THE IMMORTAL HERB IN TUNCELI'S BOTANICAL DIVERSITY: HELICHRYSUM ARENARIUM IN THE CONTEXT OF PHYTONOMY

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 227 - 239, 31.10.2025

Ali Koç

Öz

Tunceli, with its geographical location, climate diversity, and soil structure, is one of Turkey's richest areas of biological diversity. Munzur Mountains and National Park host over 1,500 plant species, 200 of which are endemic. Within this floristic richness, Helichrysum arenarium (known locally as immortal herb, golden herb, or Duzgun Baba flower) stands out as a notable species in the context of phytonomy (plant nomenclature). The multiple names carried by this plant offer a field of phytonymic study with their linguistic origins and cultural codes: The name immortal herb is derived from the flower structure that maintains its yellow color even when dried, while the name Duzgun Baba is associated with the cult of Duzgun Baba, which symbolizes the unity of nature and humans in Alevi belief. These naming practices reflect the intersection of the plant's morphological features with local belief systems. Phytonymic analysis reveals the linguistic origins, semantic associations, and cultural layers of meaning in plant names. The metaphor golden herb emphasizes not the economic value of the plant’s yellow flowers but rather their attributed healing and sacredness. In Tunceli, plant naming is not merely limited to taxonomic function but serves as a biocultural tool that enables the intergenerational transfer of ecological knowledge. The names of plants used in Alevi rituals (such as the “Duzgun Baba” connection) express the sanctification of nature and the human-nature dialectic on a symbolic level. The region ‘s biocultural heritage is preserved through the linguistic and spiritual dimensions of plant diversity. The aim of this study is to examine these plant namings in the region in the context of phytonomy. The discipline of phytonomy plays an important role in the sustainability of this heritage by analyzing the etymological, ethnobotanical, and sociolinguistic contexts of plant names. In the specific case of Tunceli, the folk wisdom behind plant names, ecological adaptation strategies, and the construction of cultural identity require an anthropological perspective.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , Phytonomy , linguistics , helichrysum arenarium.

TUNCELİ BOTANİK ÇEŞİTLİLİĞİNDE ÖLMEYEN OT: FİTONOMİ BAĞLAMINDA HELİCHRYSUM ARENARİUM

Öz

Tunceli, coğrafi konumu, iklim çeşitliliği ve toprak yapısıyla Türkiye 'nin zengin biyolojik çeşitlilik alanlarından biridir. Munzur Dağları ve Milli Parkı, 1500’ü aşkın bitki türüne ev sahipliği yaparken, bunların 200’ü endemik karakterdedir. Bu floristik zenginlik içinde Helichrysum arenarium (halk arasında Ölmeyen Ot, Altın Ot, Düzgün Baba çiçeği), fitonomi (bitki ad bilimi) bağlamında dikkat çeken bir tür olarak öne çıkar. Bitkinin taşıdığı çoklu isimler, dilsel kökenleri ve kültürel kodlarıyla fitonomik bir inceleme alanı sunar: “Ölmeyen Ot” adı, kurusa bile sarı rengini koruyan çiçek yapısına atıfla türetilirken; “Düzgün Baba” adı, Alevi inancında doğa-insan bütünlüğünü simgeleyen Düzgün Baba kültüyle ilişkilidir. Bu isimlendirmeler, bitkinin morfolojik özellikleriyle yerel inanç sistemlerinin kesişimini yansıtır. Fitonomik analiz, bitki adlarının dilbilimsel kökenlerini, semantik çağrışımlarını ve kültürel anlam katmanlarını ortaya koyar. “Altın Ot” metaforu, bitkinin sarı çiçeklerinin ekonomik değerini değil, şifa ve kutsallık atfını vurgular. Tunceli'de bitki adlandırmaları, yalnızca taksonomik bir işlevle sınırlı kalmayıp, ekolojik bilginin nesiller arası aktarımını sağlayan biyokültürel bir araçtır. Alevi ritüellerinde kullanılan bitkilerin adları “Düzgün Baba” bağlantısı), doğanın kutsanması ve insan-doğa diyalektiğini simgesel düzlemde ifade eder. Bölgenin biyokültürel mirası, bitki çeşitliliğinin dilsel ve inançsal boyutlarıyla korunmaktadır. Bu çalışmanın amacı da yöredeki bu bitki adlandırmalarını fitonomi bağlamında incelemektir. Fitonomi disiplini, bu mirasın sürdürülebilirliği için bitki adlarının etimolojik, etnobotanik ve sosyolinguistik bağlamlarını çözümleyerek önemli bir rol oynar. Tunceli özelinde, bitki isimlerinin arkasındaki halk bilgeliği, ekolojik adaptasyon stratejileri ve kültürel kimlik inşası, antropolojik bir perspektifle ele alınmayı gerektirir.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , Fitinomi , dilbilim , helichrysum arenarium

Kaynakça

• Albayrak, S., (2008). Türkiye Helichrysum Mill.(Asteraceae) Taksonlarının Biyoaktiviteleri. T.C. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi. Kayseri.
• Angerosa F., Alessandro N., Konstantinou P., Giacinto L. (1995). GC-MS evaluation of phenolic compound in virgin olive oil, J. Agric. Food Chem. 43, 1802–1807.
• Appendino, G., Minassi, A., Pollastro, F., Taglialatela-Scafati, O., Ballero, M., Maxia, A., & Sanna, C. (2015). Helichrysum italicum: The sleeping giant of Mediterranean herbal medicine. HerbalGram, (105).
• Avcı, M. (2012). Çeşitlilik ve endemizm açısından Türkiye’nin bitki örtüsü. Journal of Geography (13). s. 27- 55.
• Aydın, Özkan, T. (2025). Tunceli’de Hızır orucu: inanç ve kültürün kesişen yolu. Munzur 8th Internatıonal Conference On Socıal Scıences Conference Book, April 11 - 13, 2025. s. 182-192.
• Başdoğan Deniz, G. (2022). Kültürel mirasın korunması için sürdürülebilir miras yönetimi: Türkiye örneği. Kent Akademisi, 15(3), 1204-1222. https://doi.org/10.35674/kent.1063306
• Bulut, C. K. (2025). Pir Seyyid Kureyş ve Dersim. Kalan Yayıncılık. Cam, O. (2024). Tunceli ilinin coğrafi işaretli ürün potansiyeli değerlendirmesi. HAFIZA, 6(1), 1-19. https://doi.org/10.56671/hafizadergisi.1389036
• Canpolat, F. A. (2019). Tunceli kentinin nüfus özellikleri. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 4(2), 183-200. https://doi.org/10.21733/ibad.537457
• Doğan, A., & Tuzlacı, E. (2015). Tunceli’nin Bazı Yöresel Bitki Adları. Avrasya Terim Dergisi, 3(2), 23-33.
• Dünya, N. 2012, Doğa koruma alanlarından milli parklarda baraj ve hidroelektrik santrali uygulamalarının incelenmesi: munzur vadisi milli parkı örneği. (yüksek lisans tezi). İstanbul: İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ergin, M. (1980). Türk dilbilgisi (5. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eroğlu, H. E. (2018). Türkiye Helichrysum Taksonlarının Türkçe ve Diğer Dillerdeki İsimleri. Avrasya Terim Dergisi, 6(1), 26-34.
• Filly A., Fernandez X., Minuti M., Visinoni F., Cravotto G., Chemat F (2013). Solvent-free microwave extraction of essential oil from aromatic herbs: from laboratory to pilot and industrial scale, Food Chem. 193–198.
• Hengirmen, M. (2007). Türkçe dilbilgisi (9. Baskı). Ankara: Engin Yayınları.
• Hyatt, J. and Sımons, H. (1999). Cultural Codes – Who Holds the Key? The Concept and Conduct of Evaluation in Central and Eastern Europe. SAGE Publications. Vol 5(1): 23–4.
• Kaval, Y. (2024). Tunceli halk kültüründe hayvanlar. Gece Kitaplığı.
• Kaval, Y., & Koç, A. (2018). Munzur adının kökeni ve Munzur Baba efsanesi’nin sembolik değerler bakımından incelenmesi. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi(2), 41-56.
• Kırboğa, O. (2020). Munzur vadisi milli parkı turizm potansiyelinin yer temelli öğretim kapsamında değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 201-216. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.786277
• Konurhan, Z., & Ceylan, M. A. (2023). Tunceli ilinde iç göç hareketleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(33), 358-390. https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1276848
• Köse, O. (2019). Türk kültüründe dağ ve düzgün baba dağı. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, sy. 13-24.
• Özgürel, G., & Değişgel, S. & Eröz, S. S. (2015). Tunceli İli Kırsal Turizm Potansiyeli Ve Yerel Halkın Turizme Yönelik Bakışları. International Journal of Social and Economic Sciences, 5(2), 64-76.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I-Giriş. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarı, C., & Bidav, Y. (2017). Munzur vadisi milli parkı’nda doğal ve kültürel çevrenin geliştirilmesi ve korunması üzerine yöre halkının farkındalığı. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(38), 63-86.
• Sözen, Ü. (2015). Etnik kimlik siyaseti ve festivaller: Munzur Festivali’nde kolektif aidiyetlerin yeniden üretimi ve kimliğin çatışmalı görünümleri. MSGSÜ Sosyal Bilimler (12), 118-138. https://doi.org/10.1080/00141844.2014.989874
• Şahin, İ. (2015). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• Şen, N., & Kalaycı, G. (2016). Altın otu bitkisinden (helichrysum arenarium) tanen ve kumarinin kimyasal kompozisyonu. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 42(2), 226-231.
• Şenkul, Ç., & Kaya, S. (2017). Türkiye endemik bitkilerinin coğrafi dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi(69), 109-120. https://doi.org/10.17211/tcd.322515
• Tanrıverdi, F. (1976). Munzur Vadisi Milli Parkında Rekreasyon ve Turizm Planlamasına Ait Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Taşgın, S., & Aytaç, Z. (2025). Altınotu (Helichrysum italicum Mill.): Yetiştiriciliği ve Kullanım Alanları. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 12(1), 367-375. https://doi.org/10.35193/bseufbd.1499645
• Taşkın Külcü, Ö. (2015). Kültürel mirasın korunması ve arkeoloji bilincinin geliştirilmesinde ilk adımlar: ilk ve ortaokul müfredatları, sorunlar ve öneriler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(32), 197-206.
• Tekel, F. (2020). Halk Hekimliğinde Sağaltıcılar. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum, 9 (27), 819-840.
• Tosun, İ., & Koç, A. (2022). Tunceli Aleviliğinde ritüellere ve dile yansımış eski inanç ve kültürlerin izleri. Uluslararası Filoloji Bengü, 2(1), 1-22. https://doi.org/10.29228/filolojibengu.10
• Türkçe Sözlüğü. Türk Dil Kurumu. (2024, 15 Aralık). https://sozluk.gov.tr/
• Türkdoğan, O. (1991). Kültür ve Sağlık-Hastalık Sistemi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Uçan Türkmen, F., Yapıcı, K., Osman, E., Koyuncu, G., vd. (2024). Molehiya (Corchorus olitorius L.) ve Altın otu (Helichrysum arenarium L.) ekstraktlarının fitokimyasal içerikleri, antioksidan ve antibakteriyel özellikleri ile fenolik bileşenlerinin belirlenmesi. Harran Tarım Ve Gıda Bilimleri Dergisi, 28(1), 131-145. https://doi.org/10.29050/harranziraat.1327041
• Yaman, H. (2023). Türkçe Deyimlerde Kod Kültürleri. World Language Studies, 3(1), 1-17.