GENERAL STRATİGOS’A AİT “YUNANLILARA NAZARAN SAKARYA MUHÂREBÂTI” ADLI RAPORUN MUHAREBEYE KATILAN TÜRK KOMUTANLARINCA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 34, 233 - 255, 25.02.2023

Mesut Güvenbaş

https://doi.org/10.46953/askeritarih.998295

Öz

Sakarya Meydan Muharebesi yüzyıllar boyunca yaşanan Türk’ün toprak kaybetmesine “dur” diyen, Türk’ün yeniden doğuşunun temelinin atıldığı ve döneminin harp sanatını değiştiren önemli bir muharebedir. Bu muharebeyle ilgili birincil kaynak, muharebeye katılan kişilerin ifadeleri ve hatıratların iyi analiz edilmesi büyük önem taşımaktadır.
Sakarya Meydan Muharebesine katılan Yunan General Ksenofontas Stratigos tarafından kaleme alınan Fransızca rapor (1921) Türk Genelkurmay Başkanlığınca çevirisi yapılarak “Sakarya Muhârebâtı” adıyla 1923 yılında Ankara’da basılmıştır. Osmanlı Türkçesi olarak basılan eser Sakarya Meydan Muharebesine katılan Türk subayları tarafından aynı yıl içerisinde değerlendirilmiştir. Araştırmada, Stratigos tarafından kaleme alınan bu eser; MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivinden tespit edilen Türk subaylarının değerlendirmeleri, harp belgeleri ve ikincil kaynaklar ışığında karşılaştırmalı olarak analiz edilmeye çalışılmıştır.
Eserin, Yunan çekiliş ve yenilgisini belirli bir mantık çerçevesinde başarı olarak göstermeye çalıştığı, duygusal olarak kaleme alındığı, objektif olmadığı ile Yunan ordusunun hata ve başarısızlıklarını aklamaya çalıştığı tespiti yapılmıştır. Eserde, Türk ordusu ve halkı hakkında gerçekle ilgisi olmayan iddialara yer verildiği, Yunan ordusunca Anadolu halkına yapılan mezalimin gizlenmeye çalışıldığı ve Türk ordusunun taarruz ve başarılarına değinilmediği de görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sakarya Meydan Muharebesi, Yunan General Ksenofontas Stratigos (Xenophon Stratigos), Mirliva İzzeddin (ÇALIŞLAR) Paşa, Harp Tarihi Yazımı

Kaynakça

• MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi, İstiklâl Harbi Koleksiyonu (İSH).
• ANDREU, Vasiopedos; Eskişehir-Sakarya 1921, Çev.: Cemal Tosun, MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Kütüphanesi, (Yunancadan çevrilmiş ve basılmamış daktilo eser), Agon Kitabevi, Paris, 1928.
• AYGÜN, Abdurrahman; Türk Haritacılık Tarihi Cilt 3, Harita Genel Komutanlığı, Ankara, 2002.
• Cevdet Kerim; Türk İstiklâl Harbi [Garp Cephesi], Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Talim ve Terbiye Dairesi, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1341 (1925).
• ERDEM, Nilüfer; Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı 1919-1923, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• ERENDİL, Muzaffer; Askerî Tarih ve Türklerde Askerî Tarih Çalışmaları, Gnkur. ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• General Papulas’ın Hatıratı, Çev.: İbrahim Halil (MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Kütüphanesi, Yunancadan çevrilmiş ve basılmamış daktilo eser), Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye 10’uncu Şube, İstanbul, 1928.
• GÜVENBAŞ, Sehernaz; “Birinci Dünya Savaşı’nda Harp Tarihi Yazıcılığı ve Komutanların Dilinden Çanakkale Muharebeleri Örneği”, VI. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu 10-12 Ekim 2019 Bolu, Bildiriler Kitabı, Editör: Cemal Avcı ve diğerleri, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2019, s.761-791.
• Hellenic Army General Staff Army History Directorate: A History of Hellenic Army 1821-1997, An Army History Directorate Publication, Athens, 1999.
• LEUNE, Jean; Daima Hilekâr Fransız Bir Gazetecinin Gözünden Yunan İdealleri ve Propagandaları, Çev. Ali Reşad, Haz. Mustafa Zahit Öner, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2020.
• ÖKSE, Necati, BAYCAN, Nusret, SAKARYALI, Salih; Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, 2.bs. Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1989.
• ÖZCAN, Ahmet; “Askeri Tarih, Tarihsel Gelişimi, Yazarlar ve Okurları Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Savaş Çalışmaları Dergisi, 2020, 1(1), 3-23.
• STRATIGOS, Ksenofontas; Yunanlılara Nazaran Sakarya Muhârebâtı, Ankara: Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Matbaası, 1923 (1339).
• TİMURAL, Ahmet, ATAKAN, Rauf, BERKTAY, Alişan, TİMUR, Cevdet; Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 5 nci Kısım 2 nci Kitap Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ve Sonraki Harekât (14 Eylül-10 Ekim 1921), Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi, Ankara, 1973.
• VANDEMİR, Baki; Türk İstiklâl Savaşı’nda Sakarya’dan Mudanya’ya, Yay.Haz. Hayriye Yalçın, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
• Fransa Birliği Kataloğu https://ccfr.bnf.fr/portailccfr/ark:/06871/0013837444 (Erişim Tarihi: 9 Eylül 2021)
• Harita Genel Müdürlüğü, https://www.harita.gov.tr/urun/sakarya-savasi-haritasi-tarihi/217 (Erişim Tarihi: 9 Eylül 2021)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 28. Cilt, 1.ictima (1 Mart 1339 (1923)). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c028/ehttbmm01028001.pdf (Erişim Tarihi: 9 Eylül 2021)
• Yunanistan Milli Kütüphanesi https://eds.b.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=1&sid=a1cb7b76-a235-4c00-bc1f-44e546a7928f%40pdc-v-sessmgr02&bdata=Jmxhbmc9ZWwmc2l0ZT1lZHMtbGl2ZQ%3d%3d#AN=nlg.479437&db=cat05962a (Erişim Tarihi: 9 Eylül 2021)