MALCOLM X'S UNDERSTANDING OF ISLAM

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 181 - 206, 31.10.2025

Mustafa Kalaycı

Öz

Malcolm X, who is recognized as a prominent figure among Muslims worldwide and admired by many in Turkey for his struggle, will be examined in the context of religious thought, particularly focusing on his intellectual transformation after embracing Islam and the ideological foundations that enabled him to mobilize masses. Despite his short life span, Malcolm X evolved from an atheist worldview to adopting the Nation of Islam’s conception of a Black God and prophet, and ultimately to aligning himself with the Sunni tradition, thereby emerging as a charismatic leader who profoundly influenced large segments of American society.
This study aims to reveal the impact of his understanding of Islam on both his personality and the development of his intellectual world. The primary focus of the analysis will be Malcolm X’s changing ideas following his acceptance of Islam, the formation process of his thought structure, and the factors that influenced this transformation. Adopting the principle of “in-depth focus on individuals,” the study will address both the pre- and post-conversion periods of Malcolm X, supported by findings derived from literature and field research.
In conclusion, through a psychological and sociological perspective, guided by scientific values and free from prejudice, the study seeks to identify Malcolm X’s strengths, conflicts, and weaknesses, with the aim of shedding light on future research in this field.

Anahtar Kelimeler

Malcolm X , America , Nation of Islam , Muslim Mosque , African Americans

MALCOLM X’İN İSLÂM ANLAYIŞI

Öz

Dünya Müslümanları arasında önder bir şahsiyet olarak kabul edilen ve Türkiye’de de birçok insanın hayranlıkla takip ettiği Malcolm X’in, Müslüman olduktan sonraki fikirsel dönüşümü ile İslâmiyet’i seçmesinin ardından kitleleri harekete geçiren düşünsel altyapısı dinî düşünce bağlamında incelenecektir. Kısa bir ömür sürmesine rağmen; ateist bir bakış açısından, siyah Tanrı ve peygamber tasavvurunu benimseyen Nation of Islam hareketine, oradan da Ehl-i Sünnet çizgisine yönelerek mücadelesini sürdüren Malcolm X, Amerika’da geniş kitleleri etkileyen karizmatik bir lider konumuna yükselmiştir.
Bu çalışmada, onun İslâm anlayışının kişiliğine ve düşünce dünyasının gelişimine etkileri ortaya konulacaktır. İncelemenin temel ekseni; Malcolm X’in İslâmiyet’i seçmesiyle birlikte değişen fikirleri, düşünce yapısının oluşum süreci ve bu sürece etki eden unsurlardır. Çalışmada “şahıslar üzerinde derinleşme” ilkesi esas alınarak Malcolm X’in yaşadığı dönemin öncesi ve sonrası ele alınacak; yapılan literatür ve saha taramasıyla elde edilen bulgular analiz edilecektir.
Sonuç olarak, psikolojik ve sosyolojik perspektifle, bilimsel değerler ışığında ve önyargılardan uzak bir yaklaşımla Malcolm X’in güçlü yönleri, ihtilafları ve zaafları tespit edilerek, bu alanda gerçekleştirilecek diğer araştırmalara katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Malcolm X , Amerika , İslâm Milleti , Müslüman Cami , Afrikalı Amerikalılar

Kaynakça

• Ablak, Mustafa. Amerika’nın Karanlık Tarihi ve Malcolm X. İstanbul: Erkam Yayınları, I. Basım, 2019.
• Algar, Hamid. “Elijah Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2005, 11/49-50.
• Altındağ, Kerem. Malcolm X İle Son Söyleşi. İstanbul: Teklif Yayınları, I. Basım, 2018.
• Amar, Paul-Prashad, Vıjay. Arap Baharı’ndan Kesitler Yeni Orta Doğuyu Anlamak. Çev. Ömer Can Furtun - Seyit Ümmetoğlu - Yankı Deniz Tan. İstanbul: İntifada Yayınları, I. Basım, 2014.
• Atalay, Mehmet, "Malcolm X: A Martry of A Psychologial Armageddon", Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, sayı: 11-12, 2011, ss. 133-150.
• Atatüre, Süha. Amerika Birleşik Devletleri’nin Siyasi Yapısı. İstanbul: Beta Yayınları, II. Basım, 2017.
• Banaz, Şaban. “Türkiye’de Radikal İslamcı Oluşumlar” İslami İlimlerde Araştırmalar 1, Ankara: Sonçağ Yayınları, 2023, 1-74.
• Başaran, Mehmet Ali. Kelebek ve Arı. İstanbul: Genç Çıra Yayınları, I. Basım, 2019.
• Berger, Peter L.- Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. Çev. Vefa Saygın Öğütle. İstanbul: Atıf Yayınları, I. Basım, 2018.
• Bishku-Aykul Jeffrey Howard. “Türk İslâmcıları Arasında Malcolm X ‘in Siyasi Bir Sembol Olarak Yayılımı”. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2020.
• Biyografi İnfo, “Elijah Muhammed Biyografisi”, Erişim 10 Kasım 2024. https://www.biyografi.info/kisi/elijah-muhammed Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslâmi Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, I. Basım, 2016.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İhvan’dan Cüheyman’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Klasik Yayınları, V. Basım, 2018. Cebeci, Osman. Mehmet Akif Ersoy’un İslâmcılıkla İlişkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Cemal, Hâkim. Ölümden Dönüş Malcolm X ve Ben. Çev. Mehmet Burak. İstanbul: Bürde Yayınları, I. Basım, 1984.
• Connerton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar. Çev. Alaeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, II. Basım, 2014.
• Coşkun, Nagihan (ed.). Kırk Bakışta Malcolm X. İstanbul: Kırklar Kulübü Yayınları, I. Basım, 2019.
• Çetindağ, Oğuz Kaan. “Malcolm X’in Mart 1964 ve Şubat 1965 arası dönemde Sivil Haklar Hareketini Uluslararasılaştırma Çabası”. Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• De Tocquevılle, Alexıs. Amerika’da Demokrasi. Çev. Seçkin Sert Demir Özdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, I. Basım, 2016.
• Deri, Mehmet. Türkiye’de Azınlıklar ve Azınlık Okulları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, I. Basım, 2009.
• Eliade, Mircea. Arayış. Çev. Cem Soydemir, Ankara: Doğu Batı Yayınları, I. Basım, 2017.
• Emanet, Cemal. “Yarrow Mamout (1707/1736-1823)”. Abdpost. (03 Ekim 2017). https://www.abdpost.com/yazarlar/dr-celal-emanet/yarrow-mamout-1707-1736- 1823/391017
• Erinç, Sırrı, “Amerika Birleşik Devletleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 3/47-53.
• Erkilet, Alev. Orta Doğu’da Modernleşme ve İslâmi Hareketler. İstanbul: Büyüyen ay Yayınları, VII. Basım, 2017.
• Euro News. “Amerikan Tarihinde İlk Müslüman Köle Ömer İbni Said’in Anıları Gün Yüzüne Çıktı”. Erişim 12 Haziran 2024. https://tr.euronews.com/2019/01/21/amerikan-tarihindeki-en-egitimli-musluman-kolenin-anilari-gun-yuzune-cikti
• Fikir Kazanı. “Elijah Muhammed, Malcolm X ve Muhammed Ali”. Erişim 5 Kasım 2024. https://fikirkazani.com/2017/02/09/elijah-muhammed-malcolm-x-ve-muhammed-ali/
• Fikriyat. “Malcolm X’ten Mektup: Türkiye ile İlgili Propagandalar Yalan”. (12 Kasım 2024). https://www.fikriyat.com/biyografi/2018/02/21/malcolm-xten-mektup-turkiye-ile-ilgili-propagandalar-yalan
• Fiske, John. İletişim Çalışmalarına Giriş. Çev. Süleyman İrvan. Ankara: Pharmakon Yayınları, III. Basım, 2017.
• Fromm, Erıch. Özgürlükten Kaçış. Çev. Şemsa Yeğin, İstanbul: Say Yayınları, III. Basım, 2017.
• Garaudy, Roger - Bercavi Faik. İslâmiyet ve Sosyalizm. Çev. Hasan Erdem. İstanbul: Rebeze Yayınları, I. Basım, 2017.
• Genç Müslümanlar. “Amerika’ya İslâm’ı Götüren 6 Afrikalı Müslüman”. Erişim 11 Kasım 2024. https://gencmuslumanlar.com/amerikaya-İslâmi-goturen-6-afrikali-musluman/
• Gürbüz, Mesut. Malcolm X: Baştan Sona Bir Hayat. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, I. Basım, 2018.
• Haley, Alex. Malcolm X. Çev. Yaşar Kaplan. İstanbul: İnsan Yayınları, XI. Basım, 2019.
• Hamılton, Anthony. Aktivistler İçin Rehber Malcolm X. Çev. Canan Şahin. İstanbul: Z Yayınları, I. Basım, 2016.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, VIII. Basım, 2010.
• İbn Haldun. Mukaddime 1. Çev. Sevim Belli. Ankara: Onur Yayınları, II. Basım, 2014.
• Kıpramaz, Ümmühan Kevser. “Siyonist Mantık”. Mecra. Erişim 21 Şubat 2024. https://www.gzt.com/mecra/siyonist-mantik-3774645 Komisyon. Kur’an Yolu Meali. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Köse, Ali. Malcolm X. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ağustos 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/malcolm-x
• Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslâmi Akımlar ve Sorunları. İstanbul: Fecr Yayınları, V. Basım, 2018.
• Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. Çev. Ahmet Çalışkanlar. İstanbul: Mavi çatı Yayınları, II. Basım, 2018.
• Lewis, Bernard. İslâm’ın Siyasal Söylemi. Çev. Ünsal Oskay. İstanbul: Phoenıx Yayınları, II. Basım, 2011.
• Malcolm X Köklerimiz Afro-Amerikalıların Tarihi. Çev. Ahmet Kot. İstanbul: Beyan Yayınları, I. Basım, 2017.
• Marable, Manning. Malcolm X Arayışlarla Dolu Bir Hayat. Çev. Orhan Düz. İstanbul: İthaki Yayınları, II. Basım, 2014.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. Çev. Okan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, VII. Basım, 2018.
• Mepa News.“Elijah Muhammed Kimdir?”, Erişim 10 Kasım 2024. https://www.mepanews.com/elijah-muhammed-kimdir-470h.htm
• Nafi, Beşir Muhammed. İslâmcılık. Çev. Burhanuddin Aldiyai. İstanbul: Yarın Yayınları, I. Basım, 2012.
• Özbadem, Ferhat. Malcolm X. İstanbul: Sude Yayınları, VI. Basım, 2019.
• Özcan, Azmi. “İslâmcılık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Temmuz 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/islamcilik#2-ikinci-mesrutiyet
• Özel, Ahmet. “Cihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ağustos 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/muellif/ahmet-ozel
• Özler, Buğra (ed.). Amerika’ya Meydan Okurken Malcolm X, çev. Buğra Özler. İstanbul: Pınar Yayınları, III. Basım, 2019.
• Özler, Buğra (ed.). Biraz Aksiyon Rahat Durmayacağız Malcolm X. Çev. Buğra Özler. İstanbul: Pınar Yayınları, III. Basım, 2019. Perspektif. “Irkçılıkla Mücadele Tarihine Damga Vuran Malcolm X’in Yaşamı ve Ölümü”. Erişim 3 Kasım 2024. https://perspektif.eu/2021/02/21/malcolm-x-yasami-ve-olumu/ Platform. “Nation of Islam”. Erişim 2 Kasım 2024. https://platform.ilke.org.tr/hareket/İslâm-milleti-
• Roberts, Randy – Smith, Johnn. Kan Kardeşler Muhammed Ali ve Malcolm X’in Tehlikeli Dostluğu. Çev. Müge Atalay Bayyurt. İstanbul: Timaş Yayınları, III. Basım, 2019.
• Samuri Raşid, "İslamî Açıdan Malcolm X’in Hayatı", çeviren Kenan Arpacı, İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi, 1993, cilt: I, sayı: 1, 1993, ss. 71-82.
• Sabah. “Elijah Muhammed kimdir?”. Erişim 10 Kasım 2024. https://www.sabah.com.tr/sozluk/biyografi/elijah-muhammed-kimdir
• Sediyani, İbrahim. Siyah Devrim. İstanbul: Parafiks Yayınları, I. Basım, 2015.
• Seyrek, Ahmet (ed.). Malcolm X. İstanbul: Mavi Çatı Yayınları, II. Basım, 2019.
• Shabazz, Ilyasah - Kekla, Magoon. X. Çev. Emre Bekman. İstanbul: Ketebe Yayınları, I. Basım, 2019.
• Study İslâm. “Siyah Müslümanlar 1. Bu Akımın Geçmişi Louis Farrakhan”. Erişim 15 Temmuz 2014. https://www.study-İslâm.org/turkce/carmih-ve-hilal/6-ek-siyah-muslumanlar
• Suffagah. “Amerikalı ilk Müslümân Âlim: Bilali Muhammed”. Erişim 25 Ağustos 2024. https://suffagah.com/amerikali-ilk-musluman-alim-bilali-muhammed
• Şehristani. Milel ve Nihal. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayınları, IV. Basım, 2017.
• Şentürk, Recep - Canatan, Kadir. “Irkçılık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, , 1999,19/124-131.
• Şentürk, Recep. Çağa İz Bırakan Önderler. İstanbul: İlke Yayınları, XV. Basım, 2019.
• Taşer İhsan, Algar Hamid. “Amerika Birleşik Devletleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Ağustos 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/amerika-birlesik-devletleri#2-ulkede-İslâmiyet
• Uğurlu, Ökkeş. Ben Malcolm X. İstanbul: Kutlu Yayınları, I. Basım, 2019. Watt, W. Montgomery. İslâmi Hareketler ve Modernlik. Çev: Turan Koç. İstanbul: İz Yayıncılık, III. Basım, 2016.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Çev. Göksu Birol. Ankara: Dorlion Yayınları, I. Basım, 2016.
• X, Malcolm. Hac Yolunda 1964 Günlükleri. Çev. Sena Çalkın. İstanbul: Ekin Yayınları, I. Basım, 2019.
• Yavuz Yılmaz, Yusuf, Malcolm X Tavsiyeler, İstanbul: Fıtrat Yayınları, I. Basım, 2019.
• Yeni Şafak. “Mekanikçi Yakub, Elijah Muhammed ve Malcolm X”. Erişim 5 Kasım 2024. https://www.yenisafak.com/yazarlar/muhammed-berdibek/mekanikci-yakub-elijah-muhammed-ve-malcolm-x-2040082
• Yılmaz, Elif Zeynep. “Amerika’da İslâm’ın Serüveni ve İhtida Hareketleri”. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Sanatları ve Tarihi Yüksek Lisans Tezi,2017.
• Young, Andrew. Malcolm X Eylemin Öteki Yüzü. Çev. S. Tekin. İstanbul: Kardelen Yayınları, VI. Basım, 2015.
• Zinn, Howard. Amerika Birleşik Devletleri Halklarının Tarihi (1492’den Günümüze). Çev. Sevinç Sayan Özer. İstanbul: İmge Yayıncılık, II. Basım, 2018.