Jel Kodları: J16, N35, K00, Z13

Anahtar Kelimeler

Kadın Hakları , Feminist Hareketler , Toplumsal Cinsiyet , Tarihsel Dönüşüm

Kaynakça

• Akalın AG. (2003). Eskiçağda Grek kadının toplumsal yaşantısı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 33: 17-47.
• Akgün-Kaya E. (2021). Eskiçağ Yunan felsefesinde kadın filozoflar: Takip ettikleri felsefe okulları ve sosyal konumları. In: Akyürek Şahin NE, Onur F, Yıldız ME (Eds.), Akron 19: Eskiçağ Yazıları 15. Ankara, ss. 115–160.
• Alıkılıç Ö, Baş Ş. (2019). Dijital feminizm: Hashtag’in cinsiyeti. Fe Dergi, 11(1): 89–111.
• Arat Y. (1989). The patriarchal paradox: Women politicians in Turkey. Associated University Presses, New York.
• Avcı M. (2016). Osmanlı Devleti’nde kadın hakları ve kadın haklarının gelişimi için mücadele eden öncü kadınlar. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 55: 1-20.
• Balcı M, Tuzak M. (2017). Cumhuriyet’in ilk yıllarında Nezihe Muhiddin özelinde Türk kadınlarının siyasi hakları için mücadelesi. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1(1): 43-51.
• Baumgardner J. (2011). F’em!: Goo Goo, Gaga and some thoughts on balls. Seal Press, New York.
• Bayhan V. (2012). Beden sosyolojisi ve toplumsal cinsiyet. Doğu Batı, 16(63): 147-164.
• Bobadilla S. (2014). The Feministing Five: Tara L. Conley. Feministing. http://feministing.com/2014/12/15/the-feministing-five-tara-l-conley/ [Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2025].
• Brown NO. (1952). The birth of Athena. Transactions and Proceedings of the American Philological Association, 83: 130–159.
• Caporal B. (1982). Kemalizmde ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (1919-1970). Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Çağatay S. (2021, 14 Ocak). Feminist grev. Feminist Bellek. https://feministbellek.org/feminist-grev/ [Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2025].
• Çaha Ö. (2010). Sivil kadın: Türkiye’de sivil toplum ve kadın. Savaş Yayınları, İstanbul.
• Çeşnigil BŞ. (2019). 1980 sonrası Türkiye’de kadın hareketi ve özel olanın politikleşmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Diner C, Toktaş Ş. (2010). Waves of feminism in Turkey: Kemalist, Islamist and Kurdish women’s movements in an era of globalization. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 12(1): 41–57. doi:10.1080/19448950903507388
• Dökmen ZY. (2010). Toplumsal Cinsiyet. Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Ensiklopedia Britannica. (2025a). Second wave of feminism. https://www.britannica.com/topic/feminism/The-second-wave-of-feminism [Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2025].
• Ensiklopedia Britannica. (2025b). Third wave of feminism. https://www.britannica.com/topic/feminism/The-third-wave-of-feminism [Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2025].
• Fotopoulou A. (2016). Feminist activism and digital networks: Between empowerment and vulnerability. Palgrave Macmillan UK, London. doi:10.1057/978-1-137-50471-5
• Göksel B. (1988). Çağlar boyunca Türk kadını ve Atatürk. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Güngör Baran A. (2023). Feminizmin Gelişim Serüveni: Dalga Yerine Kuşak Diyelim mi? https://kockam.ku.edu.tr/feminizmin-gelisim-seruveni-dalga-yerine-kusakdiyelim-mi-aylin-gorgun-baran/ [Erişim Tarihi: 29 Temmuz 2025].
• Güzelcan Şenol S. (2010). Türkiye’de 1980 sonrası kadın hareketi ve feminist yayıncılığın oluşum süreci: Pazartesi dergisi deneyimi. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, Türkiye.
• Heinrich Böll Stiftung. (2024a). Türkiye’de feminist hareketler ve dijital dönüşüm. https://tr.boell.org [Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2025].
• Heinrich Böll Stiftung. (2024b). Morun farklı tonları: Türkiye’de feminizmler. https://tr.boell.org/tr/2024/11/25/morun-farkli-tonlari-turkiyede-feminizmler [Erişim Tarihi: 31 Temmuz 2025].
• Heinrich Böll Stiftung. (2024c). Türkiye’de dijital feminizm ve toplumsal dönüşüm. Heinrich Böll Stiftung Yayınları. [Erişim Tarihi: 1 Ağustos 2025].
• Hooks B. (2015). Ain’t I a Woman: Black women and feminism. Routledge, New York.
• Kadın ve Yaşam. (2025). Toplumsal cinsiyet perspektifinden tarihsel ve güncel değerlendirmeler. https://www.egitimyayinevi.com/u/egitimyayinevi/docs/y/o/yoksis-ekitap-kadin-ve-yasam-icerik-dosyasi-1690565009.pdf [Erişim Tarihi: 2 Ağustos 2025].
• Kadınların siyasetteki mücadelesi devam ediyor. (2020). United Nations Development Programme. https://www.undp.org/blog/struggle-women-politics-continues [Erişim Tarihi: 3 Ağustos 2025].
• McClure LK. (2019). Women in classical antiquity: From birth to death. Wiley-Blackwell, Hoboken.
• Mendes K, Ringrose J, Keller J. (2019). Digital feminist activism: Girls and women fight back against rape culture. Oxford University Press, Oxford.
• Mendes K. (2015). Slutwalk: Feminism, activism and media. Palgrave Macmillan, London.
• Mitchell J, Oakley A. (1984). Kadın ve eşitlik (Çev. D. Direk). Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Moroğlu N. (2023). Cumhuriyetimizin 100. yılında eşitlik, demokrasi ve kadının insan hakları. https://nazanmoroglu.com/cumhuriyetimizin-100-yilinda-esitlik-demokrasi-ve-kadinin-insan-haklari/?utm_source [Erişim Tarihi: 4 Ağustos 2025].
• Salih S, Butler J. (2004). The Judith Butler reader. Wiley-Blackwell. Sancar S. (2013a). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sancar S. (2013b). Türkiye’de kadın hareketinin politiği: Tarihsel bağlam, politik gündem ve özgünlükler. Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Sirman N. (1989). Feminism in Turkey: A short history. New Perspectives on Turkey, 3(1): 1-4.
• Taş G. (2016). Feminizm üzerine genel bir değerlendirme: Kavramsal analizi, tarihsel süreçleri ve dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5): 163-175.
• Ülgen Pınar. (2022). Ortaçağ Avrupası’nda kadına bakış. Lacivert Dergi. https://www.lacivertdergi.com/dosya/2022/02/21/ortacag-avrupasinda-kadina-bakis [Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2025].
• Wollstonecraft M. (2012). Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi (Çev. D. Hakyemez). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.