Kurtuluş Savaşında Kemalistlerin Malatya’daki Faaliyetleri

Yıl 2021, , 682 - 694, 22.01.2021

Celal Pekdoğan

https://doi.org/10.17067/asm.832110

Öz

Milli Mücadelede, Mamure’t-ül Aziz Vilayeti’ne bağlı bir mutasarrıflık olan Malatya, Merkez Kaza, Hısn-ı Mansur (Adıyaman), Behisni (Besni), Kâhta ve Akçadağ kazalarından müteşekkildir. Mondros Mütarekesinde alınan kararlara, 1919 Şubat sonlarında büyük tepki gösteren Malatya halkı, Erzurum Kongresine 23 Temmuz 1919 katılmak üzere, Malatya'dan gidecek şahısları belirlemiştir. Malatya'da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İngiliz Binbaşı Noel'in 3 Eylül 1919'da Malatya'ya gelmesiyle oluşmaya başlamış, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin düzenlenmesi ile ilgili alınan kararlar doğrultusunda çalışmalarını sürdürmüştür. Milli Mücadele'de düşman işgali görmeyen Malatya’da, yurdun işgal edilmesini protesto eden halk, gönüllülerden oluşturdukları kuvvetlerle Ayntâb’ın, Maraş'ın ve Urfa'nın yardımına koşmuşlardır. Heyet-i Temsiliyle ile yazışmalar yaptığını tesbit ettiğimiz Malatya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, halkı örgütleyerek Milli Mücadele etrafında tekvücut olmaya başlamıştır. 11 Mayıs 1336/1920'de Malatya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin para yardımının yüz elli bin kuruş olduğu görülmektedir. Malatya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti eliyle toplanan aynî ve nakdî yardımlar da hem Ankara'da bulunan Heyet-i Temsil¬liye'ye hem de Maraş ve Urfa illerindeki Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyelerine gönderilmiştir. Malatya, Elazığ ve Dersim (Tunceli)’de çok canlı bir biçimde ortaya çıkan aşiretlerin millî faaliyetleri, emperyalist devletlerin etnik ayrılıkçılığa ilişkin planlarını etkisiz hale getirmiştir. Ayrıca, bütün dünya Anadolu’daki Milli Mücadele’nin varlığını ve gereğini kabul etmek zorunda kalmış, Malatya ve mülhakatı, yeni Türk Devleti’nin kurulması çalışmalarına katılmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kemalist, Arga, Malatya

Activities of Kemalists in Malatya in the War of Independence

Öz

During the national struggle, Malatya, a small residential region of Mamure’t-ül Aziz province, included the city centre, Hısn-ı Mansur (Adıyaman), Behisni (Besni), Kahta and Akçadağ district provinces. Civilians of Malatya, severely reacting against the decisions reached at the Armistice of Mudros, during the late 1919 February, determined the which people would attend the Erzurum Congress to be held 23 July 1919. The Society to Defend the Rights of Malatya, on British Colonel Noel’s arrival in Malatya on 3rd September 1919, started to come to life and in due course of the reorganization decisions of the Society for the Defense of the Rights of Anatolia and Rumeli paved its course of life. During the national struggle years, Malatya, unoccupied by enemies and its civilians, protesting the occupation of the homeland, Anatolia, sent armed forces composed of volunteers to Ayntab, Maraş and Urfa to help their brothers in their national fight. The Society to Defend the Rights of Malatya, which was found out that it had started correspondence with the Representative Committee organizing the civilians, began to act like a united body around the national struggle of the country. It has been observed that, on 11th May 1336/1920, The Society to Defend the Rights of Malatya had donated 150.000 kuruş by that date. The Society to Defend the Rights of Malatya, organizing in cash and in kind help, sent them both to the Representative Committee, found in Ankara and the Societies to Defend the Rights, found in Urfa and Maraş.

Anahtar Kelimeler

Kemalists, Arga, Malatya

Kaynakça

• Fransız Kara Kuvvetleri Arşivi. (FKKA).
• T.C. Başbakanlık cumhuriyet arşivi (BCA).
• T.C. Başbakanlık Osmanlı arşivi (BOA).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı arşivi (CA)
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE).
• Abadi, M., (1922). Opérations au levant les quatre sièges d’Aïntab (1920- 1921). Paris: Limoges, impr.- éditeurs Charles-Lavauzelle et Cie.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri(ASD). (2006). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Bayar, C., (1965). Ben de yazdım milli mücadeleye gidiş. C.1. İstanbul: Baha Matbaası.
• Baykal, B. S., (1975). Heyet-i temsiliye kararları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Baykara, T., (1988). Anadolu'nun tarihi coğrafyasına giriş ı- Anadolu'nun idarî taksimatı. Ankara :Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Bıyıklıoğlu, T., (1962). Mondros mütarekesi ve tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Cuinet, V., (1891). La Turquie d'Asie, géographie administrative : statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie Mineure. Tome deuxieme. Paris: Ernest Leroux.
• Diehl, C., (1937). Bizans İmparatorluğu tarihi. Çev: Tevfik Bıyıklıoğlu, İstanbul: Vakit Matbaası.
• Documents on British Foreign Policy 1919-1939 (DBFP), Edited by E. L. Woodward, M.A., F.B.A. Professor of Modern History in the University of Oxford and Rohanbutler, M.A. Fellow of All Souls College, Oxford, First Series, Volume IV 1919, Published by Her Majesty’s Stationery Offıce, London 1952.
• Dursunoğlu, C., (1946). Milli mücadelede Erzurum.Ankara: T.C. Ziraat Bankası Matbaası.
• Esmer, A.İ. (1944). Siyasi tarih. İstanbul: MaarifMatbaası.
• Evans, L., (1965).United states policy and the partition of Turkey 1914-1924. Baltimore: The Johns Hopkins Press.
• Gaillard, G., (1920). Les Turcs et l'Europe. Paris: Librairie Chapelot 136.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1996). Atatürk özel arşivinden seçmeler ıv. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Göğem, Z., (1954). Kurmay Albay Daday'lı Halit Beğ (Ak¬mansü) 1884-1953. C.I. İstanbul: Halk Matbaası.
• Gökbilgin, M.T., (1959). Milli mücadele başlarken. C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gönlübol, M-Sar, C., (1987). Olaylarla Türk dış politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Hay, W. R. (1921). Two years in Kurdistan experiences of a political officer 1918-1920. London: Sidgwick & Jackson, Ltd. 3, Adam Streed Adelphi, W.C.
• Howard, H. N., (1931). The partition of Turkey. A diplomatic history 1913-1921. Publisher :Oklahoma.
• Hurewitz, J.C., (1979). The Middle East and North Africa in world politics 1914-1945, Vol. 2. A Documentary Record. New Haven: Yale Üniversity Press.
• Kedourie, E., (1956). England and the Middle East.The vital years 1914-1921. London : Bowes & Bowes.
• Kınal, F., (1987). Eski Anadolu tarihi. 2. baskı, Ankara : Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koray, E., (1982). Hayat mücadeleleri Selahattin Adil Paşa'nın hatıraları. İstanbul: Özel Yayınevi.
• Kutay, C., Türkiye istiklâl ve hürriyet mücadeleleri tarihi. 19 (25), Ekim 1961, İstanbul: Ercan Matbaası.
• Landen, R. G., (1970).The emergence of the modern middle east. Selected Readings. N.Y.: Van Nostrand Reinhold Co.
• Lohanizade, M. N., (1340). Hubb-ı istikâlinabidesi Gazi Ayntâbmüdafaası. İstanbul :Matbaa-yı Milli.
• Maurice, S. F., (1943).Thearmistices of 191.London: Oxford University Press.
• Nadi, Y., (1955). Ali Galip hadisesi.İstanbul : Sel Yayınları.
• Olcay, O., (1981). Sevr antlaşmasına doğru, Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Matbaası.
• Öke, M. K., (1987). Musul meselesi kronolojisi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Pekdoğan, C., (2014). Gazi’den Gazi’ye Mustafa Kemal ile muhaberât. Ankara: Sarı Yıldız Matbaası.
• Saral, A. H., (1966). Türk istiklâl harbi ıvgüney cephesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Sonyel, S. R.,(2010).Gizli belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve kurtuluş savaşı. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Şimşir, B. N., (Haz.). (1973). British documents on Atatürk (1919-1938). Vol.1, April 1919-March 1920), Ankara: TürkTarihKurumuBasımevi.
• Toros, T., (1991)."Mustafa Kemal ile Hacı Kaya Sebati Duman: 1877-1955 arasında ilginç telgraflar", Tarih ve Toplum, Sayı: 92.
• Türkgeldi, A. F., (1948). Mondros ve Mudanya mütarekeleri tarihi. Ankara: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü.
• Uluğ, N. H., (1973). Siyasi yönleriyle kurtuluş savaşı. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Üzel, S., (1952). Gaziantep savaşının iç yüzü. Ankara: Doğuş Ltd. O. Matbaası.
• Véou P., (1937). La passion de la Cilicie 1919-1922. Paris : Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Zarifian J., (2004). «La montée du kémalisme en Cilicie. 1919-1920 : l'administration française du sandjak de Kozan face au nationalisme turc».In: CEMOTI, n38. Islam au Caucase. s. 235-260.
• Dyer, G., (1972) “The turkish armistice of 1918: 2. A lost opportunity: The armistice negotiations of Moudros”. Middle eastern studies, 8.
• Elazığ Gazetesi, 8 Haziran 1962. Sayı: 3680.
• Hadisat, 4 Kanun-ı Evvel 1334/4 Aralık 1918.
• Harb tarihi vesikaları dergisi. (1956) . (HTVD). Sayı:17, Vesika No:472.
• Harb tarihi vesikaları dergisi. (1959). Sayı: 28. Vesika No: 736. Ankara: E.U. Basımevi.
• Harb tarihi vesikaları dergisi. (1962). Sayı: 39, Vesika No:940. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• L’İllustration,Samedi 19 Mars 1921.
• Times, 20 avril 1920.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1940). Türkiye büyük millet meclisi zabıt ceridesi (TBMMZC). Devre 1, cilt 2, Ankara: TBMM Basımevi.
• Vakit, 3 Teşrîn-i sâni 1918/3 Aralık 1918.
• Yakın Tarihimiz, C.II, Sayı: 15.
• Yeni Gün, 2 Kasım 1918.